Το πογκρόμ της Πόλης και ο ρόλος των Βρετανών

Τα γνωστά γεγονότα (πογκρόμ) της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη εναντίον των Ελλήνων τυχαία έλαβαν χώρα στις 6 του μηνός. Για τις 9 Σεπτεμβρίου είχαν αρχικά σχεδιαστεί οι βαρβαρότητες εκείνες. Και τούτο για να συμπέσουν με την τελική άλωση της Σμύρνης το 1922. Αυτήν τη λεπτομέρεια την βρήκα μελετώντας τα αποδεσμευμένα βρετανικά έγγραφα, όπως και το ότι απόρρητη ανάμειξη είχαν και οι Βρετανοί. Και ίσως να υπήρξα η πρώτη που το επικαλέστηκε σε ραδιοφωνικές ανταποκρίσεις και τηλεοπτικές παρουσιάσεις πριν από χρόνια. Θυμάμαι σε τηλεοπτικό πρόγραμμα από την τηλεόραση του «Λόγου» ενωρίς τη δεκαετία του 1990, μαζί με τον ιστορικό, αγαπητό Γιάννη Σπανό για τα Σεπτεμβριανά, το είχα αναφέρει τότε. Και το κατέγραψα και στο βιβλίο μου «Από την Ένωση στην Κατοχή», που εξέδωσα το 1995 στη Λευκωσία, με χρηματοδότηση του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου Α’, ο οποίος προλόγισε κιόλας το βιβλίο. Τότε ακόμα δεν θυμάμαι να υπήρχαν βεβαιωμένες πληροφορίες για τον ρόλο των Βρετανών, αυτές ακολούθησαν αργότερα με έρευνες ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων, μεταξύ των οποίων και Τούρκοι. Υπήρχαν όμως οι υποψίες των αδελφών Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών.

Τα γεγονότα διαδραματίστηκαν με τις οδηγίες του Τούρκου τότε Πρωθυπουργού, σε κρυφή συνεννόηση με τους τότε Πρωθυπουργό και Υπ. Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι άγριες εκείνες επιθέσεις είχαν σχεδιαστεί, λοιπόν, για να ξαναποκτήσει η Τουρκία λόγο στο Κυπριακό, πράγμα που είχε χάσει με τη Συμφωνία της Λωζάννης. Τέλος Αυγούστου 1955 ελάμβανεν χώραν στο Λονδίνο μια διάσκεψη που όμως δεν είχε τίποτα να κάνει με την Κύπρο. Το σκηνικό για τη λεγόμενη «Τριμερή» σκηνοθέτησαν οι Βρετανοί με τη βοήθεια εξ Ελλάδος προσωπικοτήτων (όπως των Π. Κανελλόπουλου, Α. Μποδοσάκη), που έπεισαν τόσο το Παλάτι, όσο και τον τότε Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας Στ. Στεφανόπουλο, που ήταν περισσότερο από διατεθειμένος να φανεί «μετριοπαθής» και να ικανοποιήσει τους Βρετανούς, εφόσον ήταν γνωστό πως κάποιοι «ανέμεναν» τον σίγουρο θάνατο του Στρατηγού Αλ. Παπάγου. Έγραψε σε τηλεγράφημά του ο Βρετανός τότε πρέσβης στην Αθήνα Sir Charles Peake:

«Ο Έλληνας Υπ. Εξωτερικών είναι γνήσια αποφασισμένος να προσπαθήσει να εξασφαλίσει επιτυχημένο αποτέλεσμα, τουλάχιστον για να ενδυναμώσει τη θέση του τοπικά, όταν έλθει η ώρα να αντικατασταθεί ο Στρατάρχης και Πρωθυπουργός Παπάγος… Έτσι, και νοουμένου ότι θα τον χειριστείτε με προσοχή, πολύ πιθανό να μην αποδειχθεί αδιάλλακτος σχετικά με τη συμμετοχή της Τουρκίας στις συνομιλίες… Οποιαδήποτε εισήγηση ή εντύπωση πως οι βρετανικές και τουρκικές αντιπροσωπίες είχαν προσυμφωνήσει μεταξύ τους… θα δυσανασχετούσε τους Έλληνες…».

Η σκευωρία

Οι λόγοι για την όλη σκευωρία συνοψίζονται ως εξής:

1. Να φοβηθούν οι Έλληνες και να ενδώσουν στις αφόρητες πιέσεις, δεχόμενοι την επαναφορά της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους στο Κυπριακό, για να μπορέσουν να βάλουν μπρος τα διχοτομικά τους σχέδια.
2. Να τρομοκρατηθούν οι παρανοϊκά αντι-κομμουνιστές Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ για δήθεν ελληνο-τουρκικό πόλεμο και αποσταθεροποίηση της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

Εξ ου και οι ανησυχίες του Αμερικανού ΥΠΕΞ καθόλου δεν συγκίνησαν τον Harold Macmillan (ΥΠΕΞ), που στις 23 Σεπτεμβρίου 1955 τού έγραψε: «Αν αφήσουμε τα πράγματα μόνα τους, όλα θα πάνε καλά».

Σήμερα διαβάζουμε πολλές αναφορές σε αμερικανικές εφημερίδες εναντίον της Τουρκίας, αλλά αξίζει να αναφέρουμε την επισήμανση της «New York Times», 29.6.1956, που κράτησε στον χρόνο και είναι σήμερα σχετική όσο ποτέ: «Εκείνες οι ταραχές, για τις οποίες η Βρετανία πρέπει να φέρει μέρος της ευθύνης… Η ανεύθυνη συμπεριφορά της Τουρκίας επιβάλλει μια σε βάθος αναθεώρηση του ρόλου της Τουρκίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσον αφορά την ασφάλεια του ελεύθερου κόσμου».

Στις δε 28 Ιουνίου 1956, μια μέρα νωρίτερα, ο Ray Alan έγραψε στο περιοδικό «Reporter» για την Τριμερή του Λονδίνου στις 30 Αυγούστου 1955: «Ο Sir Anthony Eden σκοπίμως έφερε μέσα την Τουρκία, σε μια υπόθεση που αφορούσε αυστηρώς την Ελλάδα και τη Βρετανία… Ούτε οι Τούρκοι, ούτε κανένας άλλος είχε ποτέ ισχυριστεί πως η τουρκική μειονότητα θα υπέφερε σε μια ελληνο-κυβερνούμενη Κύπρο».

Λόγω της σοβαρότητας των καταστάσεων, οι ηθικοί αυτουργοί κράτησαν την επικοινωνία τους αυστηρώς απόρρητη και σε πρωθυπουργικά επίπεδα. Πράγμα που επιβεβαιώνεται με τις εκθέσεις των διπλωματών, οι οποίοι, αφού δεν γνώριζαν οτιδήποτε, η ανήσυχη στάση τους και το ενδιαφέρον τους να ανακαλύψουν τους αίτιους των βάρβαρων επιθέσεων εναντίον των Ελλήνων, είχαν κυριολεκτικά εξοργίσει τους Πρωθυπουργό Sir Anthony Eden και ΥΠΕΞ Harold Macmillan.

Ο Βρετανός Πρωθυπουργός ηρνείτο κατηγορηματικά να δοθεί απάντηση στα ελληνικά διαβήματα, ζητούσε κάποιος να φιμώσει τους Βρετανούς διπλωμάτες που σκάλιζαν με τις εκθέσεις τους «για να αφεθεί το φάρμακο να κάνει τη δουλειά του».

Credit to any thorough-going barbarian

Με κάθε λεπτομέρεια κατέγραψαν οι Βρετανοί διπλωμάτες τις τουρκικές βαρβαρότητες. Σε δύο από τις εκθέσεις εκείνες, ξεχωρίζω τις πιο κάτω αναφορές του διπλωμάτη Michael Stewart:

«Αυτά έγιναν με μέθοδο και αποφασιστικότητα που θα δικαίωνε κάθε καθώς πρέπει βάρβαρο» (Credit to any thorough-going barbarian).

«Το επεισόδιο της Θεσσαλονίκης τούς έδωσε την ευκαιρία που αναζητούσαν για να εκφράσουν με έναν περίεργα βάρβαρο και αχρείαστο τρόπο το μίσος τους εναντίον των Ελλήνων...».

«Το σχέδιο ήταν το ίδιο και στη Σμύρνη… Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ. Το ελληνικό Προξενείο, η κύρια ελληνική εκκλησία, οι ελληνικοί δρόμοι, ιδιωτικά σπίτια και καθετί το ελληνικό είχαν υποστεί επίθεση, καεί ή καταστραφεί…».

Κομμουνιστές και ο σύνδεσμος «Η Κύπρος είναι τουρκική»

Στις εκθέσεις του ο διπλωμάτης έγραψε: «Το να φορτώσουμε το βάρος στους κόκκινους πράκτορες φαίνεται πολύ εύκολο και καθόλου πειστικό όταν έχουμε επανειλημμένες δηλώσεις για τόσα χρόνια της τουρκικής κυβέρνησης ότι μονάχα ελάχιστοι κομμουνιστές υπάρχουν στη χώρα και σχεδόν ανίκανοι για οτιδήποτε. Την ίδια εντύπωση έχει και αυτή η Πρεσβεία... Το πιο πιθανό είναι ο σύνδεσμος ‘Η Κύπρος είναι τουρκική’. Ο σύνδεσμος πρέπει να ευθύνεται…».

Ο σύνδεσμος και ο αρχηγός της, κάποιος Hikmet Bill, χρηματοδοτείτο από την τουρκική Κυβέρνηση, ενώ παράλληλα και το Φόρεϊν Όφις γνώριζε γι’ αυτόν τουλάχιστον από τον Ιούλιο του 1955 και είχε δώσει οδηγίες να τον διευκολύνουν με επαφές που ήθελε να κάνει με βουλευτές στο Λονδίνο, όπως τον William Yates…

(O WY υπηρέτησε το Φόρεϊν Όφις στη Μέση Ανατολή, στις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες στο Κανάλι του Σουέζ, το 1955 εξελέγη βουλευτής με το Συντηρητικό Κόμμα, το 1956 εξελίχτηκε στον μεγαλύτερο επικριτή της Κυβέρνησης και την κατηγόρησε για διεθνή συνωμοσία, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από Πρωθυπουργός ο Anthony Eden (ανέλαβε ο Harold Macmillan) με την αποκάλυψη της μυστικής συμφωνίας μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Ισραήλ «Πρωτόκολλο των Σεβρών»… Αργότερα πολιτεύθηκε και πέθανε στην Αυστραλία το 2010).

Καμία ανάμειξη δεν είχαν οι κομμουνιστές, όπως κατέγραψαν και οι Βρετανοί διπλωμάτες, και όμως, ορισμένοι, όπως τους Αζίζ Νεσίν, Χασάν Ιζεττίν Ντιναμό, Χουλουσί Ντοσντουγρού, Ασίμ Μπεζιρτζί, Ασλάν Καϊνάρνταγ, παρέμειναν για μήνες υπό κράτηση χωρίς καμιά δικαιολογία. (Από την «Ελευθεροτυπία» της Κύπρου, 12.4.1994).

Οι Βρετανοί αποτρέπουν έρευνα του ΝΑΤΟ

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1955, ο λόρδος Ismay (πρώτος ΓΓ της Συμμαχίας) κάλεσε έκτακτη συνεδρία του ΝΑΤΟ κατόπιν επικοινωνίας που είχε μαζί του ο Αμερικανός Στρατηγός A. Gruenther, όταν ο τελευταίος έμαθε από τον Ναύαρχο Fechteler για τις τουρκικές επιθέσεις στα ελληνικά σπίτια στη Σμύρνη…

Μετά τις συζητήσεις για τα γεγονότα οι Βρετανοί απέτρεψαν οποιαδήποτε έρευνα του ΝΑΤΟ ως «ανεπιθύμητο για το Συμβούλιο να διεξάγει έρευνα για τα αίτια και τις λεπτομέρειες των ταραχών…». Στο τέλος αποφασίστηκε να μην εκδοθεί ούτε ανακοίνωση… («Από την Ένωση στην Κατοχή», Φ.Α., 1995).

«Από την ακροαματική διαδικασία πέντε χρόνια αργότερα στη δίκη της Πλάτης αποδείχθηκε η προβοκάτσια της τουρκικής Κυβέρνησης… Το άτομο που τοποθέτησε τη βόμβα στη Θεσσαλονίκη ήταν ο Οκτάι Ενγκίν, Έλληνας τότε υπήκοος και αργότερα νομάρχης στην πόλη Νεφσεχίρ…». («Ελευθεροτυπία Κύπρου, 12.4.1994). Αμφότεροι Φ. Ζορλού και Α. Μεντερές, ΥΠΕΞ και Πρωθυπουργός της Τουρκίας, εκτελέστηκαν. Οι τελευταίες λέξεις του Ζορλού ήσαν «Ζήτω η Τουρκία».