Ισορροπία «τρόμου» στις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν
Περιοδεία Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο
Κυριακή 19 Μάι 2019
Σκοπός της επίσκεψής του δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια προώθησης της αμερικανικής ατζέντας, της «μέγιστης πίεσης» κατά του Ιράν, με την καλλιέργεια «ανησυχίας» στους Ευρωπαίους εταίρους του για «κλιμάκωση της έντασης», ώστε να συνταχθεί ένα κοινό δυτικό μέτωπο. Εντούτοις, όχι μόνο δεν κατάφερε να κάμψει τις αντιστάσεις των Ευρωπαίων, αλλά ενέτεινε τις ανησυχίες τους ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν οδεύουν προς μια πολεμική σύρραξη.
Μέγιστη πίεση Vs Μέγιστη αυτοσυγκράτηση
Την ώρα που η κυβέρνηση Τραμπ καλούσε σε «μέγιστη πίεση» κατά του Ιράν, η ΕΕ διά μέσου της Φεντερίκα Μογκερίνι δήλωνε ότι και οι δύο πλευρές έπρεπε να επιδείξουν «μέγιστη αυτοσυγκράτηση» για αποφυγή της κλιμάκωσης, κυρίως σε στρατιωτικό επίπεδο. Έτσι κι αλλιώς η στάση των Ευρωπαίων απέναντι στον Πομπέο είχε διαφανεί ήδη από την άρνησή τους ακόμα και στα βασικά αιτήματά του.
Ενώ το αεροσκάφος του διέσχιζε τον Ατλαντικό, οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες έκαναν διεργασίες για το πώς θα τον υποδεχτούν. Παρά το γεγονός ότι η Μογκερίνι κατάφερε να βρει τελικά χρόνο για τη συνάντηση, ισχυρίστηκε ότι θα ήταν μια «γεμάτη ημέρα». Την ίδια στιγμή οι Υπουργοί Εξωτερικών της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας δέχτηκαν να έχουν μόνο κατ’ ιδίαν συναντήσεις με τον Αμερικανό ομόλογό τους, αποτρέποντας έτσι τη συμβολική του νίκη επί μίας πολυμερούς συνάντησης.
Στις Βρυξέλλες λοιπόν ο Πομπέο είχε την ευκαιρία να ακούσει γι' ακόμα μια φορά «με ξεκάθαρο τρόπο» από τους Υπουργούς της ΕΕ ότι παραμένουν δεσμευμένοι στη Συμφωνία του 2015 για τον έλεγχο των πυρηνικών του Ιράν. Έτσι κι αλλιώς εκ των πραγμάτων οι πιθανότητες επιτυχίας της σύντομης αλλά κρίσιμης αυτής αποστολής του Αμερικανού Υπουργού στην ευρωπαϊκή πρωτεύουσα δεν ήταν πολύ μεγάλες. Όχι μόνο λόγω των εξόφθαλμα διαφορετικών προσεγγίσεων μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ στο ζήτημα του Ιράν, αλλά λόγω επίσης της αυξανόμενης ανησυχίας των δυτικών συμμάχων ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική τείνει να είναι απρόβλεπτη.
Σε αυτήν την ανησυχία συνηγορεί από τη μια η συνειδητή προώθηση της κλιμάκωσης της έντασης με το Ιράν από τον σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, John Bolton, με απώτερο σκοπό την αλλαγή καθεστώτος στη χώρα ή και αποσύνθεσή της. Από την άλλη ο Πομπέο μοιάζει απλώς να επαναλαμβάνει την επιθετική ρητορική του Προέδρου Τραμπ κατά του Ιράν. Έτσι η αιφνιδιαστική επίσκεψη του Αμερικανού ΥΠΕΞ εξελήφθη από τους Ευρωπαίους ομολόγους του ως μια πολιτική κίνηση δίχως στρατηγική και κατεύθυνση.
Ο απολογισμός της επίσκεψης
Οι σύμβουλοι του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών με το πέρας των συναντήσεων άφησαν να εννοηθεί ότι μοιράζονται με τους Ευρωπαίους τις ίδιες ανησυχίες για το Ιράν. Οι δηλώσεις όμως των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, αν και δεν αναιρούσαν το κομμάτι που αφορούσε την ανησυχία, προσέθεταν την παράμετρο της προβληματικής πολιτικής διαχείρισης, τόσο από πλευράς Ιράν όσο και από πλευράς ΗΠΑ.
Παράλληλα, ο Πομπέο φαίνεται να απέτυχε να πείσει τους ομολόγους του για τις απειλητικές προθέσεις του Ιράν σε περιφερειακό επίπεδο, αφού δεν έδωσε συγκεκριμένα στοιχεία για την ανάμειξη της Τεχεράνης στο «σαμποτάζ» των πετρελαιοφόρων στον Περσικό Κόλπο. Έτσι οι συναντήσεις σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών στις Βρυξέλλες αξιολογήθηκαν από πολλούς αναλυτές ως αποτυχία της διπλωματίας των ΗΠΑ, τόσο σε συμβολικό όσο και σε ουσιαστικό πολιτικό επίπεδο.
Η ευρωπαϊκή πλευρά όχι μόνο δεν συντάχθηκε με τις ΗΠΑ, αλλά επανέλαβε την προσήλωσή της στη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, εκφράζοντας απογοήτευση για τις αμερικανικές κυρώσεις, ενώ υπογράμμισε τη δέσμευσή της να επιτύχει την πλήρη λειτουργία του ευρωπαϊκού μηχανισμού εμπορικών συναλλαγών INSTEX.
Αυτή η μερικώς ανεξαρτητοποιημένη στάση που διαμορφώθηκε εντός της ΕΕ δείχνει την προσήλωση των δυτικών συμμάχων των ΗΠΑ στο συλλογικό εθνικό τους συμφέρον, ώστε να διαφυλάξουν με κάθε τρόπο την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή και να αποτρέψουν έναν πόλεμο με το Ιράν, ο οποίος θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την Ευρώπη με τη μορφή του κινδύνου διάχυσης, της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, των τρομοκρατικών απειλών αλλά και των προβλημάτων στην εμπορία πετρελαίου.
Το περιστατικό που πυροδότησε εκ νέου την ένταση
Της επίσκεψης του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών στις Βρυξέλλες προηγήθηκε το «περίεργο» περιστατικό, κατά το οποίο πλοία υπέστησαν ζημιές ανοιχτά των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Έτσι ο Πομπέο στην ατζέντα της μη προγραμματισμένης συνάντησης με τους Υπουργούς Εξωτερικών χωρών της ΕΕ ενέταξε την ενημέρωση και την παροχή μυστικών πληροφοριών για την κλιμάκωση της έντασης με το Ιράν, χωρίς όμως να αναφέρει ρητώς ότι βρίσκεται πίσω από αυτό το «σαμποτάζ».
Αν και δεν έχουν επιρριφθεί ευθύνες, άμεσα τουλάχιστον, στο Ιράν για το συμβάν, οι ΗΠΑ δεν παραβλέπουν ότι σημειώθηκε στην ίδια περιοχή, στην οποία λίγες ημέρες πριν είχαν τοποθετήσει αεροπλανοφόρο και πυραύλους Patriot λόγω των αυξανόμενων «απειλών» του Ιράν. Ειδικοί στις ΗΠΑ θεωρούν ότι τα πλοία κτυπήθηκαν από κάποιου είδους πλωτών ναρκών, οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα εκρήγνυνται κατά την επαφή.
Οι νάρκες εικάζεται ότι μπόρεσαν να τοποθετηθούν στα συγκεκριμένα σημεία με τη βοήθεια μικρών σκαφών, ενώ γίνεται λόγος για «ύπουλα όπλα», τα οποία μόλις βρεθούν στο νερό είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν και να εξοντωθούν. Αν και παραμένει αδιευκρίνιστη η αιτία του συμβάντος, εάν όντως πρόκειται για νάρκες στο νερό, υπάρχουν δεκάδες αναφορές για χρήση τους από τους αντάρτες Χούτι στις πολεμικές συγκρούσεις στην Υεμένη, οι οποίοι υποστηρίζονται από το Ιράν.
Ακροβατώντας στις ισορροπίες του «τρόμου»
Οι μυστηριώδεις «πράξεις δολιοφθοράς» στα πλοία ανοιχτά των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων αποτελούν τη συνέχεια μιας κλιμακούμενης έντασης που καλλιεργείται τις τελευταίες εβδομάδες στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής. Απαρχή της κλιμάκωσης αποτέλεσε η απόφαση του Αμερικανού Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, να βάλει τέλος στις εξαιρέσεις που επέτρεπαν σε οκτώ χώρες να αγοράζουν ιρανικό πετρέλαιο με στόχο να «εκμηδενίσει» τις εξαγωγές» του Ιράν, προκαλώντας έτσι περαιτέρω πλήγμα στην οικονομία του.
Στη συνέχεια, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών γνωστοποίησαν ότι υπήρχαν απειλές από το Ιράν κατά των συμφερόντων τους, οδηγώντας στην ανάπτυξη ενός αεροπλανοφόρου και πυραύλων Patriot από τις ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Επικαλούμενες δε «επικείμενη απειλή» , η οποία «συνδεόταν άμεσα» με το Ιράν, οι ΗΠΑ ανακάλεσαν διπλωματικό προσωπικό από το Ιράκ. Στο σκηνικό έντασης καταγράφηκε επίσης μια επίθεση με drones κατά σταθμών άντλησης πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία, την ευθύνη για την οποία ανέλαβαν οι σιίτες αντάρτες Χούτι της Υεμένης.
Στην εκρηκτική ατμόσφαιρα που διαμορφώθηκε προστέθηκε τελικά η δημοσιοποίηση ενός σχεδίου, σύμφωνα με το οποίο έως και 120.000 στρατιωτικοί θα μπορούσαν να σταλούν στη Μέση Ανατολή, εάν το Ιράν επιτίθετο σε αμερικανικές δυνάμεις. Το σχέδιο αυτό, αν και διαψεύστηκε από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, προειδοποίησε ότι «εάν χρειαστεί να το κάνουμε, θα στείλουμε πολύ περισσότερους άνδρες από αυτούς».
