Οι προφητικές προειδοποιήσεις του Λόρδου Radcliffe

Το 1984 το βρετανικό ανεξάρτητο τηλεοπτικό κανάλι ITV προέβαλε μια παραγωγή της εταιρείας Granada Television, ένα ντοκιμαντέρ για την Κύπρο με τίτλο «Cyprus Britain’s Grim Legacy». Ο Στρατάρχης Harding στο πρόγραμμα εκείνο παραδέχθηκε πως η Βρετανία δεν εννοούσε τα περί αναγνωρίσεως του δικαιώματος της αυτοδιαθέσεως (όπως την εννοούσαν οι Έλληνες και όπως αυτή έπρεπε να εννοείται βάσει του Διεθνούς Δικαίου και των αναγνωρισμένων δημοκρατικών αρχών και δικαιωμάτων). Δηλαδή, ούτε η Βρετανία, ούτε ο ίδιος ήσαν ειλικρινείς όταν ο ίδιος τον χειμώνα του 1955/57 παρουσίαζε τις περιβόητες «Προτάσεις» του στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, στις οποίες γινόταν αναφορά για «αναγνώριση» της αρχής της αυτοδιαθέσεως.

Σημειώνω ότι κάποιοι μάλιστα έγραψαν και επικαλούνταν ότι οι «Προτάσεις Harding» ήσαν μια «χαμένη ευκαιρία»…

Είπε ο Harding στο ντοκιμαντέρ: «Ήταν δόλωμα η αναφορά εκείνη, για να δελεάσουμε τον Μακάριο να δεχθεί την αυτοκυβέρνηση».

Ακριβώς όπως είχε ο τότε Πρωθυπουργός (και προηγουμένως Υπ. Εξωτερικών) Anthony Eden ειδοποιήσει προκαταβολικά τον Τούρκο ομόλογό του Menderes στις 10.11.1955, μερικές εβδομάδες μετά την «Τριμερή» στο Λονδίνο, όταν οι Βρετανοί έδωσαν στην Τουρκία το locus standi, που είχαν παραδώσει στη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923: Να μην ανησυχούσε η Τουρκία, και η Βρετανία είχε κανονίσει την εξυπηρέτηση των τουρκικών συμφερόντων. Το μήνυμα προς τον Τούρκο Πρωθυπουργό, μεταξύ άλλων, έλεγε:

«Η αναφορά στις προτάσεις προς τον Μακάριο για την αυτοδιάθεση δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μια διαφορετική τοποθέτηση της θέσεως που διατύπωσε ο Υπ. Εξωτερικών Macmillan στο πλαίσιο της Τριμερούς Διάσκεψης, ότι δηλαδή η Βρετανία αναγνωρίζει την αρχή της αυτοδιάθεσης, αλλά αυτή δεν εφαρμόζεται όταν υπάρχουν γεωγραφικοί, στρατηγικοί και άλλοι λόγοι».

Οι βοηθοί «μετριοπαθείς Ελληνοκύπριοι» και η «καλύτερη ευκαιρία»

Στο ίδιο μήνυμα, το οποίο μεταβιβάστηκε μέσω του Βρετανού Πρέσβη στην Άγκυρα, γινόταν λόγος, όμως, και για τους (βοηθούς των Βρετανών στην Κύπρο), λεγόμενους «μετριοπαθείς». Έλεγε σχετικά:

«Να μεταβιβάσετε στον Τούρκο Πρωθυπουργό πως ίσως να μην υπάρξει καλύτερη ευκαιρία στο μέλλον να ενισχύσουμε τους μετριοπαθείς Κύπριους έναντι των εξτρεμιστών και ότι η σημερινή ελληνική Κυβέρνηση ανυπομονεί να συμφωνηθεί μια λύση».

(Σημ. Παρεμπιπτόντως, χρόνια αργότερα, να θυμίσω ότι και με τη «λύση» που επιδίωκε ο Πρόεδρος Γιώργος Βασιλείου υποσχόταν ότι θα εξασφάλιζε και τα τουρκικά συμφέροντα. Όταν δέχθηκε δίχως εξουσιοδότηση από τον λαό το 99% των τουρκικών αξιώσεων, τη βρετανο-τουρκική απαρτχάιντ δι-κοινοτική, δι-ζωνική ομοσπονδία και έκανε ό,τι του ζητούσαν οι Βρετανοί. Και έτσι κατάφεραν οι «κηδεμόνες» Βρετανοί να εκδώσουν τα ψηφίσματα 649/90, 716/91, 750/92, τα οποία καθόρισαν την πολιτική ισότητα που ζητούσαν οι Τούρκοι και τη διζωνική.

Τον Αύγουστο του 1956 η βρετανική κυβέρνηση κάλεσε τον δικαστή Λόρδο Radcliffe {γνωστό ως Sir Cyril John Radcliffe και έναν από τους συν-αρχιτέκτονες της διχοτόμησης των Ινδιών το 1947 (βλέπε πιο κάτω – πέθανε 1.4.1977)} να ετοιμάσει συνταγματικές προτάσεις για τη βρετανική αποικία Κύπρο. Οι προτάσεις παραδόθηκαν στη βρετανική κυβέρνηση στις 12 Νοεμβρίου 1956 και κυκλοφόρησαν από τον Υπουργό Αποικιών Alan Lennox-Boyd στους συναδέλφους του στις 13 Νοεμβρίου 1956. Παράλληλα, στην Άγκυρα ο Δρ Nihat Erim παρέδιδε στις 24.11.1956 τη δική του έκθεση για διχοτόμηση της Κύπρου, στον Πρωθυπουργό Menderes.

Αριστούργημα

Παρόλο που ο Λόρδος Radcliffe σε δημόσιες συζητήσεις κράτησε χαμηλούς τόνους στην ιδέα ομόσπονδου Συντάγματος και στην πραγματικότητα πίστευε ότι αυτό ήταν ακατόρθωτο στην Κύπρο, πείστηκε να «προσαρμόσει» τις προτάσεις του σε σημείο που ο Τούρκος καθηγητής Δρ Nihat Erim και σύμβουλος του Τούρκου Πρωθυπουργού Menderes τις αποκάλεσε «αριστούργημα». Παρά ταύτα, στις παραγράφους 27-29 της έκθεσής του ο Λόρδος Radcliffe δεν απέφυγε να καταγράψει:

«Έχω μελετήσει πολύ καλά το αίτημα εκ μέρους της τουρκοκυπριακής κοινότητας ότι πρέπει να τους παραχωρηθεί πολιτική ίση αντιπροσώπευση με εκείνη στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Αν δεν το δέχομαι αυτό (αίτημα), δεν νομίζω είναι από έλλειψη σεβασμού για τις αμφιβολίες που βρίσκονται πίσω από αυτό. Όμως αυτό είναι ένα αίτημα από το 18% ενός πληθυσμού να μοιραστεί πολιτική εξουσία εξίσου με το 80%. Και αν είναι να γίνει κάτι τέτοιο, πρέπει να γίνει στη βάση δύο πιθανοτήτων. Είτε να είναι συμβατό με τις αρχές ενός συντάγματος βασισμένου στις φιλελεύθερες και δημοκρατικές αντιλήψεις ότι πολιτική εξουσία πρέπει να είναι ισορροπημένη με αυτό τον τρόπο, ή με τη δημιουργία μιας πολιτικής ισορροπίας που να είναι εποικοδομητική στο να προστατεύσει τα αναγκαία συμφέροντα μιας κοινότητας από καταπίεση από την πλειοψηφία. Δεν πιστεύω ότι μπορώ να υποστηρίζω αμφότερες τις προτάσεις.

»Η πρώτη εμπεριέχει την ιδέα μιας ομοσπονδίας, παρά ενός ενιαίου Κράτους. Θα είναι φυσικό να παραχωρηθεί σε μέλη της μιας ομοσπονδίας ίση αντιπροσώπευση στο ομόσπονδο σώμα, ανεξάρτητα από την αριθμητική αναλογία του πληθυσμού των περιοχών που αντιπροσωπεύουν. Όμως, μπορεί η Κύπρος να οργανωθεί σε μια ομοσπονδία με αυτόν τον τρόπο; Δεν το νομίζω…

»Μήπως η δεύτερη πρόταση φθάνει σε διαφορετικό αποτέλεσμα; Δεν το νομίζω. Το να δώσεις ίση πολιτική δύναμη σε ένα ενιαίο Κράτος δύο κοινοτήτων, που έχουν τέτοια αριθμητική ανισότητα – μια ανισότητα η οποία έχει την πιθανότητα αύξησης όσο και μείωσης – σημαίνει να αρνείσαι στην πλειοψηφία του πληθυσμού σε όλα τα επίπεδα της αυτο-κυβέρνησης, να κατοπτρίζει την απόφασή της εποικοδομητικά…»

Οι τύψεις Radcliffe

Ο Λόρδος Radcliffe, όμως, ήταν, επίσης, o εκτελεστής της αποικιοκρατίας που είχε ετοιμάσει τον διχοτομικό χάρτη των Ινδιών. Τον οποίο κατέθεσε στις 9 Αυγούστου 1947, μοιράζοντας την Ινδία και δημιουργώντας το νέο κράτος του Πακιστάν. Τα νέα σύνορα ανακοινώθηκαν επίσημα στις 14 Αυγούστου 1947, την ημέρα που ανακοινώθηκε η ανεξαρτησία του Πακιστάν (για τους Μουσουλμάνους) και μία ημέρα πριν από την ανεξαρτησία των Ινδιών (για τους Hindus and Sikhs). Όταν ο Radcliffe είδε το αποτέλεσμα του διαχωρισμού και τη διχοτόμηση που επήλθε, δηλαδή 14 εκατομμύρια άνθρωποι, 7 εκ. σε κάθε πλευρά να γίνονται πρόσφυγες, 500.000 να σκοτώνονται σε βιαιότητες και όλη την τραγωδία που προκάλεσε σε αμφότερες τις πλευρές των συνόρων που διαμόρφωσε, αρνήθηκε να εισπράξει τον μισθό των (τότε) 3.000 λιρών. Το 1948 τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. O Βρετανός ποιητής, που αργότερα πήρε αμερικανική υπηκοότητα, W. H. Auden, στο σατιρικό ποίημά του «Διχοτόμηση» το 1966, αναφέρθηκε στον πρωταρχικό ρόλο του Radcliffe στη διχοτόμηση των Ινδιών και του Πακιστάν.

Έγραψε στο ποίημά του: «Εμείς (βρετανική κυβέρνηση) μπορούμε να σας δώσουμε (τον Radcliffe) τέσσερεις δικαστές, δύο Μουσουλμάνους και δύο Hindu, να διαβουλεύεστε, αλλά τον τελευταίο λόγο πρέπει να τον έχετε εσείς». Αυτό εικονογραφεί τα στοιχεία της «πολιτικής ισότητας» που βρίσκονται στη βρετανική πολιτική διαχωρισμού και διχοτόμησης των Ινδιών. Και αυτό θέτει το ερώτημα ως προς το γιατί η βρετανική επιλογή του Λόρδου Radcliffe, μεταξύ τόσων άλλων, για την Κύπρο, η φήμη του οποίου είχε λερωθεί με τη διχοτόμηση…

Ίσως αυτή η εμπειρία του, όμως, να τον έκανε πιο σοφό όταν κλήθηκε να ετοιμάσει Συνταγματικές Προτάσεις για την Κύπρο και θεώρησε, σωστά, ότι δεν υπήρχε η υποδομή για διχοτόμηση ή ομοσπονδία στο νησί μας…

Και, όμως, η βρετανική κυβέρνηση δεν πτοήθηκε να ανακοινώσει στις 19 Δεκεμβρίου 1956, παράλληλα με την ανακοίνωση των Συνταγματικών Προτάσεων Radcliffe, την υπόσχεσή της προς την τουρκική κυβέρνηση και το 18% των Τουρκοκυπρίων στο νησί, ότι σε τελική λύση του Κυπριακού δεν θα αποκλείεται η ξεχωριστή αυτοδιάθεση του 18% και η διχοτόμηση. Την οποία υπόσχεση είχε ήδη συμφωνήσει ότι θα ανακοίνωνε ο Υπουργός Αποικιών στη συνάντησή του με τον Τούρκο Πρωθυπουργό στις 16 Δεκεμβρίου 1956.

Ομοσπονδιακές υποδομές

Ο αντικαταστάτης του Στρατάρχη Harding, Sir Hugh Foot, έφθανε στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1958 για διαπραγματεύσεις για το Σχέδιό του με Βρετανούς αξιωματούχους και μεγάλη τουρκική αντιπροσωπία, μεταξύ των οποίων και ο Δρ Nihat Erim. Σημειώνω ότι α) το «Σχέδιο Foot» βασιζόταν στις απαιτήσεις του Δρος Nihat Erim, και β) ήταν εκείνο το σχέδιο που τροποποιήθηκε και επανεμφανίστηκε το καλοκαίρι του 1958 ως το τριχοτομικό «Σχέδιο Μacmillan»!

Τελικά, στις διαβουλεύσεις εκείνες, οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να καθοδηγήσουν τους Τούρκους στο ότι έπρεπε να ήσαν υπομονετικοί και να δεχόντουσαν σταδιακές συνταγματικές ρυθμίσεις, γιατί μια τέτοια λύση δεν μπορούσε να επιβληθεί. Ουσιαστικά ήταν διχοτόμηση και δεν μπορούσε να γίνει δεκτή από το βρετανικό κοινό, από τη διεθνή κοινότητα, από τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ. Ο Δρ Erim ήταν έξυπνος άνθρωπος και κατάλαβε, όμως αυτό δεν τον σταμάτησε στη συνάντηση της 25ης Ιανουαρίου (1958) από το να απαιτήσει, η επίσημη γλώσσα στην Κύπρο, σε ένα μελλοντικό Σύνταγμα, να είναι η Αγγλική και να μην επιτρέπεται ιερωμένοι να διεκδικούν θέσεις στην κυβέρνηση.

Στις 22 Ιανουαρίου 1958 είχε γράψει προνοητικά το Γραφείο Αποικιών για τις επικείμενες διαβουλεύσεις:

«Πρέπει να προχωρήσουμε πολύ προσεκτικά με την ιδέα ομοσπονδίας. Αν φανούμε ότι δεσμευόμαστε με τους Τούρκους, θα ερμηνευθεί ως να ετοιμάζουμε το έδαφος για ενδεχόμενη διχοτόμηση. Τότε πιθανό να καταστρέψουμε οποιαδήποτε περίπτωση να καταφέρουμε τους Ελληνοκύπριους να δεχθούν το σχέδιο Foot και να δουλέψουμε για ένα Σύνταγμα αυτο-κυβέρνησης. Εν πάση περιπτώσει, δεν βλέπω να έχει νόημα ένα ομόσπονδο σύνταγμα στην Κύπρο…». Και εισηγείτο το Γραφείο Αποικιών, να ζητείτο στον κατάλληλο χρόνο από τον Λόρδο Radcliffe να εξηγήσει περαιτέρω αυτά που έγραψε στις παραγράφους 27-29 της Έκθεσής του.

Οι Τούρκοι πίεζαν καθ’ όλη την διάρκεια του 1958, απαιτώντας ότι, οποιοδήποτε σχέδιο αυτο-κυβέρνησης στην Κύπρο πριν από τη διχοτόμηση, έπρεπε να είναι ένα είδος ομόσπονδης αυτο-κυβέρνησης. Όπως έγινε με τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου…

Στις 8 Ιανουαρίου 1958 το Φόρεϊν Όφις ενημέρωσε τον Αμερικανό Υπ. Εξωτερικών, John Foster Dulles, ότι δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν τις διαβεβαιώσεις που έδωσαν στους Τούρκους. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα θα έχει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, όπως και η ελληνοκυπριακή, γιατί δέσμευσαν τους εαυτούς τους δημόσια (με τη δήλωση της 19ης Δεκεμβρίου 1956)…

Η βρετανική δολιότητα δυστυχώς προχωρεί με την ίδια τακτική. Για έβδομη δεκαετία ακάθεκτη προσπαθεί με κάθε τρόπο να εξασφαλίσει τα τουρκικά (και βρετανικά) συμφέροντα, όπως τα είχε απαιτήσει ο Δρ Nihat Erim, χρησιμοποιώντας τους εκάστοτε «μετριοπαθείς Ελληνοκύπριους» για δεκανίκια, όπως, καλή ώρα, κάνει και τώρα… Και ας είχε αποκαλέσει το 1958 την πολιτική τους ο συνάδελφός τους στο Υπουργείο Εξωτερικών J. M. Addis, ως «odious policy». Επικρίνοντας μαστιγωτικά τα όσα διαβουλεύονταν για την Κύπρο.

Οdious policy – Απεχθής πολιτική

Έγραψε o J.M. Addis μεταξύ άλλων:

«Η γενική πολιτική μας για τις μη αυτο-κυβερνούμενες περιοχές είναι να τις οδηγήσουμε προς τον δρόμο της αυτοκυβέρνησης και στα επίπεδα εκείνα που θα μπορούν να αποφασίσουν μόνες τους για το μέλλον τους. Είναι σφόδρα ενάντια στις παραδόσεις μας να περιορίζουμε την ελευθερία επιλογής όταν έρχεται η ώρα της ανεξαρτησίας… Η αρχή της ‘ΔΙΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗΣ΄ την οποία περιγράφει η δήλωση της 19ης Δεκεμβρίου 1956 είναι απεχθής (odious) γιατί αρνείται την ενότητα σε μια μεικτή κοινότητα… Ο διαχωρισμός είναι ιδιαίτερα αρνητικός σε μια περιοχή τόσο μικρή όσο η Κύπρος και μάλιστα σε μεσογειακό περιβάλλον.

»Γι’ αυτούς τους λόγους η δική μου άποψη είναι πως η μόνη σωστή λύση για την Κύπρο είναι η αυτοδιάθεση που οδηγεί στην ένωση. Αντιλαμβάνομαι, βέβαια, ότι είναι εντελώς αδύνατο για τη σημερινή κυβέρνηση (Macmillan) να διακηρύξει αυτήν τη λύση ως τον σωστό στόχο, αν όχι για τίποτε άλλο από τη δήλωσή μας της 19ης Δεκεμβρίου 1956…Δεν πιστεύω ότι οι δυσκολίες αυτές θα είναι μεγαλύτερες από εκείνες που θα δημιουργηθούν, αν εγκριθούν τα σχέδια που έχουμε ετοιμάσει. Αν δεν τα εφαρμόσουμε, τουλάχιστον θα βρισκόμαστε στον δρόμο για μια μόνιμη και σταθερή λύση, η οποία θα βασίζεται στις βασικές αρχές της γενικής μας πολιτικής» (οι υπογραμμίσεις της συγγραφέως).

Ποίος άραγε μπορεί να αμφισβητήσει τα όσα προνοητικά έγραψε ο κ. Addis το 1958 και ότι οι δυσκολίες που τόσο σοφά προέβλεψε, ακόμα βασανίζουν αυτό το νησί με τη μισητή δι-κοινοτική αυτοδιάθεση, που δεν είναι άλλη από την αντιδημοκρατική ρατσιστική δι-κοινοτική δι-ζωνική ομοσπονδία; Κατά τον Addis, και η ντε φάκτο διχοτόμηση είναι εξίσου μισητή.

Και η πατρότητα της «δικοινοτικής κυριαρχίας» ανήκει στους Βρετανούς.

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος