Ενέργεια

Ο συμβολισμός της «Γαλάζιας Πατρίδας»

Ποιο το κλειδί για να καταστεί ο αγωγός East Med οικονομικά ανταγωνιστικός και εμπορικά βιώσιμος

Τη μεγαλύτερη στην ιστορία της αεροναυτική άσκηση με την κωδική ονομασία «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan) ετοιμάζεται να διεξαγάγει η Τουρκία από τις 27 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 3 Μαρτίου και θα καλύπτει μια έκταση 462.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων (περίπου 134.700 τετραγωνικά ναυτικά μίλια). Η επιλογή της ονομασίας της άσκησης δεν πρέπει να θεωρείται καθόλου τυχαία, καθώς παραπέμπει ευθέως στη σχετική φρασεολογία του Υπουργού Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας και πρώην αρχηγού των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, Χουλουσί Ακάρ, για την περιοχή που οι Τούρκοι θεωρούν ως δική τους «επικράτεια».


Τουρκικά μέσα ενημέρωσης υποστηρίζουν ότι η άσκηση είναι στην πραγματικότητα ένα μήνυμα-απάντηση στο Φόρουμ Φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), τον ενεργειακό συνασπισμό που ιδρύθηκε πρόσφατα στο Κάιρο από την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή με στόχο την εμπορική αξιοποίηση των αποθεμάτων φυσικού αερίου στη Λεκάνη της Λεβαντίνης.
Οι κρίσιμες περιοχές για Άγκυρα


Αναλυτές εκτιμούν πως η διεξαγωγή μιας ναυτικής άσκησης από τον Ερντογάν μεγάλου μεγέθους δεν φαίνεται ρεαλιστικά υλοποιήσιμος στόχος. Το αραβικό Al-Monitor, επικαλούμενο ασφαλείς πηγές, αναφέρει πως ενδεχομένως μικρότερα τμήματα του τουρκικού ναυτικού θα μπορούσαν να εκτελέσουν αεροναυτικές ασκήσεις μικρής κλίμακας με πραγματικά πυρά ταυτόχρονα στην Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα στα τέλη Φεβρουαρίου, επειδή η Άγκυρα αισθάνεται ότι απαιτείται μια πιο σθεναρή επίδειξη ισχύος σε αυτές τις ναυτικές ζώνες.


Ο εμπειρογνώμονας σε θέματα πολεμικού ναυτικού και συγγραφέας, Cem Devrim Yaylali, δήλωσε στην Al-Monitor ότι οι τακτικές ασκήσεις του ναυτικού της Τουρκίας πραγματοποιούνται συνήθως τον Απρίλιο και τον Μάιο. Μίλησε, επίσης, για μια σημαντική άσκηση που είχε πραγματοποιήσει το Ναυτικό τον Ιούνιο του 1998, λέγοντας: «Στην άσκηση "Θαλάσσιος Λύκος" (Sea Wolf) εκείνου του έτους, τα τουρκικά πλοία διασκορπίστηκαν στη Μεσόγειο. Μια μονάδα που αναπτύχθηκε ανατολικά της Μάλτας και η άλλη δυτικά της Κρήτης προτού ξεκινήσει μια εικονική μάχη με τη συμμετοχή της τουρκικής αεροπορίας. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη άσκηση που διεξήγαγε ποτέ το τουρκικό ναυτικό στη Μεσόγειο και θεωρήθηκε ως αντίδραση στην ένταση με την Ελλάδα», είπε.
Οι ναυτικές βάσεις της Τουρκίας


Τον Δεκέμβριο του 2018, η Άγκυρα άρχισε την κατασκευή της ένατης ναυτικής της βάσης στην Τραπεζούντα στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινος Πόντος). Η Τουρκία διαθέτει σήμερα ναυτικές βάσεις στη Μερσίνα και την Αλεξανδρούπολη στη Μεσόγειο Θάλασσα, το Ακσάζ στη νοτιοανατολική ακτή του Αιγαίου Πελάγους, στη Μαρμαρίδα, τη Foca στη Σμύρνη, το Golcuk στη Θάλασσα του Μαρμαρά, το Ερεγκλί στον Εύξεινο Πόντο, στην Κωνσταντινούπολη και στο Τσιανάκαλε, στα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων.


Όπως ορθά αναφέρει το Al Monitor, η συγκεκριμένη ναυτική βάση της Άγκυρας στην Τραπεζούντα κατασκευάζεται μετά την είδηση τον Δεκέμβριο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να στείλουν πλοία στη Μαύρη Θάλασσα μετά το περιστατικό των στενών του Κερτς μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Αν και η συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στη Μόσχα αυτήν την εβδομάδα με επίκεντρο τη Συρία πραγματοποιήθηκε σε εγκάρδιο κλίμα, θα έχει ενδιαφέρον να δούμε, αν και πώς η Μόσχα θα αντιδράσει στη νέα αυτή τουρκική ναυτική βάση.


Τούρκος αξιωματικός του Ναυτικού, ο Ναύαρχος εν Αποστρατεία Αμνπτουλάχ Κορτούρκ, δήλωσε ότι στην πραγματικότητα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες που θέλουν τη ναυτική βάση στην Τραπεζούντα. «Είναι γνωστόν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούσαν μια βάση ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ΗΠΑ χρειάζονται μια στρατιωτική βάση στην Τραπεζούντα για να κυριαρχήσουν στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, να μεταφέρουν τον πλούτο αυτής της περιοχής στη Δύση, να αδρανοποιήσουν την Τουρκία και να απομονώσουν το Ιράν», επεσήμανε. Εάν, όπως ισχυρίζεται ο Κορτούρκ, η Τουρκία γίνεται οικοδεσπότης του Ναυτικού του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτό σίγουρα θα δυσαρεστήσει τη Μόσχα.
Η περίπτωση της Ουκρανίας


Η σημαντικότερη, ωστόσο, τριβή στις σχέσεις Τουρκίας-Μόσχας μπορεί να προέλθει και από έναν ακόμη λόγο, που έχει να κάνει με τη συνεχιζόμενη ενδυνάμωση της στρατηγικής συνεργασίας Τουρκίας-Ουκρανίας. Στις 12 Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο δήλωσε ότι υπέγραψε συμφωνία για την αγορά 12 μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων (UAV) για τον ουκρανικό στρατό από την Τουρκία. Ο Ποροσένκο μίλησε για συμφωνία με τον κατασκευαστή όπλων Baykar Makina, που ανήκει στην οικογένεια του γαμπρού του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Selcuk Bayraktar, και την Ukrspetsproject Ltd.


Η συνεχιζόμενη ανάπτυξη της διμερούς στρατιωτικής συνεργασίας Άγκυρας-Κιέβου δεν πρέπει να εξετάζεται ανεξάρτητα από την πρόσφατη «κρίση των στενών του Κερτς», η οποία προέκυψε μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας στις 25 Νοεμβρίου 2018. Στη Μαύρη Θάλασσα, η Άγκυρα και το Κίεβο εξακολουθούν να συνεργάζονται στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας (Task Force) για τη ναυτική συνεργασία της Μαύρης Θάλασσας (BLACKSEAFOR). Πρόσφατα, μάλιστα, ο ηγέτης των Τατάρων της Κριμαίας (τουρκική εθνοτική ομάδα που εδώ και αιώνες κατοικεί στην Κριμαία), Μουσταφά Τσεμίλεφ, δήλωσε σε συνέντευξή του στο Ukrinform ότι ο Ερντογάν υποστηρίζει τη θέση της Ουκρανίας για την ελευθερία της ναυσιπλοΐας στα στενά του Κερτς, κάτι που η Μόσχα επιδιώκει να τερματίσει.


H άσκηση «Γαλάζια Πατρίδα» αποσκοπεί στη σύνδεση της Ανατολικής Μεσόγειου, του Αιγαίου και της Μαύρη Θάλασσα. Αφενός, σε Μεσόγειο-Αιγαίο η Τουρκία, με τη συνεργασία της Ρωσίας, σκοπεύει να αναχαιτίσει τις δυνατότητες ανάπτυξης του EMGF και, αφετέρου, στη Μαύρη Θάλασσα να αντιμετωπίσει την πίεση που δέχεται με τη συνεργασία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Η εξέλιξη των γεγονότων θα καταδείξει το επόμενο διάστημα πού θα οδηγήσουν οι ακροβατισμοί της Τουρκίας και η πολιτική του εκκρεμούς μεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας.
Το μυστικό επιτυχίας του EastMed


Μεγαλύτερος εφιάλτης για την Άγκυρα είναι η κατασκευή του αγωγού East Med Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ-Ιταλίας, αφού ενδεχόμενη υλοποίηση του έργου αφήνει την Άγκυρα εκτός παιγνιδιού στη Μεσόγειο. Αντιτίθεται στον αγωγό, αφού γνωρίζει ότι μια τέτοια γεωπολιτική κίνηση θα ενισχύσει τους αντιπάλους της, ιδιαίτερα την Ελλάδα, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, αλλά και την Κύπρο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού. Τον τελευταίο καιρό, οι Τούρκοι αξιωματούχοι συζήτησαν μάλιστα τη δημιουργία ενός εναλλακτικού «βορειοανατολικού φόρουμ της Μεσογείου», που θα περιλαμβάνει τη Συρία, τον Λίβανο και... το ψευδοκράτος με έδρα τα κατεχόμενα.


Η ιδέα του East Med προκαλεί έναν ελαφρύ, προς το παρόν, πονοκέφαλο και στη Ρωσία, έναν σημαντικό εξαγωγέα φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει με προσοχή τις ανησυχίες της Μόσχας, ειδικά λόγω της στρατιωτικής παρουσίας και των συμφερόντων της στη Συρία. Οι ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, εμφανίζονται ως ένθερμοι υποστηρικτές του έργου. Πρόσφατα ο Πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Ισραήλ, Ντέιβιντ Φρίντμαν, εξέφρασε την ικανοποίησή του για τον αγωγό ως ένα έργο «εξαιρετικά σημαντικό για την ευημερία και τη σταθερότητα της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης».


Πέρα από τα όποια γεωπολιτικά και τεχνικά εμπόδια που θα πρέπει να ξεπεράσει ο East Med για να υλοποιηθεί, τίθεται ακόμη ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο αναλυτής Νίκος Τσάφος, ανώτερος συνεργάτης του Προγράμματος Ενέργειας και Εθνικής Ασφάλειας στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον, το τελικό συστατικό είναι η ηγεσία.


«Όχι πολιτική ή διπλωματική ηγεσία, η οποία μπορεί να βοηθήσει, αλλά και να εμπλουτίσει περαιτέρω το έργο με τη σύνθετη γεωπολιτική της περιοχής. Αντ’ αυτού, το έργο χρειάζεται εμπορική ηγεσία - μια εταιρεία που μπορεί να φέρει μαζί όλους τους αγοραστές και τους πωλητές. Ένας βασικός μοχλός-οδηγός στη διάθεση των προμηθευτών για ανάληψη κινδύνου: μέχρι στιγμής, οι περισσότερες από τις συμβάσεις πώλησης φυσικού αερίου περιελάμβαναν μια σταθερή εγγύηση τιμών στους παραγωγούς. Αυτός ο τύπος θα είναι δύσκολο να αναπαραχθεί στην Ευρώπη. [...] Ένας νέος προμηθευτής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη θα παλεύει να ανταγωνιστεί, ενώ απαιτεί ένα σταθερό επίπεδο τιμών. Οι προμηθευτές θα πρέπει να αποδεχτούν ένα μεγαλύτερο ρίσκο τιμών», εξηγεί.


«Η εικόνα ζήτησης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη πρέπει να βελτιωθεί για να συνεχιστεί το έργο αυτό (East Med)[...] Πρέπει να αναδυθεί ένας σημαντικός παίκτης με την ικανότητα και την προθυμία να συγκεντρώσει τους αγοραστές και τους πωλητές, βρίσκοντας μια εμπορική φόρμουλα που προσφέρει ασφαλή έσοδα στους παραγωγούς, προσφέροντας παράλληλα επαρκή ανταγωνιστικότητα και ευελιξία στους αγοραστές. Όλα αυτά είναι μακροπρόθεσμα - και τα γεωπολιτικά μερίσματα που ονειρεύονται οι σημερινοί χορηγοί του έργου είναι απίθανο να υλοποιηθούν, ακόμη και αν κατασκευαστεί ο αγωγός, ειδικά εάν o TurkStream φέρει μεγαλύτερο ανταγωνισμό στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», πρόσθεσε στην ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο Center for Strategic and International Studies (CSIS)