Ενώπιον αξιακών διλημμάτων

Στα μέσα της τελευταίας εβδομάδας του Σεπτεμβρίου 2021 εγκαινιάστηκε μια εκστρατεία του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε συνεργασία με το Forum of European Muslim Youth and Student Organizations [FEMYSO], με στόχο την προώθηση της διαφορετικότητας και με κεντρικό μήνυμα την ελευθερία στη χρήση του μουσουλμανικού χιτζάμπ από τις γυναίκες. Το εγχείρημα, που είχε την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν) και οργανώθηκε μέσω διαδικτυακών εργαστηρίων, εκδηλώθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με εικόνες που έφεραν επιγραφές όπως «Η ομορφιά βρίσκεται στη διαφορετικότητα όπως η ελευθερία στο χιτζάμπ».

Η εκστρατεία τερματίστηκε στις 3 Νοεμβρίου 2021, λίγες μέρες μετά την έναρξή της. Χωρίς να υπάρχει επίσημη επιβεβαίωση, φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στην ακύρωση της εκστρατείας έπαιξαν οι έντονες αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν στη Γαλλία (όπου παρόμοια ζητήματα συζητούνται επίμονα το τελευταίο διάστημα, ενόψει των επερχόμενων -2022- προεδρικών εκλογών). Πολιτικοί από ένα ευρύ κομματικό φάσμα της χώρας αντέδρασαν στην εκστρατεία, ερμηνεύοντας τα μηνύματά της ως ασύμβατα με τις γαλλικές κοσμικές αξίες.

Από την άλλη, ο Σουηδός βουλευτής και μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης Momodou Malcolm Jallow, υποστήριξε ότι το βασικό μήνυμα της εκστρατείας αφορούσε στην ελευθερία της επιλογής και στην προώθηση της διαφορετικότητας. Τα στοιχεία αυτά, εξήγησε, είναι απολύτως συμβατά με τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και το FEMYSO, στην ανακοίνωση του οποίου στηλιτεύεται η αντιφατική ρητορική ορισμένων «υποκριτών Γάλλων λαϊκών και πολιτικών προσωπικοτήτων», που δεν παρουσιάζουν συνέπεια ως προς την αντιμετώπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην ανακοίνωση του Forum γίνεται επίσης λόγος για «κατάχρηση εννοιών όπως ελευθερία, κοσμικισμός, ισότητα και ελευθερία».

Η συγκεκριμένη συζήτηση, και η εκ διαμέτρου διαφορετική προσέγγιση του ζητήματος, επαναφέρει στο προσκήνιο τα αξιακά διλήμματα που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη (και γενικότερα ο δυτικός κόσμος) σήμερα. Πρόκειται για ζητήματα που αντιμετώπισε στο πρόσφατο παρελθόν η Γαλλία (θυμίζουμε την υπόθεση Charlie Hebdo), ενώ τελευταίως αναδείχθηκαν στην κυπριακή δημόσια συζήτηση υπό διαφορετική προοπτική. Είναι θέματα που άπτονται του πεδίου της ελευθερίας της έκφρασης, των δικαιωμάτων και του σεβασμού των προσωπικών επιλογών.

Είναι ευνόητο ότι θα προκύπτουν αντιφάσεις, ασυνέπειες, ακόμα και αδιέξοδα σε συζητήσεις που γίνονται με επίκεντρο όρους ιδεαλιστικούς, στους οποίους οι σύγχρονες κοινωνίες προσπάθησαν να προσδώσουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και να καθορίσουν θεσμικά. Ιδίως όταν οι ζυμώσεις βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο και γίνονται στη βάση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Το εγχείρημα δε, ενός γόνιμου διαλόγου γύρω από τις ατομικές ελευθερίες, τις κοινωνικές συμβάσεις και τις υποχρεώσεις καθίσταται δυσχερέστερο στην εποχή μας. Διότι οι συζητήσεις περί ιδεών, παραδοσιακών αξιών και οντολογικών προβληματισμών διεξάγονται σε κοινωνίες αποκομμένες από την κλασσική παράδοση και τις ανθρωπιστικές αρχές, και εκφράζονται από σύνολα και φορείς εμποτισμένους με την αγωνία των στατιστικών αξόνων και των δεικτών της οικονομίας.

Ο δυτικός κόσμος του 21ου αιώνα έρχεται σταδιακά αντιμέτωπος με τον τρόπο ζωής που επέλεξε και τις προτεραιότητες που έθεσε. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη πως, αν η ιστορική πορεία της Δύσης εξελισσόταν διαφορετικά, θα βρισκόμασταν ενώπιον άλλων διλημμάτων και προβληματισμών. Ούτε πως θα οδηγούμασταν με βεβαιότητα σε απαντήσεις και λύσεις. Σημαίνει, απλώς, ότι αν καταφέρουμε να στρέψουμε την παιδεία μας (και τη θεσμική εκπαίδευση) προς μια άλλη κατεύθυνση, πιο ανθρωπιστική, ίσως θέσουμε τις βάσεις για να διεξαχθεί ο απαιτούμενος διάλογος με τρόπο πιο ώριμο και να προκύψουν άλλους είδους ζυμώσεις, προσεγγίσεις και αντιλήψεις.