Περί Βρετανικών Βάσεων…

Ο αγαπητός συνταγματάρχης ε.α. κ. Άντης Λοΐζου, μετά το άρθρο του στην «Σημερινή», 12 Μαΐου 2020, με τίτλο «Βρετανικές δολιότητες με κυπριακή υποταγή», μίλησε σχετικά με τις Βρετανικές Βάσεις και σε συνέντευξή του στο “Σόλωνα και Γόμορρα” στις 28 Μαΐου 2020. Το βίντεο με τη συνέντευξη ανήρτησε η ιστοσελίδα www.infognomonpolitics.gr στις 29 Μαΐου 2020.

Ο κ. Άντης Λοΐζου κάλυψε αρκετά θέματα που πρέπει να γνωρίζουν στην Κύπρο, ιδιαίτερα οι νεότεροι, και που ίσως να αγνοούν οι παλαιότεροι. Γι’ αυτό, μου ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να τον ακούσω και ακόμα πιο ευχάριστο να τον δω με το ήπιο, απλό αλλά συγκεκριμένο ύφος, με το οποίο ανέπτυξε τα διάφορα θέματα σχετικά με τις Βρετανικές Βάσεις.

Αυτό, μου έδωσε την ευκαιρία να επεκταθώ και να προσθέσω ορισμένες λεπτομέρειες που γνωρίζω, για ευρύτερη ενημέρωση.

ΝΑΤΟϊκές εξυπηρετήσεις

Ορθώς ο κ. Άντης Λοΐζου είπε ότι εξυπηρετείται το ΝΑΤΟ με τις Βάσεις και εξυπηρετείτο με τις εγκαταστάσεις/ραντάρ στο Ακρωτήρι Γκρέκο. Μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τα εκκρεμή θέματα που απέρρεαν από τις Συμφωνίες, ένα από τα ζητήματα ήταν και η έκταση και η χρήση των Βρετανικών Βάσεων. Το Λονδίνο ενημέρωσε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ότι οι Βάσεις θα εξυπηρετούσαν όχι μόνον τις βρετανικές στρατιωτικές ανάγκες, αλλά και ΝΑΤΟϊκές (συνεπάγεται και αμερικανικές) και δεν υπήρξε αρνητική αντίδραση από την κυβέρνηση Μακαρίου. Με ιδιαίτερη έμφαση στις εγκαταστάσεις του Ακρωτηρίου Γκρέκο, οι οποίες ήσαν ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ για το ΝΑΤΟ, την επίβλεψη των οποίων είχαν ΤΟΥΡΚΟΙ… Επειδή δε η Κύπρος δεν ήταν μέλος του ΝΑΤΟ και παρ’ όλον ότι οι Συμφωνίες Ζυρίχης προνοούσαν ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ, οι Βρετανοί σε επίπεδο Στρατιωτικών Επιτελείων αποφάνθηκαν ότι η Κύπρος δεν έπρεπε να γίνει μέλος, τα μειονεκτήματα (γι’ αυτούς) υπερτερούσαν των πλεονεκτημάτων. Λόγω του ΑΚΕΛ, όμως, κάλυψαν ως δικές των εξυπηρετήσεις τις εγκαταστάσεις στο Ακρωτήρι Γκρέκο (Βιβλίο Φ.Α. και Α.Π. «Η Κύπρος στο Σφυρί», Λονδίνο 1991).

Ως εκ τούτου, λόγω των αντιδράσεων από το ΑΚΕΛ και την τότε Σοβιετική Ένωση, η συνεννόηση εκείνη κρατήθηκε σκόπιμα μακράν της δημοσιότητας, όμως αμφότερες οι κυβερνήσεις γνώριζαν ότι οι Βρετανικές Βάσεις εξυπηρετούσαν έκτοτε ΝΑΤΟϊκές ανάγκες τόσο με εγκαταστάσεις στο νησί, όσο και με τη χρήση της Βάσεως Ακρωτηρίου για αεροπορικές πτήσεις (βιβλίο Φ.Α. «Από την Ένωση στην Κατοχή», Λευκωσία, 1995).

«Ενοίκια»

Το 1960 οι Βρετανοί συμφώνησαν να πληρώνουν την Κυπριακή Δημοκρατία κάθε πέντε χρόνια ένα χρηματικό ποσό ως χορηγία/οικονομική βοήθεια, επικαλούμενοι ότι οι Βάσεις ήσαν «κυρίαρχες» και δεν υπήρχε περίπτωση να πληρώνουν «ενοίκια». Όμως, Βρετανοί αξιωματούχοι σχολίασαν εσωτερικά το θέμα και είπαν ότι κάτι πρέπει να πληρώνουν, αν μη τι άλλο για τις διευκολύνσεις που τους παρέχει η ΚΔ εκτός των βάσεων.

Έτσι συμφώνησαν να πληρώσουν £12 εκ. σε δόσεις κάθε 31 Μαρτίου μέχρι την 31 Μαρτίου 1965. Το ποσό αυτό πληρώθηκε εξολοκλήρου με την τελευταία δόση του £1.5 εκ. να πληρώνεται κανονικά σε λογαριασμό της ΚΔ σε παράρτημα της τράπεζας Westminster κοντά στην πρώτη Υπ. Αρμοστεία της ΚΔ στο Park Lane, στο Λονδίνο. Θα αναθεωρούσαν το ποσό κάθε πέντε χρόνια…

Την τελευταία δόση το Φόρεϊν Όφις ζήτησε από το Υπ. Οικονομικών να μην την πληρώσει, αλλά προς τιμήν του ο τότε Υπουργός μ. Dennis Healy (πέθανε το 2015), αρνήθηκε και είπε ότι ήσαν δεσμευμένοι να πληρώσουν και θα πλήρωνε και, από εκεί και πέρα, ας έκανε ό,τι αποφάσιζε το Φόρεϊν Όφις. Έτσι και έγινε. Και από τότε το Φόρεϊν Όφις δεν πλήρωσε - εκμεταλλευόμενο την απαίτηση των Τούρκων ότι στη νέα χορηγία θα έπρεπε να πάρουν και εκείνοι το μερίδιό τους - με τη δικαιολογία ότι θα πλήρωναν… όταν θα ομαλοποιείτο η κατάσταση!.. Τώρα, ποίοι ήσαν υπεύθυνοι για τον λογαριασμό εκείνο της ΚΔ στην Westminster δεν γνωρίζω (Άρθρο www.sigmalive.com/simerini/politics/535405/i-ypotithemeni-mystiki-amerikaniki-vasi-kai-ta-enoikia «Σημερινή», 20.10.2018).

Παράδειγμα κυπριακής υποταγής

Στην πρώτη συνάντησή του με τη Βρετανίδα Πρωθυπουργό Margaret Thatcher (αργότερα Βαρώνη), o νεοεκλεγείς τότε Πρόεδρος της ΚΔ, Γιώργος Βασιλείου, ζήτησε να την δει ΚΑΙ χωρίς την παρουσία άλλων. Ενημερώνοντας τον Φόρεϊν Όφις ο Ιδιαίτερός της Γραμματέας έγραψε στις 31.3.1988: «Κατόπιν παράκλησης του Προέδρου Βασιλείου η Πρωθυπουργός και ο ίδιος είχαν ορισμένα λεπτά μόνοι μετά τη σημερινή συνάντηση. Ο λόγος ήταν γιατί ο Πρόεδρος Βασιλείου ήθελε να πει στην Πρωθυπουργό ότι, όσο ο ίδιος παρέμενε Πρόεδρος, οι κυρίαρχες Βάσεις ήσαν απολύτως ασφαλείς και μπορούσαν να μείνουν...». Την επιστολή ο Γραμματέας έστειλε και στο Υπουργείο Άμυνας και στον Γραμματέα του Υπουργικού.

Βοήθεια προς τους Τούρκους 1974

Πράγματι, πολλοί ισχυρισμοί κυκλοφορούν έκτοτε, όπως είπε ο αγαπητός κ. Άντης Λοΐζου, για συνεργασία των Βρετανών στις Βάσεις κατά τις δύο τουρκικές εισβολές του 1974. Αλλά μόνο με τεκμηρίωση μπορούμε να πούμε με σιγουριά.

Γι’ αυτό θα παραθέσω τρεις περιπτώσεις που μας πληροφορούν τα ίδια τα επίσημα βρετανικά αποδεσμευμένα έγγραφά τους.

Νοράτλας

Όταν τα Νοράτλας (22/7/1974) εισήλθαν στην Κύπρο χρησιμοποιώντας τον ασφαλή αεροδιάδρομο της δυτικής βρετανικής Βάσης Ακρωτηρίου με προορισμό το αεροδρόμιο Λευκωσίας, ο Βρετανός Air Commander κατήγγειλε αμέσως τις «παραβιάσεις» με επίσημο διάβημα προς την ελληνική πρεσβεία στην Κύπρο, ενημερώνοντας και την τουρκική πρεσβεία και, για να προλάβει, όπως γράφει η σχετική στρατιωτική έκθεση, αντίποινα εναντίον των Βάσεων από τους Τούρκους, έστειλε το πιο κάτω μήνυμα στον Τούρκο Διοικητή Αεροπορίας στη Σμύρνη: «Tα ελληνικά αεροπλάνα προς και από τη Λευκωσία μέσω του εναέριου χώρου των Βάσεων περνούν δίχως την άδειά μας. Τα ξημερώματα θα στείλουμε μαχητικά να τα αναχαιτίσουμε». («The Greek transport aircraft transiting to and from Nicosia through SBA airspace are doing so without our permission. After dawn we shall be scrambling our air defence fighters in accordance with our rules of engagement») (Βλέπε http://www.onisilos.gr/?p=10089, 22.7.2017, αναδημοσίευση από άρθρα μου (Μέρος Α’ και Β’) στην «Ελευθερία» Λονδίνου και στη «Σημερινή» το 2015, «Αναζητώντας το ΝΟΡΑΤΛΑΣ ΝΙΚΗ 4…».

ΤέσσερειςΤούρκοι αξιωματικοί στις Βάσεις

Το απόγευμα της 25ης Ιουλίου 1974, ο Chief Officer των Βρετανικών Βάσεων βρήκε ότι 4 Τούρκοι αξιωματικοί πέρασαν στις Βάσεις μαζί με Τουρκοκύπριους πρόσφυγες. Ενημερώθηκε ο Ύπατος Αρμοστής Stephen Olver (αργότερα Sir) και το Φόρεϊν Όφις με την εισήγηση να ενημερώνονται αμφότερες οι πλευρές ή εναλλακτικά να τους παρέδιδαν στην Κυπριακή Δημοκρατία ή την Εθνική Φρουρά, αλλά αυτό θα ενοχλούσε τους Τούρκους. Είχαν αρχικά παραδοθεί στα βρετανικά στρατεύματα κάτω από τα Ηνωμένα Έθνη. Ο James Callaghan (Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας) είπε να τους παρέδιδαν στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Όμως, ο Διοικητής τής αρνήθηκε και ούτε και να ξέρει ήθελε τι έγινε μαζί τους.

Στις 26 Ιουλίου, όμως, όταν η Εθνική Φρουρά άρχισε να ρωτά γι’ αυτούς, το Φόρεϊν Όφις είπε ότι έπρεπε να τους ξεφορτωθούν από τις Βάσεις αμέσως. Και να τους φυγαδέψουν με τα αεροπλάνα από το Ακρωτήρι που μετέφεραν πρόσφυγες στο Ηνωμένο Βασίλειο ντυμένους με πολιτικά ρούχα. Θα δικαιολογούνταν ότι δεν γνώριζαν για την ταυτότητά τους, παρά μόνο μετά την άφιξή τους στο Η.Β. Εν τω μεταξύ, οι Αρχές των Βάσεων ανησυχούσαν ολοένα και περισσότερο να μη μάθει η Εθνική Φρουρά για την ύπαρξή τους. Τελικά εξασφαλίστηκε στις 26 Ιουλίου η έγκριση του Callaghan από τη Γενεύη, και τους έστειλαν στο HB με αεροπλάνο Hercules προς το στρατιωτικό αεροδρόμιο Lyneham και από εκεί μυστικά μεταφέρθηκαν στις 27 Ιουλίου στην Άγκυρα με αεροπλάνο των Τουρκικών Αερογραμμών, από το αεροδρόμιο Heathrow. Αφού είχαν σιγουρευτεί ότι οι Τούρκοι στις Βάσεις θα κρατούσαν κλειστό το στόμα τους ως προς την πραγματική μέθοδο επιστροφής τους στη χώρα τους.

Στις 14 Αυγούστου και παρόλο που οι Τούρκοι είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα ενοχλούνταν οι Βάσεις, κατόπιν έκκλησης των Αρχηγών των βρετανικών Στρατιωτικών Επιτελείων, το Φόρεϊν Όφις προέβη σε κατεπείγουσα διαμαρτυρία στον Τούρκο πρέσβη στο Λονδίνο, τονίζοντας το ειδικά ευαίσθητο πρόβλημα των βρετανικών εγκαταστάσεων στον Άγιο Νικόλαο. Παρ’ όλες τις διαβεβαιώσεις από τους Τούρκους, σημειώθηκε σοβαρή παραβίαση στις 15 Αυγούστου, κατά την τελευταία φάση της προέλασης των Τούρκων στην Αμμόχωστο. Στις 14.26 μια ομάδα από επτά τουρκικά τεθωρακισμένα, φθάνοντας ορισμένες εκατοντάδες υάρδες νοτιοδυτικά του Αγίου Νικολάου, κτύπησαν με όλμους και μόλις γλίτωσε ένα συνεργείο του τηλεοπτικού βρετανικού σταθμού Thames TV. Αμέσως o Διοικητής του CBFNE (Commander British Forces Near East) έστειλε μήνυμα στον Τούρκο Διοικητή μέσω του Brigadier Henn (COS UNFICYP) και του Υπ. Αρμοστού ότι τα στρατεύματά του μπήκαν σε βρετανική κυρίαρχη περιοχή και πυροβόλησαν Βρετανούς στρατιώτες και έπρεπε να σταματήσουν αμέσως. Απάντησε ο Διοικητής από την τουρκική βάση στο Incirlik και διαβεβαίωσε ότι δεν θα ξανασυμβεί…

Παρόλα ταύτα, προς έκπληξη χιλιάδων Ελληνοκυπρίων προσφύγων, έφθασε ένα τεθωρακισμένο σε ένα φυλάκιο των Βάσεων. Τελικά, διεφάνη πως είχαν… χαθεί και τους είχε λείψει και η βενζίνη. Τους εφοδίασαν με βενζίνη και τους καθοδήγησαν εσπευσμένα προς την κατεύθυνση που γνώριζαν ότι βρίσκονταν τα τουρκικά στρατεύματα... (Στρατιωτική Έκθεση 1975 For UK EYES A SECRET).

Το αεροπλανοφόρο «Ερμής» (στο οποίο αναφέρθηκε ο κ. Λοΐζου) διετάχθη να προχωρήσει προς την Κύπρο από τις 16 Ιουλίου 1974… (βιβλίο Φ.Α. «Διζωνική v Δημοκρατία»)…

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος