Η Ανατολική Μεσόγειος στο επίκεντρο της ενεργειακής κούρσας ΗΠΑ-Ρωσίας

Ένας παλιός γνώριμος της Κύπρου αναλαμβάνει εκ νέου ενεργειακό χαρτοφυλάκιο στην νέα Κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν διόρισε τον πρώην στενό του σύμβουλο Άμος Χόκσταϊν ως απεσταλμένο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για θέματα ενέργειας. Ανάμεσα στα θέματα που θα κληθεί να διαχειριστεί θα είναι η αμφιλεγόμενη συμφωνία για τον ρωσικό αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, ενώ παράλληλα θα επιχειρήσει να λύσει και το ενεργειακό παζλ στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια αποστολή που ανέλαβε παλαιότερα και δεν απέφερε τους επιθυμητούς για τις ΗΠΑ καρπούς.

Σε ανάρτηση στο twitter, ο Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Χριστοδουλίδης χαρακτήρισε τον διορισμό Χόκσταϊν ως «εξαιρετικά νέα», καθώς, όπως είπε, πρόκειται για έναν διπλωμάτη γνώστη των προοπτικών και προκλήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Υπενθυμίζεται ότι το Ιούνιο του 2019, η «Σημερινή» αποκάλυψε ένα χάρτη του Υπουργείου Ενέργειας (Bureau of Energy Resources) των ΗΠΑ όπου αποτυπώνονται οι πιθανές διαδρομές εξαγωγής φυσικού αερίου στην περιοχή και οι διάφορες υποδομές που θα χρειαστεί να κατασκευαστούν. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι παρουσιάζεται αγωγός φυσικού αερίου να ξεκινά από το κοίτασμα «Αφροδίτη» και να κατευθύνεται μέσω Κύπρου στα νότια παράλια της Τουρκίας.

Ο συγκεκριμένος αγωγός είχε τη σήμανση «proposed» και εμπνευστής φαίνεται να ήταν ο κ. Άμος Χοκστάιν, που εκτελούσε τότε καθήκοντα Ειδικού Απεσταλμένου και Συντονιστή Διεθνών Ενεργειακών Υποθέσεων. Ο Αμερικανός διπλωμάτης, σύμφωνα με την ιστοσελίδα Μc Clatchy DC, αποκάλυψε ότι ο χάρτης, που δημιουργήθηκε αρχικά από τους κρατικούς χαρτογράφους και τους διπλωμάτες ειδικούς σε θέματα ενέργειας, παρουσιάστηκε προσωπικά στον ίδιο τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό 2015-2017 και είναι εις γνώσιν της Λευκωσίας.

Έκτοτε είναι γεγονός ότι αρκετά έχουν αλλάξει, ειδικά για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Το κατά πόσο η Ουάσιγκτον θα ακολουθήσει διαφορετική προσέγγιση στην περιοχή αναμένεται να αποδειχτεί στην πράξη. Το σίγουρο είναι πως στην Ανατολική Μεσόγειο δεν παίζουν μόνες τους οι ΗΠΑ, καθώς η επέκταση της ρωσικής επιρροής περιπλέκει περισσότερο την ενεργειακή αρχιτεκτονική.

Οι «αδύναμοι» κρίκοι

Στόχος του Κρεμλίνου είναι ουσιαστικά η μεσοπρόθεσμη ενίσχυση των εξαρτήσεων από το ρωσικό αέριο και τις χρηματοοικονομικές ροές και μακροπρόθεσμα η υπονόμευση της ικανότητας του ΝΑΤΟ και, σε μικρότερο βαθμό, της ΕΕ να επεκταθεί στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Σε αυτό το πλαίσιο Τουρκία, Ελλάδα και Κύπρος δείχνουν αυτήν την στιγμή ως οι πιο αδύναμοι κρίκοι ως προς την ρωσική επιρροή. Αυτό οφείλεται ουσιαστικά σε ένα μείγμα σχετικής γεωγραφικής εγγύτητας με τη Ρωσία, κοινών πολιτιστικών-θρησκευτικών και ιστορικών κληρονομιών, και στην ύπαρξη πολιτικο-οικονομικών ελίτ με στενούς δεσμούς με τη στη Μόσχα. Επιπλέον, οι τρεις χώρες επιθυμούν να εξισορροπήσουν την εξωτερική πολιτική των χωρών τους και να μοχλεύσουν περισσότερη στήριξη από τους διατλαντικούς εταίρους τους. Η απογοήτευση, ειδικά της Κύπρου, σχετικά με την χλιαρή κατευναστική στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Άγκυρα για το θέμα των συνεχιζόμενων παραβιάσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ αφήνει ανοικτά περιθώρια αναζήτησης μιας πιο ενεργού εμπλοκής της Μόσχας.

Οι ΗΠΑ βλέπουν αρχικά το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου ως ένα εργαλείο για τη μείωση του ρόλου του ρωσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά και στη συνέχεια ως μέσο για αύξηση του μεριδίου του αμερικανικού αερίου στην Ευρώπη. Εξ ου και η παρουσία μεγάλων ενεργειακών κολοσσών, όπως η Exxon Mobil και Chevron, στην περιοχή. Από την άλλη, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, κατά τη διάρκεια του διεθνούς συνεδρίου Rome MED 2020 - Mediterranean Dialogues ξεκαθάρισε: «Δεν είμαστε αντίθετοι στην υλοποίηση ενεργειακών έργων που αποσκοπούν στη διαφοροποίηση των οδών εφοδιασμού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής αυτής. Ταυτόχρονα, αρνούμαστε να δεχτούμε πολιτική προκατάληψη για συνεργασία σε αυτόν τον τομέα. Η επιλογή πρέπει να γίνει από τις ίδιες τις χώρες καταναλωτές με βάση τη λογική του ελεύθερου ανταγωνισμού, της οικονομικής σκοπιμότητας και του οφέλους, και όχι υπό την επίδραση τελεσίγραφων και απειλών που γίνονται από την άλλη άκρη του Ωκεανού».

Στρατιωτικές συνεργασίες με Ρωσία-ΗΠΑ

Όπως η Ελλάδα, έτσι και η Κύπρος παραμένει ιδιαίτερα επιφυλακτική για την ενισχυμένη σχέση Ρωσίας-Τουρκίας σε αμυντικό και ενεργειακό επίπεδο. Η συνεργασία των δύο στη Συρία οδήγησε στην αναζήτηση μεγαλύτερης στρατιωτικής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία και άλλους δυτικούς συμμάχους. Οι δεσμοί ασφάλειας της Κύπρου με τις Ηνωμένες Πολιτείες αυξάνονται, ενώ οι αγορές ρωσικών όπλων έχουν μειωθεί. Όσον αφορά την περιφερειακή ασφάλεια, η Κύπρος διατηρεί το δόγμα του «αδεσμεύτου», όπως συνέβη και στον Ψυχρό Πόλεμο, αν και διατηρεί ισχυρές διμερείς σχέσεις ασφαλείας με την Ελλάδα και αποικιακά κατάλοιπα, όπως οι Βρετανικές Βάσεις.

Μπορεί σε σημαντικό βαθμό η Κύπρος να εξαρτάται από τις ρωσικές χρηματοοικονομικές ροές, αλλά η αμυντική συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας δίνεται υπό μορφήν διευκολύνσεων ελλιμενισμού ρωσικών πλοίων στο νησί. Η Ρωσία έχει αυξήσει την πολιτιστική της προσέγγιση στη χώρα, αλλά μεγάλο μέρος της προσανατολίζεται προς την αυξανόμενη ρωσόφωνη κοινότητα.

Η διαμεσολάβηση της Μόσχας έχει ως στόχο την απόκτηση μια θέσης στο τραπέζι των συνομιλιών για τις περιφερειακές διαφορές, εξυπηρετώντας και διατηρώντας, ως μεγάλη δύναμη, τα δικά της συμφέροντα και όχι για να φέρει μόνιμες βιώσιμες λύσεις.

Στρατηγική Πυξίδα Ε.Ε 2022

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να διαχειριστεί με σύνεση την διεκδικητικότητα της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, οφείλει να εργαστεί για την θωράκιση και τη σταθεροποίηση χωρών στην ευρύτερη Μεσόγειο, όπως ο Λίβανος, η Λιβύη και η Συρία. Σε αυτή την προσπάθεια, η Κύπρος μπορεί και πρέπει να αναλάβει έναν υποβοηθητικό ρόλο, ως κράτος μεσολαβητής της Ε.Ε.

Μια άλλη σημαντική εξέλιξη έρχεται τον Μάρτιο του 2022, όταν η ΕΕ θα παρουσιάσει μια «Στρατηγική Πυξίδα» για την ασφάλεια και την άμυνα, η οποία, εν μέρει, υποτίθεται, ότι παρέχει σαφέστερη καθοδήγηση για το είδος της θαλάσσιας δύναμης που πρέπει να γίνει η Ένωση.

Στην παρούσα φάση, αυτό είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Υπάρχει περιορισμένη πολιτική συναίνεση σχετικά με τον ρόλο της Ένωσης στον τομέα της ασφάλειας στη θάλασσα και υπάρχει αβεβαιότητα για το πόσο μακριά πρέπει να επεκταθεί γεωγραφικά η ΕΕ όταν ακόμη δεν κατάφερε να λύσει εσωτερικά της προβλήματα.

Υπάρχει, επίσης, το ζήτημα των περιορισμένων ευρωπαϊκών ναυτικών δυνατοτήτων. Μια πρόκληση θα είναι ο τρόπος εξισορρόπησης των ποικίλων προσεγγίσεων των κρατών μελών της ΕΕ στη θαλάσσια ασφάλεια. Η υιοθέτηση ενός ενιαίου «Ευρωπαϊκού Ναυτικού Δόγματος» θα είναι επίσης μια δοκιμασία για την επίτευξη μιας θαλάσσιας ασφάλειας της ΕΕ και των προσπαθειών διαχείρισης κρίσεων της Ένωσης και ανάπτυξης ικανοτήτων στην ξηρά.

Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί στην Ανατολική Μεσόγειο πολιτικά και στρατιωτικά σκάφη για παρενόχληση ναυτικών σκαφών, διενεργεί υποβρύχιες απειλές και μετατρέπει τα αλιευτικά σκάφη της ακτοφυλακής υπό μορφήν «θαλάσσιας πολιτοφυλακής»

Μια συνεχής και αξιόπιστη ναυτική παρουσία της ΕΕ σε θαλάσσιες ζώνες από τον Κόλπο της Γουινέας, την Αφρική, το Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό και την Μεσόγειο θα αποτελούσε αποτρεπτικό παράγοντα επίδρασης, ενώ διάφορες αεροναυτικές δυνάμεις θα μπορούσαν να διεξάγουν θαλάσσιες ειδικές επιχειρήσεις, αποστολές διάσωσης, εκκένωσης και υποστήριξης ανθρωπιστικών προσπαθειών σε περίπτωση καταστροφών που προκαλούνται από την κλιματική κρίση.