Brexit: Η Βρετανία φεύγει, «μένοντας» στην ΕΕ

Η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 31 Ιανουαρίου σε καμία περίπτωση δεν σηματοδότησε το τέλος του δράματος του Brexit. Αντίθετα, παρά το γεγονός ότι την επόμενη ημέρα του διαζυγίου όλα μοιάζουν ίδια, Βρυξέλλες και Λονδίνο ακονίζουν τα μαχαίρια τους για την επόμενη μεγάλη μάχη, που αναμένεται να αρχίσει τον Μάρτιο. Βαδίζοντας σε γκρίζες ζώνες και παραμένοντας πρακτικά εντός της ΕΕ, η Βρετανία τους επόμενες 11 μήνες αναμένεται να διαπραγματευτεί τις μελλοντικές εμπορικές της σχέσεις με τους πρώην συντρόφους της. Όσο απλή και αν ακούγεται αυτή η διαδικασία στη θεωρία, πρακτικά αναμένεται να είναι σύνθετη και χρονοβόρα. Με τον Πρωθυπουργό της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον να αποκλείει κάθε πιθανότητα παράτασης στις δύσκολες αυτές συνομιλίες και τις Βρυξέλλες να προχωρούν αργά και μεθοδικά σε κάθε τους βήμα, ήδη στήνεται ένα εκρηκτικό σκηνικό, από το οποίο δεν αναμένεται να λείψουν τα δράματα, οι εντάσεις και οι γνώριμες απειλές ενός «no deal» Brexit.

Η ημέρα «ανεξαρτησίας» των Βρετανών

Οι εορτασμοί που ετοίμασε το Λονδίνο για το Brexit πήραν τον χαρακτήρα «ημέρας ανεξαρτησίας», σαν μια «αποικία», η οποία απελευθερώθηκε από τα δεσμά της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Εξάλλου, μικρά αλλά συμβολικά πράγματα μαρτυρούν αυτήν τη διάθεση. Η κυκλοφορία του νομίσματος του Brexit με την επιγραφή «Ειρήνη, ευημερία και φιλία με όλα τα έθνη» αλλά και οι πανηγυρισμοί με πυροτεχνήματα στους δρόμους είναι μόνο μερικά παραδείγματα που εγκαινιάζουν τη «νέα», «ανεξάρτητη» αρχή της Βρετανίας εκτός ΕΕ. Παρά το βαρύγδουπο σύνθημα «ανάκτηση του ελέγχου των συνόρων», το Ηνωμένο Βασίλειο ποτέ δεν είχε υιοθετήσει το κοινό νόμισμα της ΕΕ, ούτε και ήταν μέρος της Συνθήκης Σένγκεν. Σε ένα πρώτο στάδιο, πάντως, όλοι αυτοί οι ξέφρενοι πανηγυρισμοί στη Βρετανία για το Brexit μοιάζουν υπερβολικοί, αφού ελάχιστα άλλαξαν την επόμενη ημέρα της αποχώρησης. Η συμφωνία αποχώρησης που έχει συμφωνηθεί από Λονδίνο και Βρυξέλλες προνοεί μια μεταβατική περίοδο τουλάχιστον 11 μηνών, κατά την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιμετωπίζεται ως μέλος της ΕΕ εάν εξαιρέσουμε μια σημαντική λεπτομέρεια. Δεν θα έχει καμιά εκπροσώπηση στο κέντρο αποφάσεων του μπλοκ. Από την άλλη η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, κεφαλαίου και εργασίας θα συνεχιστεί όπως και πριν. Σύμφωνα με αναλυτές, όμως, η μεταβατική περίοδος, κατά την οποία θα διαπραγματευθούν τα δύο μέρη τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, αναμένεται δύσκολη. Έτσι κι αλλιώς ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους η Βρετανία επέλεξε να αποχωρήσει από τη μεγαλύτερη ενιαία αγορά σε όλον τον κόσμο ήταν η ανάγκη της να έχει λόγο στις οικονομικές συμφωνίες και η αλλαγή του εμπορικού της μοντέλου στα πρότυπα της Σιγκαπούρης και του Καναδά, προσαρμοσμένα όμως στο ευρωπαϊκό έδαφος. Έτσι στους επόμενοι μήνες αναμένεται ότι θα διεξαχθεί μια «οικονομική» μάχη μεταξύ ΕΕ και Βρετανίας, με την πρώτη να προσπαθεί να κρατήσει τη δεύτερη κοντά στο ρυθμιστικό της πλαίσιο, ώστε να ανακόψει την ορμητική επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή. Από την άλλη το Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται ότι θα αποπειραθεί να αποκτήσει στενότερους εμπορικούς δεσμούς με τους Αμερικανούς, ως αντιστάθμισμα των απωλειών που θα έχει από το Brexit.

Βαρύ πλήγμα για τις Βρυξέλλες

Ενώ το κλίμα στο Λονδίνο ήταν πανηγυρικό, στις Βρυξέλλες τα πράγματα ήταν αρκετά διαφορετικά. Δεν εκδόθηκε κανένα νόμισμα, ούτε έπεσαν πυροτεχνήματα. Αντίθετα, η πρώτη αποχώρηση στην ιστορία της ΕΕ είναι κάτι περισσότερο από προφανής απώλεια. Σε αριθμούς, η Βρετανία θα πάρει μαζί της το 14% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της ΕΕ, το 40% της στρατιωτικής της δύναμης και το 13% του πληθυσμού της. Η βαρύτητα του Brexit αποτυπώθηκε γλαφυρά από τους Ευρωπαίους αξιωματούχους. Πρόκειται για μια «τραγική γεωπολιτική καταστροφή», στην οποία χαμένη είναι τόσο η ΕΕ όσο και η Βρετανία. Πέρα όμως από τους αριθμούς, η απώλεια αυτή είναι μια πολυεπίπεδη ήττα για το μπλοκ που μέχρι πρότινος αριθμούσε σε 28 κράτη-μέλη. Ειδικοί κάνουν λόγο για μιαν απώλεια μεγέθους, προσέγγισης, δυναμικής και μονιμότητας, με το Brexit να σηματοδοτεί τη ρήξη ενάντια στην ιδέα ότι η συνεργασία κάνει την Ευρώπη ισχυρότερη. Την ίδια στιγμή περιορίζει δυνητικά την επιρροή της ΕΕ, αφού χωρίς τη Βρετανία ο λόγος της θα έχει λιγότερη βαρύτητα, ιδίως σε κρίσιμα ζητήματα όπως το εμπόριο, το κλίμα αλλά και η άμυνα. Παράλληλα, οι ειδικοί συμφωνούν ότι η απουσία της Βρετανίας αναμένεται να αλλάξει της ισορροπίες και να δημιουργήσει κενό εξουσίας. Για παράδειγμα, χάνεται ο τρίτος ισχυρός πυλώνας εντός της ΕΕ, κάνοντας πιο πιθανή την έναρξη πιο έντονων προστριβών μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας. Παράλληλα, χώρες όπως η Τουρκία, οι οποίες θα μπορούσαν να ενταχθούν στο μπλοκ, αναμένεται ότι θα καταλάβουν από πρώτο χέρι την απουσία του Ηνωμένου Βασιλείου. Ειδικότερα, αναλυτές επισημαίνουν ότι η Άγκυρα ανησυχεί πολύ με αυτήν την εξέλιξη, αφού το Λονδίνο ήταν υπέρμαχος της τουρκικής ενσωμάτωσης στην ΕΕ.

Η αισιόδοξη προσέγγιση

Παρά την απώλεια, όμως, υπάρχει η δυνατότητα ο κραδασμός από το διαζύγιο με τη Βρετανία να λειτουργήσει θετικά για την ΕΕ, δημιουργώντας ένα κλίμα ενότητας μεταξύ των υπόλοιπων 27 κρατών μελών. Ήδη σημάδια αυτής της ενότητας είχαν διαφανεί κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το Brexit, ενώ η πολυπλοκότητα που χαρακτήρισε τη διαδικασία εξόδου της Βρετανίας κατέστησε σαφές στους λαϊκιστές σε χώρες της ΕΕ ότι αυτό το σενάριο είναι πλέον εκτός συζήτησης. Παράλληλα, το Brexit θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία για περαιτέρω ενοποίηση της ΕΕ, η οποία ίσως οδηγήσει στη γεωπολιτική και τεχνολογική της κυριαρχία. Ως γνωστόν, τα βήματα προς πιο συγκεντρωτική ενοποίηση έβρισκαν εμπόδια μεταξύ άλλων και στην άρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο έδινε μεγάλες μάχες για να την αποτρέψει. Αναλυτές μάλιστα επισημαίνουν ότι η προώθηση στενότερης συνεργασίας στη Ζώνη του Ευρώ ήταν ένας ακόμα καταλυτικός ρόλος για τη φυγή της Βρετανίας. Έτσι, με την απώλεια μιας ισχυρής φωνής υπέρ της φιλελεύθερης αγοράς αναμένεται ότι οι διαδικασίες τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο θα αρχίσουν να παίρνουν μιαν άλλη τροπή. Γάλλοι αναλυτές, μάλιστα, επισημαίνουν ότι το Brexit «κατεβάζει το χειρόφρενο» στην Ευρώπη, χαρακτηρίζοντας τη Βρετανία ως το «μόνιμο πρόβλημα της ΕΕ από το 1973».

Η βουτιά στο άγνωστο

Παρά το γεγονός ότι ελάχιστα άλλαξαν από την επίσημη έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, η περίοδος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από γκρίζες ζώνες, όπου η χώρα θα είναι εκτός του μπλοκ αλλά την ίδια ώρα θα βρίσκεται «παραδόξως» συνδεδεμένη μαζί του. Αξιωματούχοι της ΕΕ επισημαίνουν ότι ένα από αυτά τα παράδοξα είναι η συνέχιση της λήψης συστάσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές. Η μεταβατική περίοδος, η οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο από 11 μήνες, λόγω της συνθετότητας των διαπραγματεύσεων, είναι ξεκάθαρα μια πειραματική κατάσταση τόσο για τη Βρετανία όσο και τη ΕΕ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Λονδίνο θα πρέπει να υπακούει στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, χωρίς όμως να έχει κάποιο λόγο επί των ζητημάτων. Θα υπάγεται στη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αλλά δεν θα υπάρχουν πλέον Βρετανοί δικαστές. Θα πρέπει να στηρίξει συμφωνίες, τις οποίες η ΕΕ υπέγραψε με 160 χώρες σε όλον τον κόσμο, χωρίς να είναι σίγουρη ότι θα είναι επωφελείς γι’ αυτήν. Εύλογα, λοιπόν, ο πρωθυπουργός της χώρας, Μπόρις Τζόνσον, θέλει να ολοκληρώσει αυτήν τη διαδικασία σε 11 μήνες, αποκλείοντας παράλληλα την όποια παράταση. Η προσοχή πλέον των Βρυξελλών στρέφεται στις δύσκολες διαπραγματεύσεις για τις μελλοντικές σχέσεις με το Λονδίνο, καθώς επίσης και εφαρμογή της συμφωνίας αποχώρησης που έχει πλέον επικυρωθεί. Όλα αυτά θα πρέπει να ολοκληρωθούν σε 11 μήνες, επιβεβαιώνοντας ότι ενώ η συμμετοχή της Βρετανίας στην ΕΕ τελειώνει, το δράμα του Brexit αναμένεται να συνεχιστεί.

Το φάντασμα του «no deal»

Αν και το Λονδίνο δήλωσε ετοιμότητα να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ από την πρώτη κιόλας ημέρα της αποχώρησης, τα κράτη μέλη ζήτησαν χρόνο, ώστε να διαβουλευθούν για τον ορισμό των στόχων αυτών των διαπραγματεύσεων. Ο Τζόνσον σε ομιλία του τις επόμενες ημέρες αναμένεται ότι θα παρουσιάσει το όραμά του για τις μελλοντικές σχέσεις με την ΕΕ, με τους αναλυτές να εκτιμούν ότι θα κινείται στα πρότυπα της συμφωνίας που συνδέει το μπλοκ με τον Καναδά, στην οποία απουσιάζουν οι ευρωπαϊκούς κανόνες. Αν και θεωρητικά γίνεται λόγος για 11 μήνες διαπραγματεύσεων, στην πραγματικότητα τα χρονικά περιθώρια είναι πολύ πιο περιορισμένα, αφού η ευρωπαϊκή εντολή για τις συζητήσεις δεν αναμένεται να εγκριθεί πριν από τις 25 Φεβρουαρίου, μεταθέτοντας την έναρξη των διαπραγματεύσεων μετά την 1η Μαρτίου. Παράλληλα, τα χρονοδιαγράμματα γίνονται ακόμα πιο ασφυκτικά, αφού θα πρέπει να υπάρξει κατάληξη σε συμφωνία μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου, ώστε να υπάρχει ο χρόνος για την απαιτούμενη κοινοβουλευτική επικύρωση από τα κράτη μέλη πριν από το τέλος του έτους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναλυτές επισημαίνουν ότι εάν δεν καταφέρουν τα δύο μέρη να φτάσουν σε συμφωνία, δεν αποκλείεται ένα καταστροφικό «no deal» Brexit, αφού το να εξευρεθεί μια συμφωνία μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα αναμένεται ότι θα είναι πιο δύσκολο και από τη συνομολόγηση της ίδιας της συμφωνίας αποχώρησης.