Ένας σεισμός, δύο εκρήξεις και τρία ερωτήματα για την πυρηνικοποίηση της Τουρκίας

Από τις 27 Απριλίου 2019, η «Σημερινή» έχει δημοσιεύσει διάφορα άρθρα μου στα οποία έχω επικεντρωθεί στον πυρηνικό αντιδραστήρα υπό κατασκευήν στο Άκιουγιου της Τουρκίας. Αυτό βρίσκεται σε παραθαλάσσιο σεισμικό σημείο, λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από τις βόρειες ακτές της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ).

Το τελευταίο μου άρθρο γι’ αυτό το ζήτημα δημοσιεύτηκε από τη «Σημερινή» στις 20 Σεπτέμβριου 2020. Είχε τον τίτλο «Η νεκρική σιγή εν όψει των αναδυόμενων πυρηνικών κινδύνων στο Άκιουγιου». Βασικός στόχος αυτού του άρθρου ήταν να φανερώσει την παράλογη, περίεργη και ύποπτη νεκρική σιωπή της κυβέρνησης της ΚΔ εν όψει των διάφορων αναδυόμενων πυρηνικών κινδύνων που προκύπτουν από το τεράστιο πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου. Σχετικός στόχος ήταν να υπογραμμίσει ότι αυτό το έργο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ρωσο-τουρκικής γεωστρατηγικής συμμαχίας.

Η ουσία του ζητήματος είναι απλή. Από τη στιγμή που θα αρχίσει η ενεργοποίηση του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Άκιουγιου το 2023, θα έχει την ενδημική ικανότητα να μολύνει άτομα, ζώα, πουλιά και το περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της ΚΔ.

Ακόμη χειρότερα, σε περίπτωση βιβλικής πυρηνικής καταστροφής στο Άκιουγιου παρόμοιας με εκείνη στο Τσερνομπίλ στην τότε Σοβιετική Ένωση το 1986 ή στη Φουκουσίμα το 2011, μια ανεξέλεγκτη εκτόξευση ακτινοβολίας μπορεί να απειλήσει την ΚΔ, τα δύο διπλανά απομεινάρια της βρετανικής Αποικίας του Στέμματος και άλλες περιοχές στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε τέτοια φρικιαστική περίπτωση, ίσως να χρειαστεί η εκκένωση ολόκληρων τοπίων, όπως της Νήσου Κύπρου.

Πρόκειται για ένα αναπόφευκτο πρόβλημα με ζωτική σημασία για τη δημόσια υγεία, εθνική ασφάλεια, περιβαλλοντική ασφάλεια, άγρια ζωή και, μάλιστα, την επιβίωση της ΚΔ. Τούτου λεχθέντος, το ζήτημα επίσης επηρεάζει τα Δωδεκάνησα, άλλα εδάφη της Ελλάδας, την ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο και, φυσικά, τις σχέσεις Τουρκίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

(Το προαναφερθέν μου άρθρο βρίσκεται εδώ: https://simerini.sigmalive.com/article/2020/9/20/e-nekrike-sige-en-opsei-ton-anaduomenon-purenikon-kindunon-sto-akiougiou/)

Συνεχιζόμενη νεκρική σιγή

Απ’ ό,τι φαίνεται, στους πέντε μήνες που πέρασαν από τη δημοσίευση του άρθρου μου της 20ής Σεπτεμβρίου 2020, συνεχίστηκε η νεκρική σιωπή της Κυβέρνησης της ΚΔ . Σε αυτήν την πεντάμηνη περίοδο, η Κυβέρνηση εξέδιδε το ένα ανακοινωθέν μετά το άλλο, για το ένα θέμα ή για το άλλο. Ωστόσο, σύμφωνα με τις μηχανές αναζήτησης των ιστότοπων του κρατικού Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών (στο www.pio.gov.cy), του ηλεκτρονικού αρχείου ανακοινωθέντων αυτού του Γραφείου (στο www.piopressreleases.com.cy) και του Υπουργείου Εξωτερικών (στο https://mfa.gov.cy/) της ΚΔ, ούτε ένα ανακοινωθέν αφορούσε το Άκιουγιου. Μάλιστα, ούτε ένα ανέφερε το Άκιουγιου.

Συνολικά, η συνεχιζόμενη νεκρική σιγή της Κυβέρνησης της ΚΔ φαίνεται πως είναι παράλογη, περίεργη, ύποπτη και κόντρα στη βασική αρχή ότι η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία. Μάλιστα, αυτή η απαράδεκτη κατάσταση μοιάζει με την αμελητέα νεκρική σιγή τής τότε Κυβέρνησης της ΚΔ εν όψει των ολοφάνερων κινδύνων στο Μαρί πριν από τη θανατηφόρο έκρηξη του 2011.

Ενώπιον των δραματικών εξελίξεων κατά την περίοδο των πέντε μηνών από τη δημοσίευση του τελευταίου μου άρθρου για το Άκιουγιου στις 20 Σεπτεμβρίου 2020, αυτή η νεκρική σιγή δεν πρέπει να συνεχιστεί, αν θα διασφαλιστεί η ΚΔ και η ευρύτερη περιοχή. Παρακάτω, θα εντοπίσω ορισμένες από αυτές τις εξελίξεις.

Ένας σεισμός

Αρχίζω με το τι έγινε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Εκείνη τη μέρα, η Ανατολική Μεσόγειος ταρακουνήθηκε λόγω σεισμού με δόνηση 5,3 βαθμών. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σεισμικών Κινδύνων της Γεωλογικής Έρευνας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το επίκεντρο αυτού του σεισμού ήταν 80 χιλιόμετρα κάτω από τη θάλασσα, δυτικά, αλλά αρκετά κοντά του Άκιουγιου, μεταξύ της Αττάλειας στη νότια ακτή της Τουρκίας και του Ακρωτηρίου Κορμακίτη στην τουρκοκρατούμενη βορειοδυτική ακτή της ΚΔ. (Δείτε: https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000cnf1/executive).

Ο σεισμός πίεσε τον Κώστα Κωνσταντίνου να συντάξει ένα προειδοποιητικό άρθρο με τίτλο «Άκιουγιου: μια βόμβα στην πόρτα μας». Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντίνου, ο οποίος έχει γράψει συχνά γι’ αυτό το θέμα:

«Μια ματιά και μόνο στον χάρτη τρομάζει, αν δει κανείς την απόσταση του επίκεντρου [του σεισμού] από τον υπό ανέγερση σταθμό και εάν αναλογιστεί πως ο σεισμός των 5,3 ρίχτερ έγινε αισθητός μέχρι και το Τελ Αβίβ [στο Ισραήλ]. …».

Ο κ. Κωνσταντίνου πρόσθεσε:

«Η Ρωσία διαβεβαιώνει ότι [ο πυρηνικός αντιδραστήρας στο Άκιουγιου] θα είναι ασφαλής, ωστόσο οι ανησυχίες που διατυπώνονται δεν αφορούν μόνο την τοποθεσία και το σεισμικό ρήγμα, αλλά και σφάλματα όπως η ρωγμή η οποία είχε ανακαλυφθεί τον Μάιο του 2019 στο τσιμεντένιο περίβλημα του πρώτου αντιδραστήρα. Λίγο αργότερα, η Ένωση Επιμελητηρίων των Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων της Τουρκίας (TMMOB) είχε αποκαλύψει ότι μια δεύτερη ρωγμή εντοπίστηκε μέρες μόλις μετά την πρώτη, με εκπρόσωπο της ΤΜΜΟΒ να λέει χαρακτηριστικά: «Ανακαλύψαμε ότι οφειλόταν σε μια τρομακτική έλλειψη επιθεωρήσεων. Το εργοτάξιο λειτουργεί με τη λογική των εργολάβων, αντί των μηχανικών». ...». (Πηγή: www.in.gr/2020/12/14/world/akougiou-mia-vomva-stin-porta-mas/).

Δύο εκρήξεις

Έρχομαι τώρα στο τι έγινε στις 19 Ιανουαρίου 2021. Εκείνη τη μέρα, το Άκιουγιου κτυπήθηκε από δύο απότομες, θορυβώδεις και μυστηριώδεις εκρήξεις. Ως αποτέλεσμα, πολλά σπίτια υπέστησαν σπασμένα παράθυρα και άλλες ζημίες.

Υπάρχει βίντεο που δείχνει μιαν από τις εκρήξεις. Πρέπει να προειδοποιήσω οιονδήποτε αναγνώστη θέλει να παρακολουθήσει το βίντεο, ότι η έκρηξη ήταν τρομακτική (το βίντεο βρίσκεται εδώ: https://twitter.com/DuvarEnglish/status/1351982834672574464).

Μια μέρα μετά τις εκρήξεις στο Άκιουγιου, στο «Πρώτο Θέμα» της Ελλάδας, ο Βασίλης Γούλας ανέφερε μιαν ανάλυση του Άκη Τσελέντη, Διευθυντή του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου στην Αθήνα και σεισμολόγου, και έγραψε τα εξής:

«Ο κ. Τσελέντης αναφέρει … ότι ο πρόσφατος σεισμός των 5,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ επανέφερε στη συζήτηση το πολύκροτο θέμα του πυρηνικού σταθμού του Άκιουγιου, ενώ επισημαίνει ότι η κατασκευή ενός πυρηνικού αντιδραστήρα στο Άκιουγιου συνεπάγεται την κατακόρυφη αύξηση των περιβαλλοντικών κινδύνων, καθώς η περιοχή που έχει επιλεγεί για την εγκατάσταση του εργοστασίου έχει ιστορικό μεγάλων σεισμών και συνακόλουθων καταστροφών. Παράλληλα, ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου αποκαλύπτει ότι το εργοστάσιο θα βρίσκεται μόλις 25 χιλιόμετρα από το ρήγμα του Ετσέμις, το οποίο μπορεί να δώσει σεισμό έως και 8 Ρίχτερ!» (Πηγή: www.protothema.gr/world/article/1086542/akougiou-mia-puriniki-perivadollogiki-vomva-stin-porta-mas-leei-o-akis-tseledis/).

Γι’ αυτούς και για άλλους λόγους, ο υπό κατασκευήν πυρηνικός σταθμός στο Άκιουγιου αποτελεί πραγματική, αναδυόμενη και πιθανόν θανατηφόρο απειλή. Ωστόσο, απ’ ό,τι φαίνεται, η κυβέρνηση της ΚΔ σιωπά – ίσως επειδή κατευνάζει την Τουρκία και δεν θέλει να ενοχλήσει τη Ρωσία. Όποια και να είναι η εξήγηση, η νεκρική σιγή είναι εξωφρενική.

Η Τουρκία αναζητά πυρηνικά όπλα;

Παράλληλα με τις ανησυχητικές πρόσφατες εξελίξεις στο Άκιουγιου, αυξήθηκαν οι φαινομενικά ενημερωμένες εικασίες ότι η Τουρκία επιδιώκει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Παραδείγματα βρίσκονται σε άρθρο στο «The Times of India» της 27ης Ιανουαρίου 2021 υπό τον τίτλο «Αναδυόμενος άξονας Κίνας-Πακιστάν-Βόρειας Κορέας-Τουρκίας για πυρηνική διάδοση». Ο συγγραφέας, S.D. Pradhan, πρώην πρόεδρος της Μεικτής Επιτροπής Πληροφοριών («Joint Intelligence Committee») της Ινδίας και πρώην Αναπληρωτής Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας («Deputy National Security Adviser») της ίδιας χώρας, ισχυρίστηκε ότι η Τουρκία υποστηρίζεται κρυφά από το Πακιστάν, καθώς και από την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα – με στόχο την απόκτηση πυρηνικών όπλων και σχετικών πυραύλων. (Δείτε: https://timesofindia.indiatimes.com/blogs/ChanakyaCode/emerging-sino-pak-north-korea-turkey-nexus-for-nuclear-proliferation/).

Τις τελευταίες εβδομάδες, άλλοι, καλά ενημερωμένοι συγγραφείς, έχουν κάνει παρόμοια σχόλια, ειδικά μετά τη 15η συνάντηση της Ομάδας Στρατιωτικού Διαλόγου Υψηλού Επιπέδου Τουρκίας-Πακιστάν στις 22-23 Δεκεμβρίου 2020. Είναι γνωστόν ότι το Πακιστάν διαθέτει πυρηνικά όπλα. Μήπως βοηθά την Τουρκία να αποκτήσει παρόμοιο οπλοστάσιο; Προς το παρόν, η απάντηση είναι κρυμμένη στη μυστικότητα.

Ρωσο-τουρκική πυρηνική συνεργασία

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι, στο πλαίσιο της πυρηνικής ενέργειας στο Άκιουγιου, η Τουρκία συνεργάζεται στενά με τη Ρωσία. Αυτό επιβεβαιώθηκε εκ νέου στις 10 Φεβρουαρίου 2021. Εκείνη τη μέρα, ο αγγλόφωνος ιστότοπος «World Nuclear News» αναπαρήγαγε αυτά που είχαν ήδη ακουστεί στα τουρκικά δύο μέρες νωρίτερα σε βίντεο του «Bloomberg HT» (στο www.youtube.com/watch?v=9A-1i2-kAeI):

«Οι τέσσερεις μονάδες πυρηνικής ενέργειας που βρίσκονται υπό κατασκευήν στην Τουρκία θα ολοκληρωθούν, μία ετησίως, μεταξύ 2023 και 2026, ανέφερε η Anastasia Zoteeva, Διευθύνουσα Σύμβουλος της εταιρείας έργου Άκιουγιου Nukleer AS, σε τηλεοπτική συνέντευξη με το Bloomberg HT στις 8 Φεβρουαρίου. Η [κ.] Zoteeva είπε επίσης ότι η πλειοψηφική εταιρεία Rosatom ήταν ανοιχτή για συνομιλίες με πιθανούς επενδυτές στο έργο, για το οποίο έχει συνάψει συμφωνία αγοράς ενέργειας για τα πρώτα 15 χρόνια λειτουργίας κάθε μονάδας. … Η Rosatom [ο ρωσικός κρατικός οργανισμός ατομικής ενέργειας] έχει μερίδιο 99,2% στο έργο, το κόστος του οποίου εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε 20 δισεκατομμύρια δολάρια» (Δείτε: www.world-nuclear-news.org/Articles/Akkuyu-fully-operational-by-2026,-says-project).

Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Αν και έμμεσα, οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τη ρωσο-τουρκική πυρηνική συμμαχία στο Άκιουγιου επισημάνθηκαν στις 12 Φεβρουαρίου 2021, όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) δημοσίευσε επίσημες στατιστικές για το έτος που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2020.

Κατά τη διάρκεια του έτος 2020, «σχεδόν οι μισές αποφάσεις [του ΕΔΑΔ] αφορούσαν 3 από τα 47 κράτη μέλη [του Συμβουλίου της Ευρώπης] – τη Ρωσική Ομοσπονδία (185), την Τουρκία (97) και την Ουκρανία (86)». Το ΕΔΑΔ επίσης αποκάλυψε «ότι από τότε που εγκαθιδρύθηκε το Δικαστήριο το 1959, το Δικαστήριο έχει ξεδώσει 23.406 αποφάσεις». Ωστόσο: «Περισσότερο από το ένα τρίτο από αυτές αφορούν 3 κράτη μέλη: την Τουρκία (3.742), τη Ρωσική Ομοσπονδία (2.884) και την Ιταλία (2.427)».

Στις 17 Φεβρουαρίου 2021, το ΕΔΑΔ δημοσίευσε περαιτέρω στατιστικές για την περίοδο από το 1959 ως το 2020. Αυτές καταγράφουν ότι, όσον αφορά τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ που διαπίστωσαν τουλάχιστον μία παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Τουρκία έχει το χειρότερο ρεκόρ με 3.309 τέτοιες αποφάσεις ενάντια στο όνομά της. Η Ρωσία βρίσκεται στη δεύτερη θέση με 2.724 τέτοιες αποφάσεις εναντίον της (Πηγές: www.echr.coe.int/Documents/Facts_Figures_2020_ENG.pdf και www.echr.coe.int/Documents/Overview_19592020_ENG.pdf).

Εφόσον η Τουρκία και η Ρωσία έχουν μακρόχρονη αδιαφορία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανθρώπινη υγεία και την ανθρώπινη ζωή, τι ελπίδα υπάρχει ότι, στο πλαίσιο των ρωσο-τουρκικών πυρηνικών σχεδίων στο Άκιουγιου, θα τα σεβαστούν αυτά, πόσω μάλλον την ευημερία της άγριας ζωής και την ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος;

«Ένας δελεαστικός στόχος;»

Στις 19 Φεβρουαρίου 2021, τοποθετήθηκε «το κερασάκι στην τούρτα». Εκείνη τη μέρα, το αμερικανικό περιοδικό «The National Interest» δημοσίευσε ένα διορατικό άρθρο των Henry Sokolski και John Spacapan με τίτλο «Turkey’s Nuclear Reactor: A Tempting Target?», δηλαδή «Ο Τουρκικός πυρηνικός αντιδραστήρας: Ένας δελεαστικός στόχος;». Οι συγγραφείς μάς υπενθύμισαν ότι το Άκιουγιου μπορεί να απειληθεί από τρομοκρατικές οργανώσεις και από ανισόρροπα κράτη (Πηγή: https://nationalinterest.org/blog/buzz/turkey%E2%80%99s-nuclear-reactor-tempting-target-178485).

Λόγω όλων αυτών των περιστατικών, εξελίξεων και ισχυρισμών, είναι ιδιαίτερα καχύποπτο το γεγονός ότι η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από διάφορα κείμενα του διεθνούς δικαίου για την πυρηνική ασφάλεια και για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Για παράδειγμα, η Τουρκία δεν έχει καν υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), τη Σύμβαση Espoo για την Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε Διασυνοριακό Πλαίσιο (1991), την Κοινή Σύμβαση για την Ασφάλεια Διαχείρισης των Αναλώσιμων Καυσίμων και των Ραδιενεργών Αποβλήτων (1997), τη Σύμβαση του Aarhus για την Πρόσβαση σε Πληροφορίες, τη Συμμετοχή του Κοινού στη Λήψη Αποφάσεων και την Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη για Περιβαλλοντικά Θέματα (1998) και τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων (2017).

Συμπεραίνω ότι η Τουρκία έχει πράγματα που θέλει να κρύψει.

Τρία ερωτήματα

Με όλα αυτά υπόψη, η Κυβέρνηση της ΚΔ οφείλει μια εξήγηση. Προς αυτήν την κατεύθυνση, εντοπίζω παρακάτω τρία ερωτήματα.

Πρώτον, έχει η Κυβέρνηση της ΚΔ προετοιμάσει στρατηγικό σχέδιο με συγκεκριμένους στόχους (ι) την αποτροπή της ενεργοποίησης του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Άκιουγιου, (ιι) τον αποκλεισμό της απόκτησης πυρηνικών όπλων από την Τουρκία, και (ιιι) τον τερματισμό ή τον περιορισμό της ευρύτερης πυρηνικοποίησης της Τουρκίας; Εάν ναι, αυτό το σχέδιο έχει δημοσιευτεί; Εάν όχι, γιατί όχι;

Δεύτερον, λαμβάνοντας τη ρεαλιστική πιθανότητα ότι ο πυρηνικός αντιδραστήρας στο Άκιουγιου θα αρχίσει να ενεργοποιείται το 2023, έχει η κυβέρνηση της ΚΔ λάβει μέτρα, έτσι ώστε (ι) να προετοιμάσει την ΚΔ και τα υπό βρετανική κυριαρχία εδάφη γι’ αυτήν την εξέλιξη, (ιι) να ενημερώσει τους κατοίκους της Νήσου Κύπρου για τους κινδύνους που θα προκαλέσει αυτή η ενεργοποίηση, και (ιιι) να εξηγήσει σε αυτούς τους κατοίκους πως, σε περίπτωση βιβλικής καταστροφής, θα πραγματοποιηθεί άμεση εκκένωση της Νήσου Κύπρου; Εάν ναι, ποια μέτρα έχει λάβει; Εάν όχι, γιατί όχι;

Τρίτον, στο πλαίσιο του λεγόμενου «κυπριακού προβλήματος», η αντιμετώπιση της πυρηνικοποίησης της Τουρκίας αποτελεί μέρος της στρατηγικής της κυβέρνησης της ΚΔ και της ΕΕ; Εάν ναι, πώς; Εάν όχι, γιατί όχι;

Με σεβασμό, καλώ την κυβέρνηση της ΚΔ να δώσει απαντήσεις. Εν τω μεταξύ, η νεκρική της σιωπή συνεχίζεται ...

* Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές