Mακάριος: «Εν ονόματι της Ενώσεως ήλθε η καταστροφή»

Ακόμα μια επέτειος που πρέπει να προβληματίζει τον κυπριακό Ελληνισμό για το κατάντημά της.   

15 Ιανουαρίου 1950 - Διεξήχθη στην Κύπρο το Ενωτικό Δημοψήφισμα υπέρ της Ένωσης της Κύπρου  με την Ελλάδα. Παρόλο που η βρετανική κυβέρνηση αρνήθηκε να δεχθεί τα αποτελέσματα το Γραφείο Αποικιών διαβεβαίωσε τότε το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι αυτό αποτελούσε την γνήσια επιθυμία του Κυπριακού λαού, αλλά η Μεγάλη Βρετανία δεν το υποστήριζε για στρατηγικούς λόγους. 

1951 – Η Ελλάδα προσέφερε στην Εργατική βρετανική Κυβέρνηση όσες βάσεις ήθελε στην μητροπολιτική Ελλάδα και στην Κύπρο εις αντάλλαγμα την Ένωση της νήσου με την Ελλάδα. Το Λονδίνο απέρριψε το αίτημα. Επανέλαβε την προσφορά της το 1953 και το 1954. Όμως το Λονδίνο και πάλιν  αρνήθηκε και η Ελλάδα πήρε το θέμα στα Ηνωμένα Έθνη. Το Λονδίνο απάντηση με  δήλωση του Συντηρητικού υφυπουργού Αποικιών Henry Hopkinson στις 12 Οκτωβρίου 1954 από τη Βουλή των Κοινοτήτων: «Πάντα ήταν κατανοητό και συμφωνημένο ότι ορισμένες περιοχές της Κοινοπολιτείας, λόγω των ειδικών συνθηκών, δεν μπορούν ποτέ να αναμένουν πλήρη ανεξαρτησία… Η βρετανική κυριαρχία θα παραμείνει».

Οι αναφορές αυτές ανατρέπουν τα όσα ατεκμηρίωτα διατηρήθηκαν μέχρι πρόσφατα ότι η Ελλάδα δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου μετά το Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950… 

1 Απριλίου 1955 – Έναρξη του εθνικο-απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59 για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα (ΕΟΚΑ -Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) με πολιτικό αρχηγό τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο τον Γ’ και στρατιωτικό αρχηγό τον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή. Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ ορκίζονταν για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και θυσιάζονταν ο ένας μετά τον άλλο υπέρ Πίστεως και Πατρίδος για αυτό το ιδανικό…

30 Απριλίου 1955: Ο τότε Γενικός Γραμματέας  του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος  Νίκος Ζαχαριάδης σε άρθρο του στον «Νέο Δημοκράτη» ημερ. 30/04/1955  (δηλαδή 30 μέρες μετά την έναρξη της ΕΟΚΑ!) δήλωσε: «… ΄Οπως  η απελευθέρωση του Λαού της Κύπρου δεν μπορεί να είναι πραγματική, παρά μόνο σαν απελευθέρωση και των Τούρκων. Η απελευθέρωση της Κύπρου δεν μπορεί να σημαίνει ιδιοποίηση ή χειροτέρευση της υποδούλωσης των Τούρκων, μα απελευθέρωση και για την τουρκική μειονότητα του νησιού με βάση την πλήρη αυτονομία… Και η κοινότητα αυτή στον αγώνα της συμμαχίας της μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον σαν αναγνωριστεί στους Τούρκους το δικαίωμα της εθνικής αυτονομίας, η πολιτική αυτοδιοίκησή τους…».  

Ο Ν. Ζαχαριάδης - κατ΄εντολή Μόσχας που δεν υποστήριζε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα εκτός και αν περνούσε η Ελλάδα στο κομμουνιστικό συνασπισμό που, όμως, η ίδια η Μόσχα απέρριψε την Ελλάδα στη μοιρασιά με τους Δυτικούς προτιμώντας στη συμφωνία της Γιάλτας τη Ρουμανία και Βουλγαρία αντί της Ελλάδας -  ουσιαστικά προηγήθηκε και των Βρετανών στην υπεράσπιση των τουρκικών διχοτομικών συμφερόντων.  Όταν υποστήριξε  ‘εθνική αυτονομία’ δηλαδή ξεχωριστή αυτοδιάθεση προς τους Τούρκους τους Κύπρου που αποτελούσαν το 18% του πληθυσμού.  Οι  Βρετανοί υποσχέθηκαν επίσημα στους Τούρκους της Κύπρου  την ξεχωριστή αυτοδιάθεση από το βήμα της Βουλής των Κοινοτήτων στις  19.12.1956 που συνεπαγόταν και διχοτόμηση. (Δεν ήταν προφανώς τυχαίο που το 1957 οι Τούρκοι έλεγαν στους Βρετανούς ότι πίστευαν με λίγη βοήθεια από τους Ελληνοκύπριους θα κατόρθωναν την Δι-κοινοτική, Δι-ζωνική Ομοσπονδία. Δεν διαψεύθηκαν!...)

Παράλληλα με την έναρξη του Αγώνος όμως,  ο ένας από τους αρχηγούς της ΕΟΚΑ, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος,  προέβαινε σε δηλώσεις αδυναμίας και υπονόμευσης του αγώνα προς τους Βρετανούς. 

Στις 27 Ιουνίου 1955 προτού αποχωρήσει από την αποικία Κύπρο ο αγγλικανός Αρχιδιάκονος Goldie επισκέφθηκε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Η συνάντηση εκείνη αποκάλυψε τις αδυναμίες του Μακαρίου και την αμφίβολη υποστήριξή του προς τον σκοπό της Ένωσης για τον οποίο τόσες πολλές ζωές θα θυσιάζονταν…

Στο βιβλίο του « Britain and the Revolt in Cyprus 1954-1959 « ο βρετανός καθηγητής  Robert Holland έγραψε: «Η πρώτη ένδειξη ότι η θέση του Μακαρίου δεν ήταν και τόσο αδιάλλακτη φάνηκε κατά την συνάντησή του με τον αγγλικανό Αρχιδιάκονο λίγες μέρες πριν την επίσκεψη του υπουργού Αποικιών Lennoxd-Boyd όταν του είπε ότι εκτιμούσε πλήρως το πόσο στείρο είχε καταντήσει το σύνθημα « Ένωσης και μόνον Ένωσης»  και ότι  ήταν σίγουρος ότι η σωστή απάντησε σε όλα αυτά τα ερωτήματα μπορούσε να δοθεί αν μόνο η βρετανική κυβέρνηση μετακινιόταν από τη θέση «καμία αλλαγή» και του διδόταν κάποια ευελιξία για διαπραγμάτευση».  Εξηγώντας στον αρχιδιάκονο τις δυσκολίες που αντιμετώπισε του είπε και κάτι άλλο:» Ότι δεν μπορούσε ανοικτά να αποκηρύξει τη βία της ΕΟΚΑ δίχως να θέτει την ζωή του σε κίνδυνο.  Αργότερα ο Μακάριος θα αναφερόταν σε διάφορες περιπτώσεις για αυτές τις δυσκολίες σε συνομιλίες του με άλλους διαπραγματευτές», έγραψε ο βρετανός καθηγητής.  (Ο υπουργός έφθασε στην Κύπρο στις 9 Ιουλίου 1955).

Αμέσως με την επιστροφή του Υπουργού στο Λονδίνο το τελευταίο ξεκίνησε την διαδικασία εξορίας του Μακαρίου στις Σευχέλλες…

Αυτά όλα όμως τόσο ενωρίς μετά την έναρξη του αγώνος της ΕΟΚΑ για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπου ο ίδιος ο Μακάριος είχε τεθεί επικεφαλής του ως πολιτικός αρχηγός,  φανέρωναν και την αδυναμία του ως πολιτικού (που δεν ήταν) ένδειξη προσωπικής δειλίας και απόγνωσης για ένα αγώνα που ξεκίνησε δίχως σοβαρή προετοιμασία και μελέτη της βρετανικής πολιτικής. Η  απαρχή μιας επικίνδυνης και  επιπόλαιης πλέον  διαχείρισης του Κυπριακού μέχρι το τέλος της ζωής του… 

9 Ιουλίου 1955 – Συνάντηση στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον υπουργό Αποικιών Lennox-Boyd  ο οποίος συνοδευόταν από τον αξιωματούχο του Γραφείου Αποικιών Sir John Martin και τον  Κυβερνήτη Sir Robert Armitage. Παρευρέθηκαν επίσης ο  Νίκος Κρανιδιώτης, Γραμματέας του Εθναρχικού Γραφείου και ο  Πασχάλης Πασχαλίδης Γραμματέα του Αρχιεπισκόπου. 

Ο υπουργός ανέφερε ότι υπήρχε επίσης τουρκικό ενδιαφέρον για την Κύπρο και ότι δεν μπορούσε να αγνοηθεί το γεγονός ότι ιστορικά ήταν από τους Τούρκους που η Βρετανία πήρε την διοίκηση της νήσου. Ο Αρχιεπίσκοπος χαρακτήρισε ως «crooked approach» (διεφθαρμένη προσέγγιση)  την ετοιμασία της Τριμερούς Διάσκεψης και ότι τα αποτελέσματά της δεν θα ήσαν δεσμευτικά για τους Κύπριους. Στο θέμα της βίας είπε ότι δεν μπορούσε να την καταδικάσει γιατί θα ερχόταν σε αντιπαράθεση με το λαό, θα έχανε την υποστήριξη του λαού του αν διαμαρτυρόταν και ότι έπαιρνε μέτρα και για την προσωπική του προστασία. Ο Μακάριος ρώτησε κατά πόσον,  αν οι Τούρκοι με το Σύνταγμα έπαιρναν αντιπροσώπευση βάση της αριθμητικής τους αναλογίας θα ικανοποιούνταν,  ο υπουργός Αποικιών απάντησε ότι έπρεπε να πάρουν εγγυημένη αντιπροσώπευση ενώ ο κυβερνήτης Sir Robert Armitage πρόσθεσε πως  με το Σύνταγμα η μία κοινότητα δεν θα αναμειγνυόταν στα εσωτερικά θέματα της άλλης..». 

Εν τη παρουσία άλλων ο Μακάριος, ήταν προφανώς, λιγότερο αποκαλυπτικός στην συνάντηση με τον υπουργό απ΄ότι ήταν στην συνάντηση με τον Αρχιδιάκονο. Και ποίος άραγε έλαβε υπόψη τη θεωρία Μακαρίου ότι η «Τριμερής» δεν θα ήταν δεσμευτική για τους Κύπριους; Απεναντίας η Κύπρος υποφέρει έκτοτε με πλατφόρμα την «Τριμερή» του 1955 που επανέφερε την Τουρκία ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό.

Ακολουθούν ορισμένες αναγκαίες επισημάνσεις από τις εξάρσεις του Αρχ. Μακαρίου υπέρ της Ενώσεως και τις προειδοποιήσεις του για όσους εγκατέλειπαν το στόχο της Ενώσεως και ότι θα αμαύρωναν όσους εγκατέλειπαν τον στόχο της Ενώσεως ως προδότες και δεν θα μπορούσε να τους προστατεύσει  από την οργή του λαού Οι πιο κάτω αναφορές από τα βρετανικά έγγραφα της αποικιοκρατίας στην Κύπρο. 

24 Ιουνίου 1951 στο χωριό Λύση.  «Θέλουμε ΄Ενωση. Ποτέ δεν θα κατεβάσουμε τη σημαία της Ένωσης. Θα συνεχίσουμε τον αγώνα αγονάτιστοι».

30 Ιανουαρίου 1952, Λευκωσία. «Ήδη καλά οργανωμένοι σε όλο το νησί, οι νέοι μας θα δώσουν νέα υποστήριξη στην Ένωση. Αφήστε τους νέους της Κύπρου να κρατήσουν ψηλά το επίπεδο του αγώνα… Θα ξανακτυπήσουμε τη πόρτα των κυβερνώντων. Αν δεν την ανοίξουν, θα ξανακτυπήσουμε και πάλιν μέχρι να σπάσει και να ανοίξει».

10 Ιανουαρίου 1955, Καθεδρικός Ναός Αγίου Ιωάννη Λευκωσία. « Δεν θα συμβιβαστούμε με τον δυνάστη. Δεν θα συνεργαστούμε κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες μαζί του. Θα συνεχίσουμε τον αδυσώπητο αγώνα μας μέχρι τέλους, απορρίπτοντας συνταγματικές παγίδες».

16 Ιανουαρίου 1955 Εκκλησία Φανερωμένης, Λευκωσία. « Το ξεκαθαρίζουμε για ακόμα μια φορά ότι θα απορρίψουμε το σύνταγμα και κάθε συνεργασία με την κυβέρνηση και ότι θα θεωρούμε ως εχθρούς του εθνικού μας στόχου εκείνους που θα ενδώσουν στις συνταγματικές πιέσεις της κυβέρνησης.  Θα αποκαλέσουμε τέτοια πρόσωπα ως προδότες και δεν θα μπορούμε να τους προστατεύσουμε από την οργή του λαού». 

Και όμως,  μπούμερανγκ  τα λόγια του για προδοσίες. Ο πρώτος που εγκατέλειψε το στόχο της Ενώσεως και αμαύρωσε μόνος του το όνομά του, ήταν ο ίδιος! Τον Αύγουστο του 1958 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ειδοποίησε τον κυβερνήτη Sir Hugh Foot για την μονομερή του απόφαση να την εγκαταλείψει για την Ανεξαρτησία. Και το έδωσε και ενυπογράφως στον Βρετανό Πρέσβη στην Αθήνα, το Σεπτέμβριο του 1958,  μετά την συνάντησή του στην Αθήνα με την Εργατική Μπάρπαρα Κάσλ …Ενώ οι αγωνιστές στα βουνά, λαγκάδια και φυλακές, τιμούσαν τον όρκο που έδωσαν και θυσιάζονταν στο βωμό της Ένωσης…

Χαράλαμπος Χαραλαμπίδης 

Στην ερώτηση αν ήταν ενωτικός ο Μακάριος ο αγαπητός Χαράλαμπος Χαραλαμπίδης δημοσιογράφος/συγγραφέας (συνέντευξη στον Δρ. Λάμπρο Καούλλα, «Σημερινή» 03/01/2021) είπε μεταξύ άλλων:

«Αν ήταν ενωτικός ο Μακάριος, γιατί καταδίωκε τους ενωτικούς και δεν τους άφηνε να καθίσουν σε χλωρό κλαρί;». Δεν πίστευε επίσης πως ο Μακάριος θεωρούσε καν την ανεξαρτησία ως σκαλί προς την Ένωση. «Μια απόδειξη ότι μας καταδίωκε ήταν ότι έκαναν τον Ακρίτα και δεν εδέχοντο ενωτικούς αγωνιστές στην Οργάνωση.» 

Sir David Hunt - Ποιοι δεν ήθελαν την Ένωση

Ο Sir David Hunt υπηρέτησε με διάκριση στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μπήκε στη διπλωματική υπηρεσία το 1947. Πολλές φορές υπέδειξε με επιχειρήματα στο Φόρεϊν Όφις ότι ακολουθούσε λανθασμένη πολιτική, τονίζοντας ότι η γνήσια Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα δεν αντιστρατευόταν τα βρετανικά συμφέροντα. Τουναντίον, τα εξασφάλιζε άψογα. Μια από τις επανειλημμένες αναφορές του ήταν ότι ο Μακάριος δεν ήθελε την Ένωση.

Ο Βρετανός διπλωμάτης (πέθανε στις 30 Ιουλίου 1998) γνώρισε πολύ καλά τον Μακάριο και πίστευε ότι θα έκανε το παν να την αποτρέψει. Πίστευε επίσης ότι και ο δεύτερος τη τάξει, ο Γλ. Κληρίδης, ήταν σφόδρα εναντίον της Ενώσεως και είχε φιλοδοξίες να διαδεχθεί τον Μακάριο σε μιαν ανεξάρτητη Κύπρο. «Είναι ο άνθρωπος που δεν φοβάται να πετάξει την Ένωση στο παρασκήνιο» -έγραψε σε μια του έκθεση- και για τον Δρα Β. Λυσσαρίδη ότι ήταν φιλο-κομμουνιστής και φιλο-αιγύπτιος σύμβουλος του Μακαρίου, μέσω του οποίου ο τελευταίος ασκούσε τον έλεγχό του πάνω στον Τύπο…

Σε  επιστολή του δε προς τη γράφουσα ημερ. 23 Ιουλίου 1996 -  όταν του έστειλα αντίτυπο του βιβλίου μου « Συνωμοσία» που κάλυψε τα βρετανικά αποδεσμευμένα έγγραφα για το 1965 και αναφερόταν και σε δικές του εκθέσεις - μου έγραψε:

«Ευχαριστώ για το αντίτυπο του βιβλίου σας για την ιστορία της Κύπρου μετά από 30 χρόνια. Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον, ακόμα περισσότερο γιατί χρησιμοποιήσατε αποδεσμευμένα έγγραφα στο Δημόσιο Αρχείο που πάνε πίσω 30 χρόνια όταν υπηρέτησα ως Βρετανός ΄Υπατος  Αρμοστής στην Λευκωσία.

Συχνά διερωτόμουν πως θα εκλαμβάνονταν οι εκθέσεις μου μετά από 30 χρόνια. Γενικά, από τις παραπομπές που τυπώσατε, δεν νομίζω να έχω λόγο να πιστεύω ότι έκανα λάθος. Καθώς θυμάμαι, πάντα ήμουν υπέρ της Ενώσεως  έστω και με αποζημιώσεις αν χρειαζόταν, όμως ήταν καθαρό ότι πολλοί Ελληνοκύπριοι με επιρροή ήσαν εναντίον της Ενώσεως. Οι ίδιοι άνθρωποι επίσης υπερεκτίμησαν την επιρροή της Κύπρου στο κόσμο, πιστεύοντας ότι είχαν σταθερούς και πιστούς φίλους στην Σοβιετική Ένωση, στις Αφρο-Ασιατικές χώρες και τις αδέσμευτες.  Όπως υπέδειχνα στον Αρχιεπίσκοπος Μακάριο, και όπως φαίνεται από ένα απόσπασμα αναφοράς μου στην οποία αναφέρεστε, ότι για την  Σοβιετική Ένωση περισσότερη αξία είχε  η Τουρκία παρά Ελλάδα και Κύπρος μαζί. Όσον αφορά τους αδέσμευτους, τι το καλό πρόσφεραν στην Κύπρο οι Tito, Nasser, Nehru, Nkrumah; 

Θυμάμαι τις συζητήσεις μου με τον Μακάριο, ήταν έξυπνος, ετοιμόλογος, ευγενικός με μια σταθερή δική του πολιτική που ήταν αποφασισμένος να ακολουθήσει. Θα έκανε καλύτερα αν έδιδε προσοχή στον Μενέλαο Αλεξανδράκη, τον εξαίρετο Έλληνα Πρέσβη με τον οποίο πάντοτε συμφωνούσα στις αναγκαίες παραμέτρους πολιτικής. Συστήνω το βιβλίο που έγραψε για την Κύπρο μαζί με δύο διπλωμάτες συναδέλφους του». 

Θα ολοκληρώσω ως τρίτη μαρτυρία, με την δήλωση του ιδίου του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στην αμερικανική εφημερίδα “Chicago Tribune” στην συνέντευξη που έδωσε και δημοσιεύτηκε στις 29 Οκτωβρίου 1974 προτού επιστρέψει στην Κύπρο.  

Ο Μακάριος τόνισε με έμφαση, έγραψε η δημοσιογράφος, ότι η Κύπρος πρέπει να παραμείνει Ανεξάρτητο νησί όσο ποτέ και ότι:

«Ήταν στο όνομα της ένωσης που ήλθε η καταστροφή» (“ It was in the name of enosis that destruction came”)…

Ποίοι όμως διαχειρίστηκαν τόσο λανθασμένα το όνομα της Ένωσης; 

Ξεκινήσαμε ένα αγώνα για Ένωση. Ορκίζαμε αμούστακα παιδιά να θυσιάζονται γι΄αυτό το ιδανικό και παράλληλα δείχναμε σημεία αποδοχής λύσης που δεν ήταν Ένωση από το 1955 πίσω από τη ράχη των Αγωνιστών που θυσιάζονταν στις κρεμάλες των αποικιοκρατών τραγουδώντας τον Ελληνικό Εθνικό ΄Υμνο. Τον Σεπτέμβριο του 1958 τον εγκαταλείψαμε πλέον επίσημα, ερήμην, για να  μνημονεύουμε ειρωνικά τους χρήσιμους ήρωές μας εδώ και 60 χρόνια ως θυσιασθέντες αγωνιστές στα φυλακισμένα μνήματα, για την τουρκοβρετανική «δικοινοτική» ψευτο-ανεξαρτησία της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Με τουρκικές προδιαγραφές. Για να χαίρουν κάποιοι θέσεις...  Με τρείς εγγυητές, βάσεις και αναβάθμιση του 18% σε 50% κοινότητα. Και σήμερα να φθάσαμε στο σημείο να μας προβάλλουν ως «νέο ρεαλισμό» (ο πρώτος ήταν η αποδοχή δίχως εντολή του λαού,  της Δι-κοινοτικής, Δι-ζωνικής Ομοσπονδίας από το 1974…) την αποδοχή των βρετανο-τουρκικών συνομόσπονδων δύο κρατών, χαλαρής ομοσπονδίας, με τουρκική επικυριαρχία,  που απαιτούσε και απαιτεί η Τουρκία σε συνεργασία με τη Βρετανία από το 1955, 1963, 1974 μέχρι σήμερα. 

Η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ήταν μια φυσική πορεία της ελληνικής νήσου Κύπρου και ο λόγος που δεν πραγματοποιήθηκε οφείλεται, πρώτον, στο γεγονός ότι ξένες δυνάμεις δύσης και ανατολής, για τα δικά των συμφέροντα, δεν την ευνόησαν και την πολέμησαν και, δεύτερον, γιατί βρήκαν εύφορο έδαφος και στην ίδια την Κύπρο. Με ηγέτες αδύνατους και άσχετους με την πολιτική και ειδικά των μεγάλων δυνάμεων, που δέχθηκαν να καθοδηγούνται από τα ξένα συμφέροντα για δικά των μεγαλεία και κομματικά συμφέροντα κατά περίπτωση.

Ήταν, λοιπόν,  όντως στο όνομα της Ένωσης που καταστράφηκε η Κύπρος ή στ΄όνομα της ανικανότητας και άγνοιας των ανθρώπων που πήραν σε λάθος δρόμο και μονομερώς στα χέρια τους τη τύχη μιας πατρίδας και του Ελληνισμού της, για τα οποία τραγικά λάθη η Κύπρος σήμερα κινδυνεύει να τουρκέψει ολόκληρη;

*Δημοσιογράφος/Ερευνήτρια