Παιδεία και ο τρόπος του ήθους

Διδάσκουμε όχι μόνο με τον λόγο, αλλά και με τον τρόπο, είχε δηλώσει κάποτε ο πρώτος διευθυντής του BBC, λόρδος Ριθ, εξηγώντας τον «τρόπο» με τον οποίο ασκούσε ένα παιδευτικό των ηθών λόγο το αναγνωρισμένα έγκριτο μέσο του. Υψηλός λόγος κι ευπαίδευτη αντίληψη για τους τρόπους της παιδείας που μας φέρνουν στον νου - σε δραματική αντίστιξη - τα εκκωφαντικά παραδείγματα έλλειψής της, σε δηλώσεις συνδικαλιστών εκπαιδευτικών που οξυμώρως... «δεν ποιούνται περί χρημάτων τον αγώνα», όταν διεκδικούν να μην πειραχτούν οι παχυλές απολαβές τους για συνδικαλιστικές και μη εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Αίφνης θυμούνται οι συνδικαλιστές εκπαιδευτικοί ότι πρέπει να πείσουν πως περί παιδείας μάρνανται και όχι περί συνδικαλιστικών κεκτημένων και των παρ' έργον πλεονεκτημάτων τους. Αντιπαρέρχονται με σπουδή και στόμφο την κριτική του Προέδρου (και βεβαίως των γονέων και «χρηστών» της εκπαίδευσης) για τις υστερήσεις στα μαθησιακά αποτελέσματα, αντιμάχονται ανοικτά και σκαιώς την (ευλόγως αιτιακή) σύνδεση των πενιχρών αυτών μαθησιακών αποτελεσμάτων προς το χωλαίνον έργο των εκπαιδευτικών, δεν θέλουν να «γνωρίζονται από των καρπών αυτών», κατά τας παραγραφόμενας ούτω Γραφάς, εχθαίρονται και βδελύσσονται κάθε λέξη για «αξιολογήσεις», σύροντας το όλο κρίσιμο ερώτημα όχι μόνο των πολιτικών αλλά και της κοινωνίας και των γονέων ιδία, κάτω από το χονδρικά και άκριτα και επ' εσχάτως ξύλινο και άνευ περαιτέρω αναλύσεως κι επεξηγήσεως «τι είδους σχολεία θέλουμε». Δηλαδή, ακριβώς το ερώτημα «φερετζέ» της ακρισίας και φυγής κάθε αξιολόγησης… «τι είδους σχολεία θέλουμε;».

Α, ναι, ερώτησα κάποτε μια φιλόλογο εκπαιδευτικό, αφού ο «καιρός», η ευκαιρία την έφερε σε εμβέλεια ερωτήματος κοντά μου, ποια είναι τα οράματα ενός εκπαιδευτικού για την παιδεία. Τρόμαξε, απέφυγε πανικόβλητη την συζήτηση, και μου απάντησε αμυντικά: «Μα, εγώ, μόνο Τρίτη Γυμνασίου διδάσκω!». Δηλαδή, διά του τρόπου περισσότερο παρά διά του λόγου μού απάντησε «μα, εμείς είμαστε απλώς διακομιστές και μεταπράτες μιας καθορισμένης διδακτέας ύλης, τι σχέση έχουμε με την παιδεία;». Ρωτήστε κι εσείς, γονείς, τα παιδιά σας, αν έχουν ποτέ διδαχθεί, ακούσει καν, τον όρο «τρισυλλαβία», όταν διδάσκονται ελληνικά στα σχολεία μας.

Περί παιδείας και παιδιάς

Ίσως είναι άδικο και, πάντως, επιστημολογικά αθεμελίωτο να στηρίζουμε στις πανικόβλητες αποκρίσεις μιας εύθραυστης αυτοπεποίθησης τις αρνητικές μας εκτιμήσεις για το επίπεδο των εκπαιδευτικών. Αλλά είναι μία; Κι ίσως υπάρχει κάποια βάση στο επιχείρημα των ιδίων μάλιστα των εκπαιδευτικών, όπως αυτό που ακούσαμε σε παλαιότερη τηλεοπτική συζήτηση από ιθύνοντα της ΠΟΕΔ ότι εκείνοι λειτουργούν στο πλαίσιο του curriculum κι όσα αυτό επιτάσσει για το περιεχόμενο της διδασκαλίας, διατακτική που εμφαίνεται στο γερουνδιακό της «διδακτέας» ύλης. Αλλά ενώ με το επιχείρημα αυτό αποσείουν την ευθύνη για τα πενιχρά μαθησιακά αποτελέσματα, οι ίδιοι πάλιν οι διδάσκοντες αξιούν τα εύσημα και την αναγνώριση ότι αυτοί είναι οι αγωνιστές στην πρώτη γραμμή της παροχής της παιδείας, αυτοί είναι οι φορείς της στην διαλογική συνάντηση με τον μαθητή. Έχουν, λοιπόν, το ενδιαφέρον… αλλά δεν κάνουν την διαφορά;

Εν τω μεταξύ, εμείς καθημερινά καταγράφουμε στον δημόσιο χώρο, τα μαρτύρια των αποτυχιών και των ελλείψεων. Μια κουτσουρεμένη και ξύλινη γλωσσική έκφραση, κυκεώνας από γραμματικά λάθη (ορθογραφικά κι εκφραστικά) από δημοσιογράφους - η επαγγελματική επιλογή των οποίων ενθαρρύνθηκε, φανταζόμαστε, από γονείς κι εκπαιδευτικούς στο σχολείο ως έχοντες ανώτερες επιδόσεις στην γλώσσα. Μια παθητική πρόσληψη των καταναλωτικών συμπεριφορών που ο γυάλινος κόσμος τούς υποβάλλει ως αξιακό τους ορίζοντα. Ένας κόσμος που τους μαθαίνει ότι η αριστεία, το αγωνιστικό πρόταγμα της αναγνώρισης προσωπικών επιτευγμάτων κι αρετών έχει ευκόλως υποκατασταθεί - κι εξαργυρώνεται και με εκλογή στην Βουλή, ακούσαμε σε ραδιοφωνική προεκλογική συνέντευξη από ευρωβουλευτή «τηλεπερσόνα» - από την αναγνωρισιμότητα, το είναι από το φαίνεσθαι. Το άξιο πάτημα στην ζωή από την σημειολογία μιας μπότας Gucci. Όταν το άνοιγμα των σχολείων διαφημίζεται πανηγυρικά από... βιβλιοπωλεία με την παράθεση της ξενώνυμης πραμάτειας των... επώνυμων τσαντών.

Η κίνηση, δηλαδή μεταβολή, της μάθησης, εξήγησε ο Φιλόσοφος στα Φυσικά του, λαμβάνει χώραν ουδαμού αλλού, παρά στην ψυχή του μαθητή. Ποιος είναι ο αγωγός αυτής της μεταβολής, παρά ο άμεσα διαλεγόμενος με τον μαθητή παιδαγωγός, ο δάσκαλος στην τάξη; Μια κένωση ούσα πρωτίστως η παιδεία, κίνηση κοινωνίας πνευμάτων και ψυχών, λάμψη και φωταύγεια διδασκαλικών προτύπων. Μην ξεγελιόμαστε με «κατηγοριακά σφάλματα» και «μεταβάσεις εις άλλο γένος», με σοφίσματα υπεκφυγών. Άντην, απέναντι στον μαθητή στην τάξη βρίσκεται ο δάσκαλος. «Αντίον ηύα», όπως διδάσκει η Ομήρου λέξις. Στην επι-κοινωνία με τον μαθητή επιτυγχάνεται η κοινωνία προς αυτόν του πλούτου του, των γνώσεων, αξιών, ήθους, στάσης προς τον κόσμο, τόσο τον φυσικό, όσο και προς τους άλλους ανθρώπους. Της παιδείας. Ακούμε αυτές τις μέρες οτιδήποτε άλλο, σοφίσματα και ψευδεπιχειρήματα, εξωγενή προς το ίδιο το γεγονός, την φιλοσοφία της παιδείας. Από πολιτικούς παρόμοια και εκπαιδευτικούς. Με ανήσυχους επηκόους, κι ευτυχώς όχι υπηκόους, τους γονείς. Ναι, «τι είδους σχολείο θέλουμε;». Ποιο το όραμα για την παιδεία; Σε τι μορφή ανθρώπου αποσκοπεί ως παιδαγωγικό πρόταγμα;

«Εκ Παιδείας άρξασθαι»

«Εκ Παιδείας άρξασθαι». Αξιολογικό το αρχολογικό αίτημα των Αρχαίων μας, που όριζαν ως τελικό και μορφικό αίτιο της παιδείας, δηλαδή ως όρισμα και ορισμό της, την διαμόρφωση ήθους και ευγένειας και αρετών, δηλαδή των στοιχείων εκείνων του χαρακτήρα που καθιστούν δυνατή την 'προαίρεση', την έξι και προδιάθεση του νέου, δηλαδή την 'φρόνηση', να επιλέγει το αγαθό ως «κατά λόγον αληθές», το ορθό που αρμόζει στην φύση και το τέλος, την τελείωση κι ανάδειξη του ανθρώπου. Ώστε να καταστεί καλός καγαθός πολίτης, σε μια «αρετολογική» αντίληψη της πόλης και της πολιτικής ως του χώρου και προϋπόθεσης, συνάμα, ανάδειξης της «ανθρώπινης ευδαιμονίας», της άνθισης του ανθρώπου ή άνθρωπος. Της ευδαιμονίας ως την ορίζει ο «Φιλόσοφος εκείνων που γνωρίζουν», 'il maestro di color que savono', με την περιγραφή του Δάντη, ως «ψυχής ενέργεια κατ' αρετήν».

Σκέψεις για την παιδεία που ανακύπτουν κι επιμετρούν την έννοια της παιδείας όπως αυτή διατυμπανίζεται, και μάλλον τυμπανίζεται από τους «μικρούς τυμπανιστές» εκπαιδευτικούς, δημοσιογράφους και πολιτικούς, «εν θεάτρω» στις οθόνες και στον δημόσιο χώρο. Τον ευτελισμό της, δηλαδή, από υβριστές του νοήματος της παιδείας πολιτικούς, όπως και τον εξευτελισμό της, στην απουσία του πεπαιδευμένου τρόπου, από υβρίζοντες εκπαιδευτικούς. Είχαμε ακούσει, δεν μπορούμε να το ξεχάσουμε - αίφνης «ευπαίδευτο» υψηλοσυνδικαλιστή της ΠΟΕΔ σε μια καυστική ανάρτηση κατά της κυβέρνησης να επιτίθεται στους «παλληκαρισμούς» του Προέδρου ανασύροντας από τον πάτο του αισθητικού, υφολογικού και «παιδευτικού» βαρελιού του την εμπαίζουσα ατάκα: «Θα δούμε σε λίγες μέρες πόσα επικοινωνιακά παιχνίδια θα καταφέρουν να παίξουν και πόσους παλληκαρισμούς και επίδειξη δύναμης θα κάνουν, όταν θα έχουν να αντιμετωπίσουν τα σαΐνια του δικτάτορα Ερντογάν και τα σαΐνια των Ηνωμένων Εθνών(!!!)». Εύγε στον εκπαιδευτικό! Τον διδάσκοντα ήθος, ευγένεια του λόγου και προσήνεια, φρόνηση στην πράξη και σωφροσύνη στον λόγο. Ο «λόγος», που στην όλη συζήτηση εμφανίσθηκε όχι ως ό,τι οι πιο φιλοσοφημένοι ή ρομαντικοί νομίζατε ότι πρωταγωνιστεί στην παιδεία, αλλά να αντιπαρατάσσονται ως εξορθολογισμός, από την μια, την εκτελεστική εξουσία, το λογιστικό μέτρημα των κουκιών που βάζει ο σάκος, και, από την άλλη, το ατέρμονο «περί άλλα λέγειν και τυρβάζειν» από τους εκπαιδευτικούς, μετρώντας κι αυτοί στον σάκο τα απειλούμενα κουκκιά. Ναι, αυτά που ο αρχαίος φιλόσοφος του λόγου συνέστησε να απέχουμε, με το ‘κυάμων απέχεσθε’.

Ακούω και τώρα στην τηλεόραση, καθώς γράφονται αυτά, στο πρόγραμμα του κ. Σούγλη, συζήτηση για την Παιδεία, στην οποία ο Φίλιος Φυλακτού, αρχισυνδικαλιστής της δημόσιας εκπαίδευσης, απαξιοί χωρίς πολλά πολλά τα περί πενιχρών μαθησιακών αποτελεσμάτων, δηλαδή σαρώνει άρον σάρωσον κάτω από το χαλί κάθε ανησυχία από το «ζύγισμα του γουρουνιού μας», τυρβάζων αντίθετα περί τα εξωτερικά, ποιότητα κτηρίων κ.λπ., δηλαδή τα τούβλα για τα τούβλα. Οι οιωνοί είναι κακοί. Εν τω μεταξύ, η Παιδεία, όπως είχε ο «γελασίνος» Δημόκριτος παρατηρήσει στους συντοπίτες του Αβδηρίτες για την πόλη τους… είχε διαφύγει από την Μεγάλη Πόρτα!