Συνεντεύξεις

«Η εγκατάλειψη και φθορά του κυπριακού τοπίου»

Ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Φιλίππου μιλά στη «Σ» για το νέο του βιβλίο και μοιράζεται μαζί μας τις ανησυχίες του, λέγοντας πως συνειδητοποιεί ότι η εγκατάλειψη και φθορά που επιτελείται κινείται με γρήγορους ρυθμούς και διαπιστώνει πως γνωστά και αγαπητά τοπία του νησιού μας τείνουν σε κάθε επόμενη επίσκεψη να εξαφανίζονται

Το νέο του βιβλίο με τίτλο: «Η εγκατάλειψη και φθορά του κυπριακού τοπίου», κυκλοφόρησε πρόσφατα ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Φιλίππου. Το βιβλίο του αποτελείται από έξι θεματικές ενότητες που καλύπτουν τοπία (σπίτια, γειτονιές, βρύσες, φούρνους κ.λπ), στεγάδια, πόρτες/ξωπόρτια, ξερολιθιές (δομές), γεφύρια και νερόμυλους. Περιλαμβάνει 341 υδατογραφίες και σχέδια για τα πιο πάνω, χάρτη με τους κύριους ποταμούς της Κύπρου, ιστορικούς χάρτες νερόμυλων τριών περιοχών, γλωσσάρι με τεχνικούς όρους και ευρετήρια γεφυριών/νερόμυλων. Όλα τα πιο πάνω προέρχονται από ένα δημιουργικό οδοιπορικό 50 χρόνων του συγγραφέα σε όλη την Κύπρο. Σε συνέντευξή του στη «Σ» με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του, ο αρχιτέκτονας μοιράζεται μαζί μας τις ανησυχίες του λέγοντας πως συνειδητοποιεί ότι η εγκατάλειψη και φθορά που επιτελείται κινείται με γρήγορους ρυθμούς και διαπιστώνει πως γνωστά και αγαπητά τοπία του νησιού μας τείνουν σε κάθε επόμενη επίσκεψη να εξαφανίζονται.

11-6-2021.jpeg

Ο τίτλος που επιλέξατε προδίδει την αγωνία σας για έναν κόσμο που χάνεται (ή χάθηκε;). Η αλλαγή ή μετάβαση σε μια νέα φάση είναι εκ των προτέρων αρνητικό φαινόμενο; Τι προκαλεί την ανησυχία σας για την «εγκατάλειψη και φθορά του κυπριακού τοπίου»;

Σίγουρα είναι ένα φαινόμενο που εμένα ως αρχιτέκτονα, που έχω συνηθίσει να μελετώ και να σχεδιάζω το κυπριακό τοπίο σε όλο του το εύρος, με ανησυχεί τρομερά, ιδιαίτερα όταν διαπιστώνω ότι γνωστά και αγαπητά τοπία εξαφανίζονται σε επόμενες επισκέψεις. Συνειδητοποιώ ότι η εγκατάλειψη και φθορά που επιτελείται κινείται με γρήγορους ρυθμούς. Αυτό με θλίβει και κορυφώνει την αγωνία μου με τη σκέψη ότι το ίδιο θα συμβεί νομοτελειακά και στο υπόλοιπο τοπίο που ακόμα αντιστέκεται.

Η αλλαγή και η μετάβαση σε μια νέα φάση δεν αποτελεί αρνητικό φαινόμενο εφόσον εξυπηρετεί τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, φτάνει να γίνεται ισορροπημένα και όχι με τρόπο αλόγιστο που οδηγεί στην απώλεια ενός πολιτισμικού πλούτου. Η αγωνία μου εστιάζεται στο να ξεφύγουμε από την άναρχη ανάπτυξη και την πρόσκαιρη και αλόγιστη επίδειξη που δεν βασίζεται στις αρχές της λειτουργικότητας και πραγματικής χρήσης. Να γίνεται με τρόπο που να σέβεται το περιβάλλον και τον άνθρωπο και να εντάσσεσαι αρμονικά στο τοπίο. Είναι μεγάλο λάθος η μετάβαση στο σύγχρονο με το να καταστρέφουμε παραδοσιακές οικοδομές, χωρίς να αφήνουμε ίχνη του παρελθόντος.

Η σύγχρονη ανάπτυξη δεν πρέπει να παραγνωρίζει την πολιτιστική μας κληρονομιά και τους λαϊκούς τεχνίτες και πρωτομάστορες που την δημιούργησαν με τα επιδέξια χέρια τους και το εφευρετικό τους μυαλό. Σκοπός δεν είναι να επανέλθουμε στο παλαιό και παραδοσιακό αλλά να το διαφυλάξουμε και να διατηρήσουμε την ταυτότητά μας. Η τεράστια διαφορά τού τότε με το σήμερα είναι ότι καθετί που γινόταν αποσκοπούσε στο να καλύψει πραγματικές ανάγκες, ενώ σήμερα κτίζουμε πολλές φορές ασυλλόγιστα με γνώμονα το εύκολο κέρδος και την προβολή.

EKL001.jpg

Σε ποιο χρονικό σημείο τοποθετείτε συμβατικά την αλλαγή στο κυπριακό τοπίο;

Η αλλαγή στο κυπριακό τοπίο έγινε εξελικτικά αλλά κορυφώθηκε τα τελευταία 30-40 χρόνια.Η μεγάλη ταχύτητα της τεχνολογικής προόδου δεν έδωσε την ευκαιρία ώστε να καταβληθεί προσπάθεια για συμβίωση του παλαιού με το νέο, που ως οδοστρωτήρας σάρωσε το παραδοσιακό τοπίο.

Επίσης ένας πολύ μεγάλος και απρόβλεπτος παράγοντας ήταν η τουρκική εισβολή, η οποία ως λαίλαπα συνέβαλε στην αλλοίωση και καταστροφή του τοπίου με τη μετακίνηση του κόσμου και τις αλυσιδωτές επιπτώσεις. Όλος αυτός ο κόσμος άφησε πίσω του όλα όσα δημιούργησε και τον χώρο του και έμεινε άστεγος και απροστάτευτος. Η τρομακτική ανάγκη για στέγαση, που θα έπρεπε να γινόταν με μεθοδικότητα και προγραμματισμό, επέφερε σημαντικές αλλαγές στο τοπίο με λανθασμένες και βεβιασμένες αποφάσεις, χωρίς μελέτη και χωρίς την συμμετοχή στις τελικές αποφάσεις των εκτοπισθέντων.

EKL005.jpg

Στον πρόλογο του βιβλίου, η καθηγήτρια Μαρία Ιακώβου αναφέρεται στο «πνεύμα του τόπου». Πώς επιδρά τελικά ο τόπος – ο περιβάλλων χώρος και σε ποιο βαθμό μπορεί να καθορίσει τον άνθρωπο; Η άποψη αυτή συνεπάγεται, άραγε, ότι οι αλλαγές στο περιβάλλον (τοπίο, αρχιτεκτονική κ.λπ) επέφεραν αλλαγή και στην κοινωνία; Ή είναι οι κοινωνικές αλλαγές που αντανακλώνται στη μεταμόρφωση του τοπίου;

Ο τόπος, ο χώρος και το περιβάλλον είναι καθοριστικά στοιχεία της ύπαρξης του ανθρώπου. Με αυτά τροφοδοτείται και δένεται άρρηκτα σε όλη την πορεία της ζωής του. Γίνεται ένα και αδιαχώριστο πράγμα και η στέρηση και αποξένωση από τον χώρο του είναι τραυματική.

Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει, όσο αυτό είναι εφικτό, να αλλοιώνεται και να καταστρέφεται ο περιβάλλων χώρος και ο γενέθλιος τόπος του ανθρώπου. Είναι εκεί που αρχίζει τα πρώτα του βήματα, ολοκληρώνεται και δημιουργεί, είναι το οξυγόνο που αναπνέει.

Οι αλλαγές στον ζωτικό χώρο του ανθρώπου επέφεραν οπωσδήποτε αλλαγή και στην κοινωνία. Υπήρχε κοινωνική συνοχή μεταξύ των ανθρώπων και δημιουργούσαν όλοι μαζί. Ζούσαν μέσα σε γειτονιές γνώριμοι μεταξύ τους με καθημερινή συνεύρεση. Σήμερα ο κοινωνικός ιστός έχει διαρρηχθεί. Η τεραστία διαφορά είναι η απομόνωση και η κοινωνική αποξένωση των ανθρώπων ως αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής που επέφερε η ανάπτυξη ιδίως στις αστικές περιοχές. Το συναπάντημα, το καλημέρα και το χαμόγελο λείπουν σε τέτοιο σημείο, που τους γείτονες και τους συνανθρώπους μας τους αναγνωρίζουμε από το χρώμα, μέγεθος και μάρκα του αυτοκινήτου τους. Ο άνθρωπος συμβαδίζει και μεταμορφώνεται με την αλλαγή του τοπίου. Είναι δύο πράγματα αλληλένδετα.

Οι κοινωνικές αλλαγές αναπόφευκτα αντανακλώνται και στην αλλοτρίωση του τοπίου, ως αλληλοεπίδραση.

NPM147.jpg

«Η φύση δεν αποκαλύπτει τίποτε άλλο παρά την αλήθεια», γράφετε στην εισαγωγή σας. Σε ποιο βαθμό αποτυπώνεται αυτή η φυσική αλήθεια στο κυπριακό τοπίο σήμερα; Η αλήθεια της υπαίθρου διαφέρει από την αλήθεια των σύγχρονων πόλεων;

Η φυσική αλήθεια αποτυπώνεται στο εκάστοτε τοπίο. Παλαιότερα στην ύπαιθρο επικρατούσε πολύ ήρεμος και ήσυχος τρόπος ζωής με περιορισμένες δραστηριότητες και αγροτικές ασχολίες και με χαμηλές προσδοκίες ψυχαγωγίας.

Η καθημερινή διαβίωση ικανοποιείτο με μικρής κλίμακας αναπτύξεις και απλούς αλλά λειτουργικούς χώρους, που εξυπηρετούσαν τις πραγματικές τους ανάγκες. Τώρα με τη ραγδαία ανάπτυξη πολλαπλασιάστηκαν οι ανάγκες τόσο για διαμονή όσο και για εργασιακούς χώρους και κέντρα αναψυχής. Δημιουργήθηκε μια νέα κλίμακα ζωής εντελώς διαφορετική, που είναι περισσότερο εμφανής στα αστικά κέντρα παρά στην ύπαιθρο, και διατηρεί ακόμη κάποια παραδοσιακά στοιχεία.

Σήμερα οι ανάγκες όπως έχουν διαμορφωθεί από τον σύγχρονο τρόπο ζωής έχουν προκαλέσει μια γρήγορη και άναρχη ανάπτυξη, που πολλές φορές σχετίζεται με το οικονομικό κέρδος.

Τα κτίσματα της κάθε εποχής αντιπροσωπεύουν και αντανακλούν τις αλλαγές και το στίγμα της.

Θα έπρεπε αυτοί που τα διαμορφώνουν να αντλούν από την παράδοση και να ενσωματώνουν τα θετικά στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον.

Οι πρόσφατοι προβληματισμοί που καταγράφονται για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή εύχομαι να οδηγήσουν σε επαναπροσδιορισμό των προσεγγίσεων και πρακτικών που επικράτησαν τα τελευταία χρόνια και να αποφεύγονται οι κραυγαλέες και ακραίες αναπτύξεις, που στερούνται περιβαλλοντικής συνείδησης.

ΞΠΡ026.jpg

Αναφέρεστε σε ανάγκη συνύπαρξης του παλαιού με το σύγχρονο. Πέραν της τεχνοτροπίας, θεσμικά πώς μπορεί να διασφαλιστεί η διατήρηση του ιδιαίτερου χαρακτήρα του κυπριακού τόπου σε μια περίοδο έντονης διεθνούς αλληλεπίδρασης και συνεχούς ανάπτυξης;

Κάποιοι τρόποι που θα διασφαλίσουν την επίτευξη αυτού του αποτελέσματος είναι η αρχιτεκτονική προπαίδεια και η καλλιέργεια στα σχολεία και πανεπιστήμια του τόπου μας της περιβαλλοντικής συνείδησης. Δεν μιλούμε για επαναφορά και νοσταλγία του παρελθόντος, που αφορά μιαν άλλη εποχή, αλλά για εναρμόνιση του τοπίου και εφαρμογή μιας σειράς μέτρων που θα αποτρέπουν την αλόγιστη οικοδομική ανάπτυξη. Το πνεύμα που πρέπει να διέπει κάθε ανάπτυξη να είναι η εξυπηρέτηση των πραγματικών αναγκών και όχι η αχρείαστη πολυτέλεια, χλιδή και επίδειξη.

* Η εκτύπωση του βιβλίου έγινε στα Τυπογραφεία Χρ. Νικολάου και Υιοί Λτδ, τον σχεδιασμό και καλλιτεχνική επιμέλεια ανέλαβαν οι Βούλα Κόκκινου και Εκδόσεις «Εν Τύποις», ενώ τον συντονισμό και τη γενική επιμέλεια είχε ο Νικηφόρος Ορφανός.