Αναλύσεις

«Η δεκαετία των κρίσεων και το αύριο»

Οι προκλήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αναζήτηση προοπτικής. Επιλεγμένες παρεμβάσεις Ιανουάριος 2011-Ιούνιος 2021

Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι διακεκριμένος ακαδημαϊκός με λαμπρές σπουδές στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες. Είναι Καθηγητής Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής και πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Είναι επίσης Πρόεδρος και συνιδρυτής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, το οποίο είναι συνδεδεμένο με το Παν/μιο Λευκωσίας.

Για πάνω από μία 30ετία ο Ανδρέας Θεοφάνους καταθέτει εύτολμα και με τεκμηριωμένα και ισχυρά επιχειρήματα τις θέσεις, τις απόψεις και τις εισηγήσεις του για τα καυτά προβλήματα του τόπου. Ειδικά στο Κυπριακό και στην οικονομία. Αγωνιά για την Κύπρο, το παρόν και περισσότερο για το μέλλον της. Και η αγωνία του μετατρέπεται σε ζείδωρες παρεμβάσεις στη δημόσια πολιτική και οικονομική ζωή που συνιστούν πρακτικές διεξόδους και λύσεις.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο του με τίτλο: «Η δεκαετία των κρίσεων και το αύριο. Οι προκλήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αναζήτηση προοπτικής. Επιλεγμένες παρεμβάσεις Ιανουάριος 2011-Ιούνιος 2021». Το βιβλίο προλογίζει ο Κύπριος Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος σημειώνει:

«Ο Ανδρέας Θεοφάνους αποτελεί μία μοναχική και ιδιότυπη παρουσία στη δημόσια συζήτηση στην Κύπρο. Η ιδιοτυπία του έγκειται στην επίμονη επιχειρηματολογία η οποία επαναλαμβάνεται χωρίς καμία αμηχανία στις παρεμβάσεις του».

Καταστροφική διολίσθηση

Το νέο βιβλίο του Ανδρέα Θεοφάνους αποτελείται από κείμενα που γράφτηκαν την περίοδο 2011-2021, μια ταραχώδης δεκαετία για την Κύπρο, το περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Η δεκαετία σημαδεύτηκε από μια σειρά κρίσεων και άλλα σημαντικά γεγονότα, εσωτερικά και εξωγενή. Αυτή η δεκαετία έχει δημιουργήσει μία νέα κατάσταση πραγμάτων και η Κύπρος του 2011 δεν είναι η Κύπρος του 2021.

Μέσα από τα κείμενα και τις αναλύσεις του Ανδρέα Θεοφάνους καταγράφεται μια διαρκής και καταστροφική διολίσθηση, ιδιαίτερα στο Κυπριακό. Ο συγγραφέας, με πικρή ενάργεια τεκμηριώνει πως η πολιτική που ακολουθήθηκε από την πολιτική ηγεσία από την τουρκική εισβολή μέχρι σήμερα, έχει αποτύχει.

Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο δραματικό ανισοζύγιο δυνάμεων αλλά και στην μη επαρκή και λανθασμένη διάγνωση ή και έλλειψη γνώσης των τουρκικών προθέσεων και της διαχρονικής, αταλάντευτης τουρκικής στοχοθεσίας κατά της Κύπρου.

Από το 1956, η Τουρκία έχει ξεκαθαρίσει και προκαθορίσει ως υπέρτατον εθνικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής της, την επανάκτηση και έλεγχο της νήσου, με ή χωρίς την υπογραφή μας. Ο Ανδρέας Θεοφάνους επισημαίνει πως η ελληνική πλευρά, διακατεχόμενη από ευσεβείς πόθους, θεώρησε ότι η πολιτική των συνεχών υποχωρήσεων θα οδηγούσε σε μια έστω υποφερτή λύση.

Ταυτόχρονα, μεταξύ των Ελλήνων της Κύπρου εξακολουθεί να υπάρχει σύγχυση με αποτέλεσμα την ανυπαρξία μιας ξεκάθαρης στρατηγικής όπως και ενός ολοκληρωμένου αφηγήματος.

Εθνοκοινοτικοί πυλώνες

Αυτό το αφήγημα υπήρχε πριν και κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Ήταν η αυτοδιάθεση-Ένωση με την Ελλάδα. Μετά την τουρκική εισβολή το 1974 ξεκινήσαμε από τον μακροχρόνιο και την πολυπεριφερειακή ομοσπονδία και φτάσαμε να τίθεται σήμερα ενώπιον μας η τουρκική αξίωση για λύση δύο κρατών. Ο συγγραφέας διερωτάται:

«Είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, στην οποία η πολιτική ηγεσία είναι προσκολλημένη με θρησκευτική ευλάβεια, βιώσιμη προοπτική; Και ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να είναι ευοίωνη, βιώσιμη και λειτουργική μια τέτοια λύση»;

Ο Ανδρέας Θεοφάνους υπογραμμίζει πως «η φιλοσοφία της επιδιωκόμενης λύσης μπορεί να αποτελέσει τον προπομπό μεγαλύτερων προβλημάτων και δεινών. Και τούτο επειδή η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική δεν ευνοεί την πραγματική ενοποίηση. Αντίθετα εμβαθύνει τη διαίρεση, εμποδίζει την έγκαιρη λήψη αποφάσεων και αναπαράγει κρίσεις. Πάνω απ’ όλα όμως, θέτει τη Μεγαλόνησο υπό την κηδεμονία της Τουρκίας». Και προσθέτει:

«Η διεθνής βιβλιογραφία εν πολλοίς υπογραμμίζει ότι διεθνικά και πολυεθνικά κράτη κινδυνεύουν με τριβές και τελική κατάρρευση εάν το πολιτειακό οικοδόμημα στηρίζεται σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες». Παραθέτει ως κραυγαλέα παραδείγματα, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το βελούδινο διαζύγιο στην Τσεχοσλοβακία, του Λιβάνου, του Σουδάν, του Βελγίου και ειδικά της Βοσνίας.

Ο συγγραφέας παρατηρεί ορθά πως «η φιλοσοφία της βάσης των συνομιλιών στηρίζεται σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες και στην έννοια της ‘συναινετικής δημοκρατίας’/conscociationalism. Μεταξύ άλλων, απαιτείται μεγάλος βαθμός ανοχής, καθώς και ένα κοινό πλαίσιο επιδιώξεων και αρχών από τα εμπλεκόμενα μέρη, για να υπάρχουν οι απαιτούμενες συναινέσεις και αποφάσεις». Στοιχεία που δεν υπάρχουν στην επιδιωκόμενη λύση.

Τρικέφαλο μόρφωμα

Ο Ανδρέας Θεοφάνους επισημαίνει πως «η Άγκυρα και η τουρκοκυπριακή ηγεσία δεν αναγνωρίζουν δικαίωμα ύπαρξης στην Κυπριακή Δημοκρατία. Ως εκ τούτου θεωρούν ότι μια λύση θα είναι το αποτέλεσμα της αλληλοαναγνώρισης δύο ισότιμων ιδρυτικών κρατικών οντοτήτων. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός τρικέφαλου κρατικού μορφώματος στο οποίο καμιά απόφαση σε ουσιαστικά ζητήματα δεν θα μπορεί να ληφθεί χωρίς τη συναίνεση της τουρκικής πλευράς. Και εφ’ όσον το τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος θα είναι υπό την επίβλεψη της Τουρκίας, η Άγκυρα θα εξασκεί ουσιαστική επιρροή στις υποθέσεις του νέου μορφώματος».

«Αλλά και στο οικονομικό πεδίο», προσθέτει, «είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να λειτουργήσει το συγκεκριμένο κρατικό μόρφωμα με τους κανόνες της Ευρωζώνης. Επιπρόσθετα, στον τραπεζικό τομέα στην κατεχόμενη Κύπρο υφίστανται σοβαρά προβλήματα τα οποία θα επιδεινωθούν με ενδεχόμενη υιοθέτηση του ευρώ σε όλη την επικράτεια της Κύπρου. Θα είναι πρακτικά αδύνατο να αντέξει η Κύπρος ένα σκληρότερο μνημόνιο για να καλύψει τις οποιεσδήποτε ανάγκες».

Γι’ αυτό ο συγγραφέας υπογραμμίζει πως:

«Απαραίτητη, αν και όχι επαρκής, προϋπόθεση μιας ειρηνικής διευθέτησης για μια αδιαίρετη πατρίδα, που θα αντέξει στην πορεία του χρόνου, είναι η δημιουργία ενός πλαισίου κοινών στόχων. Για μια τέτοια πορεία εξ ορισμού προβάλλει ως αναγκαιότητα η δημιουργία ενός κοινού αφηγήματος γύρω από την Κυπριακή Δημοκρατία, το μόνο νόμιμο κράτος στην Κύπρο. Καθοριστικής σημασίας είναι, επίσης, να σεβασθεί τελικά η Τουρκία την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Καταπάτηση δικαιωμάτων

Τι πρέπει να γίνει; Ο συγγραφέας υποστηρίζει την αναζήτηση «εναλλακτικών προσεγγίσεων, οι οποίες να στηριχθούν σε μια εξελικτική διαδικασία με συγκεκριμένο οδικό χάρτη». Έτσι, στις 4/12/2016, ο Ανδρέας Θεοφάνους με τους Σωτήρη Κάττο και Κων/ντίνο Μαυροειδή κατέθεσαν πρόταση με τίτλο: «Η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία και η Εναλλακτική Πρόταση» με την οποία προτείνουν οκτώ ενέργειες-δράσεις για έξοδο από το αδιέξοδο.

Μετά το ναυάγιο στο Crans Montana και τις αναφορές περί της επιστροφής σε ένα κανονικό κράτος, ο συγγραφέας υποστήριξε:

«Ο αγώνας για ένα κανονικό κράτος δεν αφορά μόνο τα επεμβατικά δικαιώματα και τις εγγυήσεις. Αφορά επίσης και τις εσωτερικές πτυχές του Κυπριακού καθώς και τις δομές του νόμιμου κράτους το οποίο θα πρέπει να έχει συνέχεια.

»Δεν αποτελεί κανονικότητα ο παραμερισμός της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από ένα τρικέφαλο μόρφωμα και τρία συντάγματα τα οποία θα στηρίζονται στον εθνοκοινοτισμό. Ούτε οι ρυθμίσεις με βάση το διαπραγματευτικό κεκτημένο που σε πολλές περιπτώσεις παραπέμπουν σε καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Τουρκικός μαξιμαλισμός

Η Τουρκία είναι μία αναθεωρητική, επεκτακτική δύναμη με μαξιμαλιστικούς στόχους. Σχεδιάζει να καταστεί περιφερειακή και παγκόσμια δύναμη. Ο Τούρκος πρόεδρος, Ερντογάν, φιλοδοξεί να παραδώσει το 2023, κατά την 100ετηρίδα της Τουρκικής Δημοκρατίας, μια χώρα μεγαλύτερη σε έκταση, αναλώμασι της Κύπρου, της ΒΔ Συρίας, του Ιράκ, της Λιβύης, και της Αν. Μεσογείου.

Συνεπώς, ο τουρκικός μαξιμαλισμός δεν πρόκειται να αποδεχτεί λύση στο Κυπριακό που να μη οδηγεί σε επανάκτηση της Κύπρου από την Τουρκία. Αυτόν τον εφιάλτη, η πολιτική ηγεσία, όντας προσκολλημένη στην διζωνική, ούτε ξέρει ούτε θέλει να κατανοήσει, πόσο μάλλον να αντιμετωπίσει.

Το βιβλίο του Ανδρέα Θεοφάνους και οι αναλύσεις του είναι πολύτιμος πολιτικός και οικονομικός πλούτος και οδηγός για την ηγεσία του τόπου. Ας αποτολμήσει έστω και τώρα να αρχίσει να μελετά, να καταλαβαίνει, να διδάσκεται ώστε ορθά να αποφασίζει.