Η ρωσική διστακτικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο

Οι αναλύσεις και τα δημοσιεύματα που θέλουν τη Ρωσία να εμπλέκεται ενεργά στα ενεργειακά δρώμενα της Ανατολικής Μεσογείου χρονολογούνται από το πρώτο διάστημα των ανακαλύψεων φυσικού αερίου στην περιοχή. Οι εκτιμήσεις αυτές προηγήθηκαν της στρατιωτικής παρέμβασης της Μόσχας στη Συρία αλλά, με το πέρασμα του χρόνου και την εδραίωση της ρωσικής παρουσίας στο συριακό έδαφος, οι φήμες ενισχύθηκαν.

Η προσπάθεια της Δύσης και συγκεκριμένα της Ε.Ε. να αξιοποιήσει τους ενεργειακούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου, προκειμένου να διαφοροποιήσει τις πηγές τροφοδοσίας της και να μειώσει σε κάποιο βαθμό την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, αποτελεί ουσιαστικά έναν λόγο για τον οποίο θεωρητικά η Μόσχα, σαν μεγάλος ενεργειακός παίκτης, δεν επιθυμεί να απολέσει την επιρροή της.

Σε αυτό το πλαίσιο, αν και πολλές ρωσικές εταιρείες εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους για εμπλοκή στα ενεργειακά των χωρών της περιοχής, εντούτοις, μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο δεν έγινε κατορθωτό. Σε πρόσφατη ανάλυσή του το «Executive Magazine» παραθέτει αναλυτικά την προσπάθεια ενεργειακής συνεργασίας της Ρωσίας με τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου

Η περίπτωση της Κύπρου

Όπως αναφέρει το περιοδικό, η Κύπρος ολοκλήρωσε πρόσφατα έναν επιτυχημένο γύρο αδειοδότησης, παραχωρώντας συμβόλαια στις Eni, Total και ExxonMobil, αλλά και στην Qatar Petroleum. Οι ρωσικές εταιρείες δεν συμμετείχαν στον συγκεκριμένο γύρο αδειοδότησης, σε αντίθεση με τον προηγούμενο γύρο, κατά τη διαδικασία του οποίου οι ρωσικές Novatek και GPB Global Resources κατέθεσαν προσφορά μαζί με την Total, όμως τελικά απέτυχαν να αποκτήσουν άδεια.

Την περίοδο 2012-2013, με τα οικονομικά προβλήματα στο νησί να κορυφώνονται, δημοσιεύματα άφηναν να νοηθεί ότι οι Κύπριοι αξιωματούχοι δελέασαν Ρώσους για να εμπλακούν στις έρευνες και εξορύξεις στην Κυπριακή ΑΟΖ, παρέχοντας ως αντάλλαγμα ένα δεύτερο δάνειο από τη Μόσχα. Σε δημοσίευμά τους μάλιστα οι «New York Times», με ημερομηνία 19 Μαΐου 2013, είχαν υποστηρίξει τότε ότι η Gazprom θα προσέφερε στην Κύπρο ένα ιδιωτικό σχέδιο διάσωσης, κάτι που δεν έγινε ποτέ.

Στενό μαρκάρισμα σε Ισραήλ

Το ενδιαφέρον της Ρωσίας για το φυσικό αέριο του Ισραήλ είναι πιο έντονο. Η Μόσχα έχει επιχειρήσει αρκετές προσπάθειες προκειμένου να εισέλθει στην ισραηλινή αγορά φυσικού αερίου, χωρίς επιτυχία μέχρι στιγμής. Το 2012, η Gazprom προσφέρθηκε να αγοράσει το 30 τοις εκατόν του κοιτάσματος Λεβιάθαν. Σύμφωνα με πληροφορίες, η ρωσική εταιρεία υπέβαλε την υψηλότερη προσφορά, αλλά έχασε από την αυστραλιανή Woodside Petroleum, η προσφορά της οποίας τελικά απορρίφθηκε.

Το 2013, η Gazprom υπέγραψε επιστολή προθέσεων με τους εταίρους του κοιτάσματος Tamar για να αγοράσει και να εξαγάγει Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο μέσω μιας πλωτής εγκατάστασης, κάτι που ουδέποτε υλοποιήθηκε. Στις τελευταίες τους συναντήσεις το πρόσφατο διάστημα, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπένιαμιν Νετανιάχου εξέτασαν, εκ νέου, το θέμα εκμετάλλευσης του Λεβιάθαν.

Το σκεπτικό είναι ότι η εμπλοκή της Ρωσίας στην ισραηλινή αγορά θα συμβάλει στη διασφάλιση ισραηλινών πλατφορμών ανοικτής θαλάσσης και εγκαταστάσεων γεώτρησης από διασυνοριακές απειλές, ιδιαίτερα αυτές που προέρχονται από τη Χεζμπολάχ. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν υπήρξαν συγκεκριμένα αποτελέσματα, ούτε και αποφάσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Εν μέρει, εκτιμά η ανάλυση, ίσως, επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα δέχονταν μια κίνηση που θα ενίσχυε τη ρωσική επιρροή στη Μέση Ανατολή. Πάντως θα έχει ενδιαφέρον να αναμένει κανείς τα αποτελέσματα του ισραηλινού γύρου παραχώρησης και κατά πόσο οι ρωσικές εταιρείες θα υποβάλουν προσφορές και, το σημαντικότερο, εάν θα τους ανατεθούν οι συμβάσεις.

Ενεργειακή «εισβολή» στη Συρία

Στη Συρία, τον Δεκέμβριο του 2013, η ρωσική κρατική εταιρεία Soyuzneftegaz έλαβε άδεια εξερεύνησης και παραγωγής στο οικόπεδο 2, στα ανοικτά των ακτών της Συρίας. Τον Σεπτέμβριο του 2015, ο Υπουργός Ενέργειας της Ρωσίας Γιούρι Σάφρανικ αποφάσισε να μην προχωρήσει στο έργο λόγω των σχετικών κινδύνων και ανακοίνωσε ότι το έργο θα μεταβιβαστεί σε άλλη ρωσική ενεργειακή εταιρεία. Στις 21 Απριλίου του τρέχοντος έτους, ο Πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Αλ Άσαντ δήλωσε ότι η κυβέρνησή του έχει αρχίσει να υπογράφει συμφωνίες με ρωσικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, λεπτομέρειες των οποίων όμως δεν έχουν αποκαλυφθεί.

Αποτυχία στον Λίβανο

Το 2013 στον Λίβανο είχαν προκριθεί τρεις ρωσικές εταιρείες για τον πρώτο γύρο αδειοδότησης. Όλοι ζήτησαν έναν ρόλο μη χειριστή (και μερικοί από αυτούς συνεργάστηκαν με τους Δυτικούς εκείνη την εποχή), κάτι που απετέλεσε έκπληξη για όσους περιμένουν μια πιο ορατή παρουσία για τις ρωσικές εταιρείες που στηρίζονται από το κράτος. Στον τελευταίο γύρο παραχώρησης, μια από αυτές τις εταιρείες, η Lukoil, προσπάθησε να τροποποιήσει το καθεστώς της και να χαρακτηριστεί ως διαχειριστής της προσφοράς. Η προσπάθεια όμως αυτή δεν στέφθηκε με επιτυχία.

Το προβάδισμα στην Αίγυπτο

Η εικόνα στην Αίγυπτο είναι σαφώς διαφορετική, καθώς οι ρωσικές εταιρείες είναι πιο δραστήριες και επιθυμούν να επεκτείνουν την παρουσία τους. Η Lukoil συμμετέχει σε τρία έργα ανάπτυξης στην Αίγυπτο. Η Rosneft συμφώνησε με την ENI να αγοράσει το 30 τοις εκατόν στο Zohr, το τεράστιο κοίτασμα αερίου που ανακάλυψε η ιταλική εταιρεία το 2015. Επιπλέον, η ρωσική εταιρεία LetterOne -η οποία αγόρασε την DEA, θυγατρική της γερμανικής χρηματιστηριακής βιομηχανίας RWE, το 2015- κληρονόμησε ένα μερίδιο ύψους 35 τοις εκατόν στο έργο Δέλτα του Δυτικού Νείλου της BP (και αργότερα εκμεταλλεύτηκε μέρος του μεριδίου της).

Το στοίχημα στην ισραηλινή ΑΟΖ

Σε γενικές γραμμές, όπως αναφέρει στην ανάλυσή του το «Executive Magazine», οι ρωσικές εταιρείες ενέργειας δεν έχουν ακόμη καταφέρει να συνδυάσουν την αυξανόμενη πολιτική επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή με την ενεργειακή τους επιρροή. Ως επί το πλείστον, το υποτιθέμενο ενδιαφέρον της Ρωσίας για φυσικούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου δεν έχουν αποδειχθεί επί του πρακτέου, παρά τα όσα γράφονται.

Προς το παρόν, στην περιοχή βρίσκονται σε εξέλιξη δύο γύροι αδειοδότησης: Ο γύρος υποβολής προσφορών στην ισραηλινή ΑΟΖ που θα κλείσει στις 10 Ιουλίου και του Λιβάνου, που ολοκληρώνεται στις 15 Σεπτεμβρίου. Μέχρι το τέλος του έτους θα διαφανεί αν οι ρωσικές εταιρείες εξέφρασαν ενδιαφέρον και ποιες από αυτές κατάφεραν τελικά να λάβουν άδεια.

East Med vs North Stream 2

Από την άλλη, για την Ευρώπη το μεγαλύτερο μειονέκτημα είναι ότι, οποιοδήποτε φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, πρέπει να ανταγωνιστεί το σχετικά φθηνό ρωσικό αέριο. Εκτιμάται πως η πιθανή τιμή του αερίου που θα μεταφερθεί στην Ευρώπη θα είναι τουλάχιστον 7 δολάρια / MMBtu. Εν συγκρίσει με τη μέση τιμή του φυσικού αερίου της Gazprom στην Ευρώπη το 2016, ύψους 4.90-5.00 δολάρια / MMBtu, η διαφορά ανέρχεται περίπου στα 2 δολάρια / MMBtu.

Η αύξηση του ανταγωνισμού από το ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω με τον προτεινόμενο αγωγό Nord Stream 2, ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο σε όλη την Ουκρανία και την Πολωνία. Ο αγωγός Nord Stream 2, μήκους 1,224 χιλιομέτρων, ο οποίος είναι παράλληλος με τον Nord Stream 1, θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το 2019, πολύ πριν τεθεί σε λειτουργία ένας αγωγός East Med.

Δεδομένης της τεταμένης πολιτικής κατάστασης μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, η μείωση αυτής της εξάρτησης -με την προσθήκη της Ανατολικής Μεσογείου ως σημαντικής νέας πηγής φυσικού αερίου- θα ήταν εξαιρετικά επιθυμητό αποτέλεσμα. Με αυτά τα δεδομένα, η ανάπτυξη του αγωγού East Μed θα πρέπει να επισπευσθεί. Επομένως, τα βλέμματα όλων είναι πλέον στραμμένα στη νέα τριμερή σύνοδο Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ, η οποία θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 15 Ιουνίου, όπου αναμένεται να ληφθούν αποφάσεις για την υλοποίηση του φιλόδοξου αυτού έργου το οποίο θα αλλάξει σημαντικά τις ενεργειακές και γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή.