Ο διπλός στόχος της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο

Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δηλώνει πρόθυμος να συμμετάσχει σε μιαν «άτυπη» Πενταμερή για το Κυπριακό προκειμένου να συνεχίσουν οι διαπραγματεύσεις «από εκεί που έμειναν» στο Kραν Μοντανά. Παρά το γεγονός ότι η Άγκυρα και ο νέος κατοχικός ηγέτης Ερσίν Τατάρ επαναλαμβάνουν επισήμως πως ο διάλογος περί ομοσπονδίας έχει ενταφιαστεί και πλέον συζητούν μόνο λύση 2 κρατών, η πλευρά μας επιμένει στον διάλογο. Δεν θέλει ουσιαστικά να κατανοήσει τους στόχους και επιδιώξεις της Άγκυρας. Εξακολουθεί να επικρατεί σε κύκλους της αντιπολίτευσης η άποψη ότι πρέπει να πάμε σε διαπραγματεύσεις προκειμένου να διαπιστώσουμε «τις αληθινές προθέσεις της Άγκυρας». Για να ερμηνεύσει, ωστόσο, κανείς τις προθέσεις της Τουρκίας, πρέπει πρώτα να εντοπίσει τους βαθύτερους λόγους που ενισχύουν τα φοβικά της σύνδρομα. Αυτά συνοψίζονται ουσιαστικά σε δυο ζητήματα που αφορούν την ενέργεια και τρόπους αξιοποίησής της. Πρώτον είναι ο αγωγός φυσικού αερίου East Med και, δεύτερο, ως συνέχεια του πρώτου, είναι το Φόρουμ για το Φυσικό Αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο (East Med Gas Forum).

Οι δύο αυτές πρόσφατες εξελίξεις ενίσχυσαν τις αντιλήψεις της Άγκυρας περί περικύκλωσης και ενεργοποίησαν το λεγόμενο «Σύνδρομο των Σεβρών». Οι ιαχές Ερντογάν περί ιμπεριαλιστών και σταυροφόρων, που επιδιώκουν τον παραγκωνισμό και διαμελισμό της Τουρκίας, εντάσσονται εν πολλοίς σε αυτό το πλαίσιο. Με έδρα το Κάιρο, το Φόρουμ για το Φυσικό Αέριο της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF) ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2019, από την Κυπριακή Δημοκρατία, την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Ιταλία, την Ιορδανία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Το EMGF υποστηρίζεται επίσης από τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ζήτησαν να ενταχθούν στον οργανισμό ως μέλος και μόνιμος παρατηρητής, αντίστοιχα. Η Αίγυπτος δήλωσε επίσης την περασμένη Τετάρτη ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσχώρησαν στο Φόρουμ ως παρατηρητές, ενισχύοντας την «αντι-τουρκική» Συμμαχία, σύμφωνα με ξένους αναλυτές. Αυτήν την εβδομάδα το Υπουργικό Συμβούλιο στη Λευκωσία ενέκρινε και το νομοσχέδιο, το οποίο επικυρώνει το καταστατικό του διεθνούς οργανισμού EastMed Gas Forum, ανοίγοντας τον δρόμο για την πρώτη επίσημη συνεδρίαση των μελών του οργανισμού.

Ο αποκλεισμός από το EMGF

Ο αποκλεισμός της Τουρκίας από τις συζητήσεις για εμπορική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, που είναι και ο σκοπός του EMGF, έχει πλέον κινητοποιήσει διάφορες φιλοτουρκικές δυνάμεις, που θεωρούν τη συμμετοχή της προϋπόθεση για επίλυση της έντασης στην περιοχή. To γνωστό Brookings Institute, εκεί όπου ο Δημήτρης Χριστόφιας είπε το μνημειώδες ότι το θέμα των Βρετανικών Βάσεων στην Κύπρο θα διευθετήσουν «our children and grandchildren», σημείωνε αυτήν την εβδομάδα: «Είναι πολύ κρίσιμο ότι υπάρχει μια μορφή μορατόριουμ για την εκμετάλλευση της ενέργειας στα επίμαχα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. Από τώρα, η Τουρκία είναι σχεδόν η μόνη που αναλαμβάνει αυτές τις δραστηριότητες. Για να ενισχυθεί αυτή η διαδικασία, η Ευρώπη πρέπει να πιέσει για την ένταξη της Τουρκίας στο Φόρουμ για το Φυσικό Αέριο της Ανατολικής Μεσογείου. Η πρόσφατη ώθηση της Άγκυρας για ένα modus vivendi με την Αίγυπτο και η αναφερόμενη προσέγγιση στο Ισραήλ για την αποκατάσταση αυτών των δεσμών, φαίνεται επίσης να βοηθούν αυτήν τη διαδικασία. Εάν αυτή η διαδρομή δεν είναι βιώσιμη, η Ευρώπη θα πρέπει στη συνέχεια να πιέσει για ένα τριμερές πλαίσιο μεταξύ της Τουρκίας, των χωρών του Φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου και της ΕΕ προκειμένου να συζητήσει και να αντιμετωπίσει την κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο». Επομένως, γίνεται αντιληπτόν ότι οι πιέσεις της Τουρκίας για να καταστεί ενεργός παίκτης στην ενεργειακή αρχιτεκτονική έχουν ήδη αρχίσει να βρίσκουν υποστηρικτές, που θα αυξάνονται το επόμενο διάστημα.

Η Οδύσσεια του αγωγού EastMed

Η δεύτερη βασική ανησυχία της Άγκυρας, που εξηγεί εν μέρει και τη σύναψη του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου και κλιμάκωσε την ένταση στην περιοχή, είναι η υπογραφή της συμφωνίας του αγωγού φυσικού αερίου EastMed τον Ιανουάριο του 2020 από την Ελλάδα, την Κυπριακή Δημοκρατία και το Ισραήλ με τις ευλογίες των ΗΠΑ. Πριν από μια περίπου εβδομάδα ο Υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ, Dan Brouillette, σημείωσε πως οι ΗΠΑ αποφάσισαν να στηρίξουν την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου EastMed «συνεχίζοντας τη συνεργασία τους με την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη μέχρι την ολοκλήρωση του έργου». «Υπάρχει ακόμα πολύ έντονο ενδιαφέρον από ιδιωτικές επιχειρήσεις και από κυβερνήσεις της περιοχής για την όσο το δυνατόν πιο σύντομη ολοκλήρωση του αγωγού», συμπλήρωσε.

Υπενθυμίζεται ότι η επίτευξη μίας τελικής συμφωνίας, που θα αφορά και το το ύψος της επένδυσης, αναμένεται εντός του 2022, ενώ η ολοκλήρωση του αγωγού τοποθετείται χρονικά περίπου το 2025. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, ο αγωγός προωθείται ως μέσο προκειμένου να υπάρξει μία εναλλακτική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη και μια μερική απεξάρτηση από το ρωσικό αέριo. Ωστόσο, ο δρόμος της κατασκευής του αγωγού δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα.

Η Άγκυρα θα πρέπει να είδε με μερική ανακούφιση το νέο ενεργειακό σχέδιο «Green Deal» της ΕΕ, που μειώνει τη χρηματοδοτική στρήριξή της σε έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Συγκεκριμένα, ο Επίτροπος Ενέργειας Kadri Simson δήλωσε στο πλαίσιο αυτό πως «οι φιλόδοξοι στόχοι μας για το κλίμα απαιτούν μεγαλύτερη έμφαση στη βιωσιμότητα και τις νέες καθαρές τεχνολογίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η πρότασή μας δίνει προτεραιότητα στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, στην υπεράκτια ενέργεια και στα ανανεώσιμα αέρια, ενώ οι υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν θα είναι πλέον επιλέξιμες για υποστήριξη». Λαμβάνοντας επομένως υπόψη τη μείωση των τιμών της ενέργειας, τη συρρίκνωση της ζήτησης εν μέσω πανδημίας και τα σχέδια μετάβασης στην Πράσινη Ενέργεια, η πρόσφατη απόφαση της Επιτροπής της ΕΕ είναι μια άλλη επιπλοκή για τον East Med.

Κλείνει το μάτι σε ΗΠΑ ο Ερντογάν

Μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε, ο Ερντογάν έκλεισε το μάτι στον Αμερικανό νέο Πρόεδρο και την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάνοντας λόγο για ανάγκη να «γυρίσουν σελίδα» στις σχέσεις τους. Πριν όμως γυρίσει την όποια σελίδα, ανανέωσε τη Navtex για το Oruc Reis για έρευνες στη Μεσόγειο και έστειλε το μήνυμα ότι οι γεωτρήσεις θα συνεχιστούν. Οι διοικητές του Τουρκικού Ναυτικού επαναλαμβάνουν ότι η υπεράσπιση των συμφερόντων της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι υψίστης προτεραιότητας, και αυτό απαιτεί μεγαλύτερες δυνατότητες προβολής ισχύος για το τουρκικό Ναυτικό.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την οικοδόμηση ενός Ναυτικού ικανού να εξισορροπήσει την υφιστάμενη ελληνική υπεροχή, η Άγκυρα προχώρησε άμεσα στην υιοθέτηση διαφόρων εγχώριων προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένου του Έργου «Εθνικό Πολεμικό Ναυτικό», γνωστού ως MILGEM. Στο πλαίσιο του MILGEM, η Τουρκία έχει αναπτύξει τουλάχιστον 15 κορβέτες πολλαπλών χρήσεων και φρεγάτες, επεκτείνοντας σημαντικά τις δυνατότητες του θαλάσσιου πολέμου. Υπάρχει επίσης το εθνικό έργο υποβρυχίων, γνωστό ως (MILDEN), που στοχεύει στην ανάπτυξη και κατασκευή έξι υποβρυχίων έως το 2030. Η αυξημένη αντίληψη απειλής που νιώθει η Άγκυρα αντικατοπτρίζεται στην επικράτηση της έννοιας «Γαλάζια Πατρίδα», με την οποία συνταυτίζεται πλήρως και ο κατοχικός ηγέτης Ερσίν Τατάρ.

Σε πορεία εξοπλισμών η Ελλάδα

Η Ελλάδα ενέκρινε τις προηγούμενες ημέρες στρατιωτικό προϋπολογισμό ύψους 6,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεών της, με στόχο να διατηρήσει και να αλλάξει προς όφελός της το ισοζύγιο στρατιωτικής δύναμης εναντίον της Τουρκίας μακροπρόθεσμα. Η Ελλάδα αναμενόταν ήδη να δαπανήσει 2,58 του ΑΕγχΠ της το 2020 σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΝΑΤΟ, αλλά μόνο το 12,06% αυτού - πολύ κάτω από τον μέσο όρο του ΝΑΤΟ και τους στόχους - θα χρησιμοποιηθεί για δαπάνες εξοπλισμού. Το πρόσφατο νομοσχέδιο στο Κοινοβούλιο μπορεί να καλύψει αυτό το κενό στο εγγύς μέλλον. Το ερώτημα είναι τι μπορεί να πράξει η Κύπρος με τους περιορισμένους πόρους και οικονομικές δυνατότητες από την άλλη. Πέρα από την επιτακτική ανάγκη αναβάθμισης συστημάτων αεράμυνας για αναχαίτιση τουρκικών drones, υπάρχουν και παραδείγματα άλλων χωρών που οικοδομούν περιφερειακές σχέσεις με τρόπο που να πολλαπλασιάζει την ισχύ τους. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς μια μικρή χώρα χτίζει ένα δίκτυο συνεργατών και συμμάχων χρησιμοποιώντας έξυπνα την οικονομική και στρατιωτική της δύναμη, προκειμένου να συνεργαστεί με ισχυρότερες χώρες. Ελλάδα και Κύπρος εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο συνεργασίας. Οι προοπτικές υπάρχουν, αλλά αυτό που απουσιάζει είναι η μακροπρόθεσμη στοχοθεσία και όραμα. Στην απέναντι πλευρά οι στόχοι της Τουρκίας είναι ξεκάθαροι: ακύρωση πάση θυσία του αγωγού EastMed και εξασφάλιση πρόσκλησης για συμμετοχή στο EMGF.