Το δύσκολο έργο του διαχωρισμού των δανειοληπτών

Μεγάλη είναι η συζήτηση που έχει αναπτυχθεί (ιδιαίτερα αυτές τις μέρες) σε ό,τι αφορά στις νομοθετικές ρυθμίσεις και τα σχέδια που υιοθετούνται για την προστασία των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και της πρώτης κατοικίας. Τέτοια σχέδια εφαρμόζονται και σε άλλες χώρες και σκοπός τους είναι η διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Αν εξεταστεί σε καθαρά τεχνοκρατική βάση η σχέση δανειολήπτη - τράπεζας, είναι ξεκάθαρο ότι η άσκηση στεγαστικής πολιτικής είναι ευθύνη του κράτους, εφόσον το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα ως ιδιωτικός οργανισμός συνήψε μια ιδιωτική συμφωνία που ο δανειολήπτης δεν έχει τηρήσει, στην περίπτωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη αθέτηση πέραν από το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα επηρεάζει τα συμφέροντα των καταθετών, των μετόχων των τραπεζών και κατ’ επέκταση τους φορολογούμενους. Φυσικά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράμετροι, όπως για παράδειγμα οι συνθήκες που το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα παραχώρησε το δάνειο, οι χρεώσεις και το επιτόκιο που επιβλήθηκαν, καθώς και ο σεβασμός που οφείλει ο κάθε οργανισμός προς την κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται.

Οι κατηγορίες

Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνονται αναφορές σε κατηγορίες δανειοληπτών όπως: αυτών που στρατηγικά δεν αποπληρώνουν τις δόσεις τους εκμεταλλευόμενοι το «σύστημα», αυτών που σταμάτησαν να εξυπηρετούν τα δάνεια τους λόγω της οικονομικής κρίσης, αυτών που είναι συνεργάσιμοι και μη και αυτών των οποίων το δάνειο τους δεν είναι βιώσιμο. Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς που γίνονται, μέσα σε αυτές τις κατηγορίες υπάρχουν και άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.

Σε πολλές περιπτώσεις ο διαχωρισμός αυτός είναι ξεκάθαρος. Κλασικό παράδειγμα στρατηγικού κακοπληρωτή είναι η περίπτωση που κάποιος έχει εισοδήματα αλλά αποφάσισε να μην αποπληρώνει καμία δόση του δανείου του. Αν δεν έχει αποταθεί στην τράπεζά του για αναδιάρθρωση τότε θεωρείται ως μη συνεργάσιμος και λογικά θα έπρεπε ήδη να έχουν προχωρήσει οι διαδικασίες για εκποίηση των υποθηκών του. Το ζητούμενο είναι γιατί αυτή η κατηγορία των δανειοληπτών κατάφερε να ξεφύγει από τον νόμο των εκποιήσεων.

Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη συζήτηση του νόμου των εκποιήσεων το 2015, στην προσπάθεια του Κοινοβουλίου να παρέχει δείκτη προστασίας στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και να αποτρέψει την «αλόγιστη» χρησιμοποίηση του πλαισίου των εκποιήσεων από τις τράπεζες, υπήρξαν τέτοιες τροποποιήσεις που φαίνεται πως έδωσαν τη δυνατότητα σε κάποιους στρατηγικούς κακοπληρωτές να ξεφεύγουν από τη διαδικασία.

Την ίδια στιγμή το πλαίσιο αφερεγγυότητας έχει γίνει τόσο δύσκολο στην εφαρμογή του που ελάχιστα χρησιμοποιήθηκε για αναδιαρθρώσεις. Τις περισσότερες φορές πιθανή αιτία είναι η κατάθεση στο δικαστήριο ανταπαίτησης από πλευράς του δανειολήπτη για διαφωνία με το υπόλοιπο του δανείου. Μέχρι να εξεταστεί η υπόθεση δε μπορεί να προχωρήσει οποιαδήποτε άλλη διαδικασία.

Αυτά τα ζητήματα προσπαθούν να επιλύσουν τα νέα νομοθετήματα που αφορούν τους νόμους των εκποιήσεων. Φυσικά, πάντοτε ο πολίτης έχει το δικαίωμα να καταφύγει στη Δικαιοσύνη, το ζήτημα είναι το δικαστικό σύστημα να εκσυγχρονιστεί και να βγάζει γρήγορα αποφάσεις (η δημιουργία οικονομικών δικαστηρίων θα βοηθούσε στη γρήγορη επίλυση διαφορών). Ίσως ως πιθανή λύση στο πιο πάνω παράδειγμα, για συντόμευση των διαδικασιών, να ήταν ο υπολογισμός του υπολοίπου από το τμήμα του χρηματοοικονομικού επιτρόπου και η αποδοχή του αποτελέσματος και από τα δύο μέρη.

Πιο δύσκολη η ταξινόμηση

Τώρα σε ό,τι αφορά στους δανειολήπτες που δεν μπορούν να αποπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις λόγω της οικονομικής κρίσης, η ταξινόμησή τους είναι πιο δύσκολη. Για παράδειγμα, οικογένεια με οικογενειακό εισόδημα 5.000 ευρώ προ κρίσης και έξοδα 3.000 ευρώ, κατέβαλλε δόση στο δάνειο της 2.000 ευρώ. Μετά το 2013, λόγω των περικοπών σε μισθούς και συντάξεις, το οικογενειακό εισόδημα μειώθηκε στις 3.500 χιλιάδες, η οικογένεια δεν άλλαξε καθόλου τις συνήθειές της, οπότε τα έξοδά της έμειναν τα ίδια και ως εκ τούτου δε μπορούσαν να καταβληθούν οι δόσεις.

Αν είχαμε το ίδιο παράδειγμα, αλλά η οικογένεια μείωνε τα έξοδά της και προχωρούσε σε αναδιάρθρωση του δανεισμού για μείωση και καταβολή των δόσεων του δανείου της, τότε δεν θα εθεωρείτο ότι έχει πληγεί από την οικονομική κρίση; Άρα, και σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να διευκρινιστεί ποια κατηγορία δανειοληπτών θα συμπεριληφθεί στο «δίχτυ προστασίας». Ίσως το πιο σωστό θα ήταν να συμπεριλαμβάνονται δανειολήπτες που πλήγηκαν από την κρίση και ήταν συνεργάσιμοι.

Την ίδια στιγμή δεν μπορούμε να αγνοούμε και μια άλλη κατηγορία συμπολιτών μας. Αυτοί που «ήξεραν μέχρι πού φθάνει το χέρι τους» και αντί να δανειστούν για να κτίσουν τη δική τους κατοικία προχώρησαν στην ενοικίαση ενός διαμερίσματος στα δικά τους οικονομικά μέτρα.

Το ΕΣΤΙΑ

Σύμφωνα με το σχέδιο ΕΣΤΙΑ, σε περίπτωση που πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια ως προς τους δανειολήπτες, η κυβέρνηση θα καταβάλλει μέρος της δόσης. Άρα εύκολα μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι στο πρόγραμμα μπορούν να συμπεριληφθούν μόνο δάνεια που με τη συνδρομή του κράτους μπορούν να καταστούν βιώσιμα και ο πολίτης μπορεί να καταβάλλει μέρος της δόσης.

Το δάνειο θα αναδιαρθρώνεται στο ποσό της αξίας της υποθήκης. Αν δηλαδή το ποσό του δανείου είναι 100 και η αξία της υποθήκης 60, τότε το δάνειο θα αναδιαρθρώνεται στο 60, δηλαδή στο ποσό της υποθήκης.

Σε ό,τι αφορά στα κριτήρια πλούτου, η υπόλοιπη αξία της περιουσίας του δανειολήπτη δεν πρέπει να ξεπερνά το 125% της κύριας κατοικίας που είναι υποθηκευμένη. Σε τέτοιες περιπτώσεις πολύ πιθανόν η επιπλέον περιουσία να είναι ήδη υποθηκευμένη για να καλύψει τη διαφορά του ποσού του δανείου και της υποθήκης (κύριας κατοικίας) και έτσι το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα μπορεί να προχωρήσει στην εκποίησή της.

Εκείνος ο δανειολήπτης ο οποίος θα καταθέτει αίτηση για ένταξή του στο σχέδιο προστασίας της κύριας κατοικίας θα πρέπει καταρχάς να πληροί τα αριθμητικά κριτήρια (π.χ. αξία υποθήκης μέχρι συγκεκριμένου ποσού) και να αποδείξει ότι πραγματικά είχε την καλή διάθεση να αποπληρώσει αλλά δε μπορούσε λόγω της δεινής οικονομικής θέσης που περιέπεσε μετά την οικονομική κρίση.
Περιθώριο κινήσεων

Σίγουρα η επιτροπή αξιολόγησης θα έχει κάποιο περιθώριο κινήσεων, εφόσον, όπως αναφέρθηκε στα πιο πάνω παραδείγματα, κάποιες περιπτώσεις δεν είναι ξεκάθαρες, ενώ θα αναζητείται και το ιστορικό του κάθε δανειολήπτη. Είναι ξεκάθαρο ότι σε περίπτωση που δανειολήπτης ο οποίος έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα παύσει να καταβάλλει το μέρος της δόσης που του αναλογεί, τότε η υπόθεσή του θα αφεθεί να οδηγηθεί σε εκποίηση των υποθηκών, διαδικασία η οποία αναμένεται να γίνει ευκολότερη με τις αναμενόμενες αλλαγές στη νομοθεσία.

Η προστασία των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και η διασφάλιση στέγης για όλους είναι πάντοτε αναγκαία, όμως απαιτείται ισορροπία και ορθοί χειρισμοί ώστε να υπάρχει σεβασμός στον φορολογούμενο, στον επενδυτή αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία.
ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗΣ
Οικονομολόγος