Ουδεμία από τις υποτιθέμενες ευκαιρίες για Αμμόχωστο μπορούσε να γίνει αποδεκτή

Στις 8 Οκτωβρίου 2020 η εφημερίδα «Πολίτης» δημοσίευσε άρθρο της Κατερίνας Ηλιάδη «Τα 7 ‘όχι’ στα 7 Σχέδια επιστροφής της Αμμοχώστου» από το βιβλίο του κ. Νίκου Ρολάνδη «Ματιές στην Ζωή και στην Ιστορία». Τα δύο πρώτα:

«20 Ιουλίου 1978: Ο Ραούφ Ντενκτάς προτείνει, κάπως αόριστα, επιστροφή της Αμμοχώστου. Ο τότε Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού απορρίπτει την πρόταση χωρίς δεύτερη σκέψη ή συζήτηση, γιατί τη συνδέει με την άρση του αμερικανικού εμπάργκο για προμήθεια όπλων στην Τουρκία.

»10 Νοεμβρίου 1978: Το Αγγλοαμερικανοκαναδικό Σχέδιο περιέχει αναφορά στο θέμα της γρήγορης επανεγκατάστασης στην περιοχή Βαρωσίων όλων των κατοίκων της περιοχής, χωρίς αριθμητικό περιορισμό. Οι κάτοικοι θα παρέμεναν στα σπίτια τους ανεξάρτητα από την έκβαση των συνομιλιών. Το Σχέδιο απορρίπτεται από την κυβέρνηση Σπύρου Κυπριανού. Υπήρξε και αρνητική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν ίσως το καλύτερο Σχέδιο που μας δόθηκε ποτέ…».

Για την «πρόταση Ντενκτάς/Τουρκίας»

Το Σάββατο, 15 Ιουλίου 1978, σε συνάντησή του με τον Τούρκο Πρέσβη Turkmen, ο ΓΓ του OHE είπε ότι η τουρκική πλευρά έπρεπε να κάνει πιο σημαντική προσφορά όπως την επιστροφή του Βαρωσιού στους Ελληνοκύπριους ή, τουλάχιστον, να θέσουν τα Βαρώσια στον αποκλειστικό έλεγχο της ΟΥΝΦΙΚΥΠ και αν ήσαν έτοιμοι να συζητήσουν την επαναλειτουργία του Διεθνούς Αεροδρομίου Λευκωσίας τότε θα είχαν προοπτικές διαλόγου. Όπως είχε η πρόταση σίγουρα οι Ε/κ θα την απέρριπταν (Αρχείο ΟΗΕ).

Συνεταιρική η τουρκική θέση για το Βαρώσι

Στις 21 Ιουλίου 1978 η βρετανική πρεσβεία στην Άγκυρα είχε ήδη ενημερώσει το Φόρεϊν Όφις για τις δηλώσεις του συμβούλου του Ντενκτάς, Μουμτάζ Σοϊζάλ, σε σχέση με το Βαρώσι:

«Δεν σήμαινε επιστροφή στους Ελληνοκύπριους ολόκληρης της πόλης, αλλά με ειδικό καθεστώς, δηλαδή συνεταιρικά με τους Τουρκοκύπριους… Τα Ηνωμένα Έθνη δεν μπορούσαν να είναι μέρος της ενωμένης αυτής διοίκησης, γιατί, αν έπαιρναν το μέρος μιας παράταξης (εννοούσε την ελληνοκυπριακή), θα ήταν ετεροβαρές για την άλλη. Ο ρόλος των ΗΕ θα έπρεπε να είναι ρόλος μεσάζοντος στην ενωμένη προσωρινή διοίκηση των Βαρωσίων…» (Βρετανικό Αρχείο καθώς και τα υπόλοιπα).

Διαφορές Αμερικανών και Βρετανών

Οι Αμερικανοί το 1979/80 υποστήριζαν ότι το θέμα Αμμοχώστου/Βαρωσιού έπρεπε να ξεκαθαρίσει ως ξεχωριστό θέμα, ενώ ο Βρετανός τότε ΥΠΕΞ Δρ David Owen διαφωνούσε. Έπρεπε να περιλαμβάνεται σε λύση πακέτο. Μια θέση που διατήρησε το Φόρεϊν Όφις μέχρι σήμερα…

Στις 24 Ιουλίου 1978, ο Επιτετραμμένος της ΚΚ Άγγελος Μ. Αγγελίδης απάντησε στον ΓΓ Kurt Waldheim για την «πρόταση Ντενκτάς».

«Οι υποτιθέμενες προτάσεις του Τ/κ ηγέτη, έχοντας υπόψη τον χρόνο της κατάθεσής τους, στερούνται καλής θέλησης… Η πρόταση για την περιφραγμένη πόλη έγινε με μοναδικό στόχο να παραπλανήσει τη διεθνή κοινότητα και ειδικά το Αμερικανικό Κογκρέσο, καθώς συζητείται η άρση του εμπάργκο όπλων εναντίον της Τουρκίας.

»Πίσω από τη λεγόμενη ‘ασφάλεια των Τ/κ’, η πρόταση του κ. Ντενκτάς το κάνει ξεκάθαρο ότι όχι όλοι οι μόνιμοι κάτοικοι των Βαρωσίων θα επιστρέψουν και ένα σημαντικό μέρος της πόλης θα παραμένει υπό τουρκική κατοχή… και με την ‘ενδιάμεση διοίκηση’ η πόλη θα μείνει υπό τουρκικό έλεγχο. Αποδοχή αυτής της πρότασης θα σημαίνει ότι η ΚΚ αποδέχεται την κατοχή περιοχής της Κύπρου από την Τουρκία…».

Στις 25 Ιουλίου 1978 ο κ. Αγγελίδης με δεύτερη επιστολή του κατέθεσε την εξής πρόταση της ΚΚ: «Να αποχωρήσουν όλα τα τουρκικά στρατεύματα από την Αμμόχωστο, να ελευθερωθεί η πόλη από την τουρκική κατοχή για να επιστρέψουν όλοι οι κάτοικοι και η Αμμόχωστος να τελεί υπό την αστυνόμευση και έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών για λίγο καιρό. Έτσι και γίνουν αυτά, η ΚΚ αμέσως θα είναι έτοιμη για διαπραγματεύσεις» (Αρχείο ΟΗΕ).

Το «καλύτερο σχέδιο» το 1978 που δεν άρεσε ούτε στον Νίκο Ρολάνδη

Στις 4 Δεκεμβρίου 1978, ο Νίκος Ρολάνδης (ΥΠΕΞ) σε συνομιλία του με αξιωματούχο της βρετανικής Υπάτης Αρμοστείας στη Λευκωσία είπε ότι δεν ήταν ευχαριστημένος για το περίγραμμα προτάσεων (framework proposals) - είχαν δημόσια γνωστοποιηθεί ως «Αμερικανικές Προτάσεις», γεγονός που είχε δημιουργήσει σημαντικές δυσκολίες για το ΑΚΕΛ. «Το ΑΚΕΛ δεν ήταν βοηθητικό και του είχαν πει ότι ήσαν υπέρ της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων, αλλά δεν ήθελαν να πιστωθούν γι’ αυτό οι Αμερικανοί, ούτε τους άρεσε η οποιαδήποτε προοπτική οι Αμερικανοί να συνεχίσουν να έχουν ανάμειξη στις διαπραγματεύσεις».

Ο Ρολάνδης δεν ήταν ευχαριστημένος με την ουσία του περιγράμματος των προτάσεων, το οποίο, κατά τη γνώμη του, ήταν πολύ λεπτομερές. «Αναφερόταν, π.χ., στην επιστροφή (ή μάλλον στη μη-επιστροφή) προσφύγων, που αναπόφευκτα θα προκαλούσε δημόσια κατακραυγή. Παρόλο που αυτό σίγουρα θα αντιμετωπιζόταν στο πλαίσιο μιας διευθέτησης, ήταν καλύτερα να το αντιμετωπίσουν σε μελλοντική φάση».

Η περιοχή για επανεγκατάσταση στο Περίγραμμα κάλυπτε περιοχή ανατολικά του Αγίου Νικολάου και νότια του παλαιού δρόμου Λευκωσίας-Αμμοχώστου. Προσδιορίζοντας την περιοχή οι ανησυχίες των Τ/κ για την ασφάλεια της παλαιάς Αμμοχώστου και του λιμανιού θα λαμβάνονταν υπόψη… Θα ήταν υπό την επίβλεψη των ΗΕ, με έναν Ε/κ και έναν Τ/κ ως συνδέσμους, και δεν έλεγε για «γρήγορη επανεγκατάσταση στην περιοχή Βαρωσίων όλων των κατοίκων της περιοχής, χωρίς αριθμητικό περιορισμό». «Αφήνεται να νοηθεί» (“It is understood…”) έγραφε επιτήδεια…

Στις 6.12.1978 η Υπ. Αρμοστεία έγραψε ότι το ΑΚΕΛ απέρριψε τη βρετανο-αμερικανο-καναδική πρωτοβουλία για «λόγους αρχής» στη βάση της «αντι-ιμπεριαλιστικής» του καταβολής… «Η στάση του ΑΚΕΛ φαινόταν να ταυτίζεται ικανοποιητικά με τη γραμμή που είχε ήδη πάρει ο Τύπος στη Μόσχα, που, σύμφωνα με πληροφορίες στη Λευκωσία, είχε καταδικάσει την πρωτοβουλία ως ‘διχοτομική’. Ο Ρολάνδης ξεκάθαρα γνώριζε για το σκεπτικό του ΑΚΕΛ, όταν στις 4 Δεκεμβρίου μάς είπε ότι το περίγραμμα προτάσεων ίσως να χρειαζόταν να αντικατασταθεί με εναλλακτικό έγγραφο…», έγραψε η Υπ. Αρμοστεία.

«Μίνι πακέτο»

Τον Οκτώβριο του 1980 οι Τούρκοι ξεκαθάρισαν ότι:

«Το Βαρώσι θα αποστρατιωτικοποιηθεί και θα κρατηθεί υπό τουρκική διοίκηση για 5 χρόνια. Θα συγκροτηθεί τριμερής επιτροπή από τους αντιπροσώπους της ‘τουρκικής ομόσπονδης κυβέρνησης’, της ΟΥΝΦΙΚΥΠ και των επαναπατρισμένων κατοίκων, για να εκτελεί ‘δημαρχιακές υπηρεσίες’. Όλες οι αποφάσεις της επιτροπής θα εκτελούνται από την ΟΥΝΦΙΚΥΠ, η οποία θα είναι υπεύθυνη για την αστυνόμευση της περιοχής όπου θα επανεγκατασταθούν κάτοικοι. Πρόσβαση στην περιοχή θα επιτρέπεται μέσω check points, που θα καθορίσουν και θα ελέγχουν οι τουρκοκυπριακές αρχές. Η περιοχή θα μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί ως τουριστικός προορισμός και η ‘τουρκική ομόσπονδη δημοκρατία’ θα έχει την ευθύνη να καθορίζει δασμούς και άλλες διευκολύνσεις».

Σύμφωνα, δε, με τον τότε Ειδικό Σύμβουλο του ΟΗΕ, Hugo Gobbi, ουσιαστικά το Βαρώσι θα διατηρείτο στα χέρια των Τουρκοκυπρίων και του τουρκικού στρατού.

Στις 30 Δεκεμβρίου 1980 ο Τούρκος αξιωματούχος, υπεύθυνος για το Κυπριακό στο τουρκικό υπ. Εξωτερικών, είπε στους Βρετανούς ότι… μόνον το Βαρώσι ήταν στη συζήτηση - η παλαιά πόλη της Αμμοχώστου οπωσδήποτε δεν περιλαμβανόταν και στο εδαφικό η τουρκική πλευρά θεωρούσε ως πρώτο βήμα τη συμφωνία για το μέγεθος της περιοχής για την κάθε ζώνη.

Στις 15 Νοεμβρίου 1980, ο Κενάν Ατακόλ (ψευδοϋπουργός εξωτερικών), σε συνάντησή του με αξιωματούχους του Φόρεϊν Όφις, εξήγησε και αυτός περί «επιστροφής» του Βαρωσιού. «Επιβεβαίωσε ότι μόνον η παραθαλάσσια γραμμή με τα ξενοδοχεία προσφερόταν, και, αυτό, όταν θα έπαιρναν εις αντάλλαγμα αναγνώριση του ‘Ερτζάν’...», σημείωσε ο κ. D.J. Plumbly, του Νοτίου Τμήματος Ευρώπης.

«Νέα Μόρφου» εισηγήθηκε ο Νίκος Ρολάνδης

Σε έγγραφο ημερ. 15 Αυγούστου 1979 της Βρετανικής Υπάτης Αρμοστείας στη Λευκωσία, υπογραμμένο από τον αξιωματούχο J. F. R. Martin προς τον κ. H. G. Hogger στο Φόρεϊν Όφις (βλέπε «Σημερινή», 17.12.2009), ο πρώτος ενημέρωσε το Λονδίνο ότι ο Νίκος Ρολάνδης τον Ιούνιο 1979, κατά την επίσκεψή του στη Βόνη, ζήτησε από τους Γερμανούς να πλασάρουν στους Τούρκους πρωτοβουλία του για λύση με… νέα Μόρφου ως δική τους. Οι Τούρκοι να κρατήσουν τη Μόρφου και να κτιστεί νέα στον Νότο για τους Έλληνες. Ο κ. Μάρτιν πήρε την πληροφορία από τον Γερμανό Επιτετραμμένο στη Λευκωσία, von Graevenitz, με πλήρη μυστικότητα

Εν πάση περιπτώσει, με οδηγίες η γερμανική πρεσβεία στην Άγκυρα τις παρουσίασε ως γερμανικές, αλλά ο Τούρκος αξιωματούχος Yigit τις απέρριψε, όπως αναμενόταν.

«Το γεγονός ότι ο Ρολάνδης είναι έτοιμος να σκέφτεται στις γραμμές που εξήγησε ο von Graevenitz είναι ενθαρρυντικό… Η ιδέα για κτίσιμο νέας Μόρφου στον Νότο είναι τολμηρή, αν και αν γνωστοποιηθεί ότι ο Ρολάνδης το σκέφτεται, η ζημιά στη φήμη του εδώ θα είναι μεγάλη και ίσως να αναγκαστεί να παραιτηθεί…», πρόσθεσε ο Βρετανός αξιωματούχος, μεταξύ άλλων…