H στρατηγική σημασία των Στενών της Μαλάκκα

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες τα Στενά της Μαλάκκα έχουν αναδειχθεί σε ένα από τα πιο σημαντικά «σημεία σφιγμού» του διεθνούς θαλάσσιου εμπορίου. Με συνολικό μήκος 800 χιλιομέτρων και βάθος 23 μέτρων, τα Στενά αποτελούν την πιο επιμήκη θαλάσσια οδό στον κόσμο, συνδέοντας τη θάλασσα του Άνταμαν (Ινδικός Ωκεανός) με τη Νότια Κινέζικη θάλασσα (Ειρηνικός Ωκεανός). Τα Στενά διαμορφώνονται εν μέσω της ινδονησιακής νήσου Σουμάτρα, του δυτικού μέρους της Μαλαισίας και της νότιας Ταϊλάνδης, καλύπτοντας μια έκταση 65.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η εν λόγω θαλάσσια έκταση εμπίπτει στα χωρικά ύδατα της Ινδονησίας, της Μαλαισίας και της Σιγκαπούρης, οι οποίες είναι επιφορτισμένες, επί τη βάσει της Σύμβασης του Δικαίου της Θαλάσσης, με τη διατήρηση της ασφαλούς ναυσιπλοΐας στην περιοχή.

Ιστορική αναδρομή

Διαμέσου των αιώνων τα Στενά τέθηκαν υπό τον διαδοχικό έλεγχο διαφόρων λαών, με Ρωμαίους, Έλληνες, Κινέζους και Ινδούς εμπόρους να εκμεταλλεύονται στο έπακρον αυτό το εξαιρετικής σημασίας φυσικό κανάλι. Εν συγκεκριμένω, από τον 7ον μέχρι τον 11ον αιώνα τα Στενά βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Αυτοκρατορίας της Srivijaya, με την κυριαρχία να περνά κατά τον 15ον αιώνα στο βασίλειο της Μαλάκκα. Οι ευρωπαϊκές θαλασσοκρατικές δυνάμεις αντιλήφθηκαν ήδη από τον 16ον αιώνα τη στρατηγική αξία των Στενών, με τους Πορτογάλους να καταλαμβάνουν τη Μαλάκκα το 1511. Οι Ολλανδοί ακολούθησαν κατά πόδας, με την εταιρεία Dutch East India να διατηρεί υπό τον έλεγχό της τα Στενά από τον 17ον μέχρι και τον 18ον αιώνα. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Βρετανοί κατανόησαν πως ο άμεσος έλεγχος της περιοχής καθίστατο πλέον αδήριτη ανάγκη προκειμένου να εξασφαλιστεί μια ασφαλής θαλάσσια οδός προς την Κίνα, και εκ τούτου, προχώρησαν το 1819 στην ίδρυση μιας αποικίας στη Σιγκαπούρη. Με τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ το 1869, η στρατηγική σημασία των Στενών της Μαλάκκα αυξήθηκε έτι περαιτέρω, αφού η θαλάσσια απόσταση μεταξύ Ευρώπης και Άπω Ανατολής μειώθηκε κατά ένα τρίτο.

Η στρατηγική σημασία των Στενών

Σήμερα, τα Στενά της Μαλάκκα έχουν καταστεί το κυριότερο σημείο «πνιγμού» στην Ασία, και το δεύτερο μεγαλύτερο σημείο διέλευσης πετρελαίου παγκοσμίως αμέσως μετά τα Στενά του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο. Πέραν των 400 ναυτιλιακών γραμμών χρησιμοποιούν επί καθημερινής βάσεως τα στενά, με περισσότερα από 70.000 πλοία να διέρχονται ετησίως από την περιοχή. Συγκεκριμένα, περίπου το 25% της συνολικής ποσότητας πετρελαίου που μεταφέρεται διά θαλάσσης, καθώς και περισσότερο από το ήμισυ των παγκόσμιων εμπορικών αγαθών, διασχίζουν τα Στενά. Ταυτοχρόνως, το εν λόγω στρατηγικό σημείο έχει μετατραπεί σε έναν εμπορικό κόμβο ζωτικής σημασίας για τα ανεπτυγμένα κράτη της Άπω Ανατολής, καθώς μέσω αυτού περνούν τα δύο τρίτα του ενεργειακού εφοδιασμού της Νότιας Κορέας, το 80% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας και περίπου το 60% των ενεργειακών προμηθειών της Ιαπωνίας. Συνεπώς, γίνεται κατανοητό πως εν περιπτώσει πιθανού φραγμού των Στενών περίπου το μισό παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο θα πρέπει να επαναδρομολογηθεί γύρω από το αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, πράγμα που θα έχει ως απότοκο τη ραγδαία άνοδο των ναυτιλιακών και ενεργειακών τιμών.

Κίνα

Όπως ήδη ελέχθη, η διέλευση πετρελαίου διά των Στενών της Μαλάκκα ισοδυναμεί περίπου με το 80% των κινεζικών ενεργειακών αναγκών. Επομένως, ο έλεγχός τους συνιστά ένα ζήτημα υψίστης ασφαλείας για το κινεζικό κράτος, αφού επί της ουσίας όποιος διεθνής δρων κατορθώσει να τα θέσει υπό τον έλεγχό του θα δύναται να διαρρήξει τον σημαντικότερο ενεργειακό διάδρομο που ενώνει την Κίνα με τον Περσικό Κόλπο (ο οποίος αποτελεί ταυτοχρόνως ένα τμήμα της θαλάσσιας διάστασης της κινεζικής γεωστρατηγικής πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος»). Προκειμένου να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη διέλευση των κινεζικών αγαθών διά των Στενών, το κινεζικό κράτος έχει προχωρήσει κατά τα τελευταία χρόνια στη δημιουργία τεχνητών νήσων στη νότια κινέζικη θάλασσα, στην επί αυτών οικοδόμηση αεροδρομίων και σταθμών ραντάρ και στην ανακήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Εν παραλλήλω, έχει ενδυναμώσει σημαντικά τις αποτρεπτικές και αμυντικές του δυνατότητες στο νότιο τμήμα της χώρας, κίνηση που αποσκοπεί στον περιορισμό των στρατιωτικών δυνατοτήτων των ΗΠΑ και στην παρεμπόδιση χρήσεως των περιφερειακών βάσεών τους, ήτοι του Γκουάμ και της Οκινάουα. Αξίζει, προσέτι, να σημειωθεί πως η Κίνα ενισχύει συστηματικά την εν γένει στρατιωτική της παρουσία στον Ινδικό Ωκεανό, θέτοντας εν λειτουργία την πρώτης της υπερπόντια στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί, και οικοδομώντας μιαν αλυσίδα από εμπορικούς λιμένες στη Μιανμάρ, στο Πακιστάν, στη Σρι Λάνκα και στις Μαλδίβες, που θα δύνανται συν τω χρόνω να εξυπηρετήσουν στρατιωτικούς σκοπούς.

Ινδία

Η Ινδία έχει αναγνωρίσει πως η περιοχή γύρω από τα Στενά της Μαλάκκα θα αποτελέσει πεδίο έντονου ανταγωνισμού μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, και πως στο μέλλον η Κίνα θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιήσει τη σημαντική ναυτική της ισχύ για να δημιουργήσει μια ζώνη ναυτικού αποκλεισμού, εκτεινόμενη από τη Νότια Κινέζικη Θάλασσα μέχρι και τον Περσικό Κόλπο. Ως εκ τούτου, το ινδικό κράτος προχωρεί σταθερά στην παροχή οικονομικής ενίσχυσης στα κράτη που βρέχονται από τον Ινδικό Ωκεανό προκειμένου να αποκλειστεί εις το διηνεκές η κινεζική παρουσία στα εν λόγω ύδατα. Ταυτοχρόνως, η Ινδία έχει δρομολογήσει εσχάτως τη στρατιωτικοποίηση των νήσων Άνταμαν και Νίκομπαρ, που συνιστούν ένα σύμπλεγμα από 524 νησιά, 38 εκ των οποίων είναι κατοικημένα. Η παρουσία στην εν λόγω τοποθεσία, βορείως των Στενών της Μαλάκκα, θα προσφέρει τη δυνατότητα στην Ινδία να επιτηρεί αυτά τα ζωτικής σημασίας ύδατα, και να προβάλλει στρατιωτική ισχύ σε περίπτωση που οι ναυτιλιακές δραστηριότητες στην περιοχή τεθούν εν κινδύνω.

Εν συγκεκριμένω, οι νέες στρατιωτικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται επί του παρόντος υπό κατασκευή θα περιλαμβάνουν μιαν αναβαθμισμένη αεροπορική βάση, που θα δύναται να φιλοξενήσει αεροσκάφη μεγάλου μεγέθους, όπως επί παραδείγματι το νεοσύστατο Hercules C-130J, ιδανικό για επιχειρήσεις των Ειδικών Δυνάμεων. Πέραν τούτων, αντιλαμβανόμενη πως ο περιορισμός της κινεζικής παρουσίας στην περιοχή συνιστά ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, η Ινδία έχει προχωρήσει, εν παραλλήλω με την ενδυνάμωση των δικών της δυνατοτήτων, στη συνεργασία με άλλους κρατικούς δρώντες. Στο πλαίσιο του στρατηγικού άξονα ασφαλείας QUAD (ΗΠΑ, Αυστραλία, Ινδία, Ιαπωνία), το ινδικό κράτος έχει δεχθεί εσχάτως την πρώτη οικονομική βοήθεια αναπτυξιακής φύσεως από την Ιαπωνία, ύψους 36 εκατομμυρίων δολαρίων, για την εγκατάσταση ενεργειακών αποθηκευτικών συστημάτων στο Νότιο Άνταμαν.

Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ έχουν διατυπώσει ακραιφνώς τις φιλοδοξίες τους στην περιοχή μέσα στο «Κοινό Στρατηγικό Οράμα ΗΠΑ-Ινδίας», υπογραφέν το 2015, αλλά και αργότερα στη «Ναυτική Στρατηγική Ασίας-Ειρηνικού» συνταχθείσα από το αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας. Οι εν λόγω διακηρύξεις καλούν για εμβάθυνση των οικονομικών σχέσεων των δύο χωρών, ζητώντας ταυτοχρόνως μεγαλύτερη ινδική δραστηριότητα στην περιοχή Ινδίας-Ειρηνικού. Απόρροια της σύσφιγξης των διμερών σχέσεων των δύο χωρών υπήρξε η στάθμευση και ο ανεφοδιασμός, για πρώτη φορά το περασμένο έτος, του αμερικανικού αεροσκάφους P-8 Poseidon σε ναυτική βάση των νήσων Άνταμαν και Νίκομπαρ.

Ο αγγλοσαξονικός άξονας

Ο εσχάτως συστημένος άξονας συνεργασίας μεταξύ των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Αυστραλίας (AUKUS) αποσκοπεί πρωτίστως στον περιορισμό της κινεζικής ισχύος στη Νότια Κινέζικη θάλασσα, στη διασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού και στην προστασία των θαλάσσιων εμπορικών οδών που οδηγούν στη Δύση. Τούτων λεχθέντων, οι ΗΠΑ αποβλέπουν, μεταξύ άλλων, στην ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Αυστραλίας με υποβρύχια πυρηνικής τεχνολογίας και με πυραύλους Tomahawk cruise μεγάλου βεληνεκούς. Οι εν λόγω πύραυλοι ακριβείας θα δύνανται να πλήξουν στόχους από απόσταση πέραν των 400 χιλιομέτρων, μέσα στο βεληνεκές των οποίων θα εμπίπτουν τα Στενά της Μαλάκκα. Αυτό θα ενισχύσει σημαντικά την αποτρεπτική ισχύ της χώρας, και εν γένει του AUKUS, που έχει πλήρη επίγνωση του ζωτικού στρατηγικού ρόλου που διαδραματίζουν τα Στενά για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Εν παραλλήλω, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αναγνωρίσει πως τα Στενά της Μαλάκκα και οι θαλάσσιες εμπορικές οδοί της περιοχής του Ινδο-Ατλαντικού αποτελούν πλέον το επίκεντρο εντεινόμενου γεωπολιτικού ανταγωνισμού με πολλαπλά ενδεχόμενα σημεία τριβής και σύγκρουσης. Επιπροσθέτως, επιβεβαιώνει τον σημαντικό ρόλο που έχει αναλάβει η Ινδία στην περιοχή, ως αντίβαρο στην αυξανόμενη κινεζική επιρροή. Εν ολίγοις, η βρετανική υψηλή στρατηγική συνίσταται στην αύξηση της ναυτικής και στρατιωτικής της παρουσίας στον Ινδο-Ειρηνικό, στην επιδίωξη στενότερης συνεργασίας με τα κράτη της ASEAN, και στην εμβάθυνση των αμυντικών, βιομηχανικών και τεχνολογικών της σχέσεων με κράτη όπως η Αυστραλία, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.

Πηγές:

• Brooke-Holland Louisa (11/10/2021) Integrated Review 2021: The Defence tilt to the Indo-Pacific, House of Commons Library, (https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-9217/).
• Evers, Hans-Dieter; Gerke, Solvay (2006) : The strategic importance of the Straits of Malacca for world trade and regional development, ZEF Working Paper Series, No.17, University of Bonn, Center for Development Research (ZEF), Bonn.
• Hisrt Tomas (21/5/2014) ‘’The world’s most important trade route?’’, World Economic Forum, https://www.weforum.org/agenda/2014/05/world-most-important-trade-route/.
• Moriyasu Ken, (7/3/2021) Japan sends first-ever aid to Indian islands at mouth of Malacca, Nikkei Asia, (https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Indo-Pacific/Japan-sends-first-ever-aid-to-Indian-islands-at-mouth-of-Malacca).
• Potter Robert ,The Importance of the Straits of Malacca, E-International Relations, (7/9/ 2012), (https://www.e-ir.info/2012/09/07/the-importance-of-the-straits-of-malacca/).
• Safety in the Straits of Malacca and Singapore, The Nippon Foundation , (https://www.nippon-foundation.or.jp/en/what/projects/safe_passage).
• South East Asia, Straits of Malacca, (https://dg.dryadglobal.com/south-east-asia-straits-of-malacca).
• The Strait of Malacca – a historical shipping metropolis, World Ocean Review, (https://worldoceanreview.com/en/wor-5/living-with-the-coasts/coastal-functions/the-strait-of-malacca-a-historical-shipping-metropolis/).
• The Strait of Malacca, a key oil trade chokepoint, links the Indian and Pacific Oceans, (11/8/2017) Today in Energy - U.S. Energy Information Administration, (https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=32452).
• Vavasseur Xavier, Australia To Procure Tomahawk And Hypersonic Missiles, Naval News, (17/9/2021) (https://www.navalnews.com/naval-news/2021/09/australia-to-procure-tomahawk-and-hypersonic-missiles/).
• Αντιπρόσβαση/Απαγόρευση Περιοχής (Anti Access/Area Denial-A2/AD): Νέες Όψεις των Ναυτικών Επιχειρήσεων, Άρθρα Εξωτερικών Συμμετοχών, ResPublica. (https://www.respublica.gr/2021/10/post/anti-access-area-denial-a2-ad/).
• Δημητρακόπουλους Γιώργος, Τεράστιας στρατηγικής σημασίας τα Στενά της Malacca, All Time Classic (22/11/2019) (https://www.alltimeclassic.net/terastias-strathgikhs-shmasias-ta-stena-ths-malacca/).
• Στενό Malacca: Ένα καυτό σημείο του πλανήτη (20/7/2016), (https://www.euro2day.gr/news/world/article/1423822/steno-malacca-ena-kafto-shmeio-toy-planhth.html).

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 14/11/2021)