Όλο και πιο νεαρά ζευγάρια καταφεύγουν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Ολοένα και περισσότερα ζευγάρια καταφεύγουν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και μάλιστα όλο και σε πιο νεαρές ηλικίες. Αν και θεωρείτο ένα θέμα ταμπού για τα κυπριακά δεδομένα, σήμερα βλέπουμε τα ζευγάρια να είναι πιο ανοικτά σε συζήτηση περί υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Συνήθως οι γιατροί συνιστούν στα ζευγάρια να προσπαθούν για τη πολυπόθητη κύηση περίπου ένα χρόνο -ανάλογα με τις ηλικίες και τα θέματα υγείας- και αργότερα να προβαίνουν σε συζήτηση μαζί τους περί υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Πολλά ζευγάρια προχωρούν σε μια τέτοια θεραπεία χωρίς να γνωρίζουν τα πραγματικά ποσοστά επιτυχίας της. Λαμβάνοντας γνώση για τις πιθανότητες επιτυχίας, είναι σε θέση να αποφασίζουν σωστά και δεν εξαπατώνται εύκολα.

Σύμφωνα με στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας, μεταξύ 2012 και 2016 το ποσοστό γεννητικότητας μειώνεται ως ακολούθως:

• το 2012 το ποσοστό ήταν στο 1,40
• το 2013 στο 1,39
• το 2014 στο 1.30
• το 2015 στο 1,31
• το 2016 στο 1,37

Σημειώνεται ότι το όριο που χρειάζεται η Κύπρος ως χώρα για να αναπληρώσει τον πληθυσμό της είναι το 2,10, ενώ τα στοιχεία μας κατατάσσουν ως την τέταρτη χαμηλότερη χώρα σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη - μέλη της Ε.Ε.

Λόγω της υπογεννητικότητας που θερίζει το νησί μας η κυβέρνηση προέβη σε επιχορήγηση αυτών των διαδικασιών μιας και στοιχίζουν αρκετές χιλιάδες ευρώ, ώστε να βοηθήσει τα ζευγάρια που επιθυμούν να φτιάξουν μια οικογένεια. Ωστόσο τα τελευταία 2 χρόνια η νομοθεσία έχει τροποποιηθεί και έχει συμπεριλάβει και τα μονήρη άτομα, άτομα δηλαδή που δεν έχουν σύντροφο αλλά επιθυμούν παιδιά με τη βοήθεια της εξωσωματικής γονιμοποίησης με δότη.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τα ποσοστά και τους αριθμούς, πρέπει να εξετάσουμε τα αντίστοιχα μιας εγκυμοσύνης που προέρχεται από φυσιολογική σύλληψη. Εάν ένα ζευγάρι προσπαθεί να συλλάβει με σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια των γόνιμων ημερών της γυναίκας, με φυσιολογικό σπέρμα, σωστή παραγωγή ωαρίου και ανοιχτές τις δύο σάλπιγγες, οι πιθανότητες να επιτευχθεί εγκυμοσύνη είναι 6%.

Οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν πάψει πλέον να είναι άγνωστες λέξεις για πολλά ζευγάρια με πρόβλημα υπογονιμότητας. Οι πιο συνηθισμένες είναι η σπερματέγχυση (IUI) και η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) με ή χωρίς μικρογονιμοποίηση (ICSI).

Τι είναι η σπερματέγχυση και πότε συνίσταται

Η σπερματέγχυση είναι μια σχετικά απλή μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Κατά τη διαδικασία, ένας εμβρυολόγος επεξεργάζεται το σπέρμα, βελτιώνει τα χαρακτηριστικά του και το εγχύνει μέσα στην κοιλότητα της μήτρας με έναν λεπτό καθετήρα. Όταν δεν γίνεται χρήση φαρμάκων για τη διέγερση των ωοθηκών, η όλη διαδικασία ονομάζεται φυσικός κύκλος (χρησιμοποιείται κάποιες φορές και στην εξωσωματική). Αν γίνει ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών με γοναδοτροφίνες ή χάπια κιτρικής κλομιφαίνης ονομάζουμε τον κύκλο υπό διέγερση.

Πολλά ζευγάρια πιστεύουν πως με την σπερματέγχυση λύνονται τα προβλήματα υπογονιμότητας και επίκειται η εγκυμοσύνη. Η πραγματικότητα είναι πως με τη διαδικασία αυτή αυξάνεται πάρα πολύ το ποσοστό επιτυχίας. Oυσιαστικά το διπλασιάζει ή τριπλασιάζει ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας. Το εύρος του ποσοστού είναι 15-18% από το 6% που θα είχε ένα ζευγάρι με τη σεξουαλική επαφή. Αν συνυπολογίσουμε το χαμηλό κόστος της σπερματέγχυσης, την ευκολία της μεθόδου, την επαναληψιμότητα της και το γεγονός ότι είναι ατραυματική για τη γυναίκα, βλέπουμε πως τα ποσοστά επιτυχίας που παρέχει είναι ικανοποιητικά.

Τι είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση;

Η μέθοδος αυτή για τα περισσότερα ζευγάρια σημαίνει κόστος, στρες, αναμονή και φυσικά ιατρική επέμβαση. Το κυριότερο όμως είναι πως πολλοί πιστεύουν ότι τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής είναι εξαιρετικά υψηλά. Θεωρούν ότι το πιθανότερο είναι πως το τέλος της θεραπείας θα τους βρει με ένα παιδί στην αγκαλιά τους. Με δεδομένο λοιπόν τον αριθμό εμβρύων που μπορούν να μεταφερθούν στη μήτρα κατά τη διαδικασία της εμβρυομεταφοράς, το τελικό δηλαδή στάδιο της IVF, το ποσοστό επιτυχίας της εξωσωματικής κυμαίνεται μεταξύ 45-48%.

Το νούμερο αυτό κατ’ αρχήν αναφέρεται σε γυναίκες ηλικίας μέχρι 35 ετών. Μετά από αυτήν την ηλικία τα ποσοστά επιτυχίας εξωσωματικής αρχίζουν να πέφτουν κάθε χρόνο. Για γυναίκες 40 ετών διαμορφώνονται γύρω στο 12%. Αυτοί οι αριθμοί μειώνονται ακόμα πιο πολύ για να καταλήξουν στο 2-3% στα 44 χρόνια. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως τα ποσοστά αυτά αναφέρονται στο μέσο όρο των γυναικών, ανεξάρτητα από τα επίπεδα των ορμονών τους, τις ανατομικές ιδιαιτερότητες, τις προηγούμενες προσπάθειες και τέλος την ποιότητα του σπέρματος. Κάθε ζευγάρι έχει τα δικά του ποσοστά επιτυχίας, τα οποία όμως είναι αδύνατον να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Για τον λόγο αυτόν η εκτίμηση γίνεται κατά προσέγγιση. Το γενικό ποσοστό επιτυχίας της εξωσωματικής είναι 45%.

Επιπλέον, για γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση, το ποσοστό αποβολής είναι μεγαλύτερο και φθάνει το 20%. Ακόμη πιο πολύπλοκη γίνεται η κατάσταση αν σκεφθούμε ότι πολλές γυναίκες που ξεκινούν μια προσπάθεια δεν καταφέρνουν να φτάσουν στο στάδιο της εμβρυομεταφοράς. Ξεκινούν δηλαδή τη διέγερση των ωοθηκών και σταματούν γιατί έχουν μειωμένη ή μηδενική ανταπόκριση στα φάρμακα. Στη συνέχεια, δεν συλλέγονται ωάρια κατά την ωοληψία, δεν επιτυγχάνεται γονιμοποίηση των ωαρίων από τα σπερματοζωάρια άρα δεν δημιουργούνται έμβρυα και δεν είναι δυνατή η εμβρυομεταφορά λόγω ανατομικών δυσκολιών.

Ποια είναι η διαδικασία μιας εξωσωματικής γονιμοποίησης

Πάντως, το ζευγάρι θα πρέπει να γνωρίζει ότι τα φάρµακα που χορηγούνται στη γυναίκα είναι ως επί το πλείστον ενέσιµα για υποδόρια χρήση. Έτσι, η γυναίκα µπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί, ενώ τα συγκεκριμένα φάρμακα μπορεί να τα προμηθευτεί από τα φαρμακεία των δημοσίων νοσοκομείων με την συνταγογράφηση του γιατρού της.

Μια ολοκληρωμένη προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης ανάλογα µε το πρωτόκολλο θεραπείας διαρκεί από 14 έως 27 ημέρες. Η εξωσωματική γονιμοποίηση αρχίζει με την απόφαση για το αν θα χρησιμοποιηθούν ωάρια της ίδιας της γυναίκας ή από κάποια δότρια – αντίστοιχα και για το σπέρμα-. Για να γίνει λήψη ωαρίων, γίνεται πρώτα φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών, ώστε να αυξηθεί η παραγωγή τους. Έπειτα χορηγείται στη γυναίκα μία σειρά ενέσεων, ώστε να παρεμποδιστεί η ρήξη των ωοθυλακίων και η ωορρηξία πριν από την ωοληψία στο εργαστήριο. Πριν από τη διαδικασία της ωοληψίας, γίνεται ακόμα μία ένεση, η οποία ωριμάζει και προετοιμάζει τα ωάρια. Η ωοληψία γίνεται περίπου 36 ώρες μετά την τελευταία ένεση. Τα ωάρια τα οποία συλλέγονται στην εξωσωματική, αναμειγνύονται με επιλεγμένα σπερματοζωάρια του συντρόφου ή του δότη μέσα σε ειδικά καλλιεργητικά δισκία. Ένα ποσοστό αυτών των ωαρίων γονιμοποιείται και προκύπτουν έμβρυα, τα οποία αναλόγως με την περίπτωση καλλιεργούνται σε κατάλληλες συνθήκες και μεταφέρονται στη μήτρα ή/και καταψύχονται για μελλοντική χρήση (κρυοσυντήρηση).

Σε περίπτωση σοβαρής διαταραχής σπέρματος, όταν τα σπερματοζωάρια δεν μπορούν από μόνα τους να εισδύσουν και να γονιμοποιήσουν τα ωάρια, εφαρμόζεται η τεχνική της μικρογονιμοποίησης (ICSI). Κατ’ αυτήν, ένα σπερματοζωάριο εγχέεται απευθείας μέσα σε ένα ωάριο και το γονιμοποιεί.

Δότριες ωαρίων και δότες σπέρματος

Ωστόσο αρκετά ζευγάρια αντιμετωπίζουν βαριάς μορφής υπογονιμότητας και έτσι καταφεύγουν στους δότες ωαρίων ή σπέρματος. Εντούτοις και τα μονήρη άτομα καταφεύγουν σε αυτές τις λύσεις. Οι γυναίκες που συχνά καταφεύγουν σε δωρεά ωαρίων είναι αυτές που δεν έχουν ωοθήκες, με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, με γενετικά προβλημάτα, με τραυματισμένες ωοθήκες λόγω ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας που πέρασαν εμμηνόπαυση.

To πρόγραμμα δωρεάς σπέρματος για εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) δίνει τη δυνατότητα σε ζευγάρια, όπου ο άνδρας δεν έχει καθόλου σπέρμα, έχει ολιγοσπερμία ή κακή ποιότητας σπέρματος, να αποκτήσουν παιδί. Επίσης, σε περίπτωση που ο άνδρας έχει κάποιο σοβαρό γενετικό σύνδρομο, που μπορεί να μεταβιβάσει στους απογόνους του, τους δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσουν ένα υγιές παιδί. Τέλος, εξασφαλίζει τη δυνατότητα σε γυναίκες που δεν έχουν σύντροφο.

Οι τράπεζες σπέρματος και ωάριων επιλέγουν υγιή άτομα τα οποία περνούν από σημαντικούς ελέγχους τόσο για την υγεία τους όσο και για τη ψυχοσύνθεση του. Τα ζευγάρια μπορούν να επιλέξουν δότες ανάμεσα σε ανώνυμα ή επώνυμα άτομα για τα οποία καταγράφονται τα χαρακτηριστικά τους, τα χόμπι τους, οι ασχολίες τους, η ομάδα αίματος του κ.τ.λ. Εντούτοις σε αυτή τη κατηγορία συγκαταλέγονται και οι παρένθετες μητέρες οι οποίες προσφέρουν το σώμα του για να μεγαλώσει το παιδί ενός ζευγαριού που ενδεχομένων να μην μπορεί να κυοφορήσει η σύζυγος.

Ποιοι οι παράγοντες υπογονιμότητας

Σε ερώτηση προς την εμβρυολόγο Μόνικα Ευσταθίου για το αν καταφθάνουν κοντά της νεαρά ζευγάρια με προβλήματα γονιμότητας η ίδια ανέφερε στη «Σημερινή Online» ότι «Πράγματι καταφθάνουν κοντά μας διάφορων ηλικιών αλλά και νεαρών ηλικιών ζευγάρια από το 2019 και μετα που προσπαθούν για παιδάκι αλλά δεν έχει έρθει φυσιολογικά.»

Ωστόσο, όσον αφορά τους παράγοντες που επηρεάζουν την γυναικεία υπογονιμότητα ανέφερε η Εμβρυολόγος ότι «Ένας αποκλειστικός λόγος που οδηγείτε ένα ζευγάρι στην εξωσωματική είναι όταν έχουμε κλειστές σάλπιγγες, οπόταν δεν μπορεί να συναντηθεί το σπερματοζωάριο με το ωάριο και να γίνει γονιμοποίηση. Υπάρχουν όμως κι άλλες γυναίκες που αν και σε νεαρή ηλικία, και είναι πολύ συχνό τον τελευταίο καιρό, τα ωάρια τους είναι λιγοστά, υπάρχει δηλαδή χαμηλό απόθεμα στις ωοθήκες. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές γιατί είτε κάποια γυναίκα αντιμετωπίζει κάποια αυτοάνοσα νοσήματα τα οποία μπορούν να συσχετιστούν με το χαμηλό απόθεμα, είτε γιατί έχει προβεί σε μια επέμβαση στην ωοθήκη η οποία αναγκαστικά έχει πάρει μαζί της και ένα κομμάτι από τα ωάρια της γυναίκας, επίσης υπάρχει και ο παράγοντας στρες ο οποίος μπορεί να δημιουργήσει ένα άδειασμα στις ωοθήκες με αποτέλεσμα μια κοπέλα που είναι 20-25 ετών να έχει το ίδιο απόθεμα σε ωάρια με μια γυναίκα 50 ετών. Οπόταν εμείς προβαίνουμε σε εξωσωματική γονιμοποίηση γιατί βλέπουμε ότι εξαντλούνται τα ωάρια και συνάμα οι πιθανότητες.»

Ωστόσο όπως αναφέρει η κα. Ευστάθιου υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που συντείνουν όταν μια κοπέλα δυσκολεύεται, όπως είναι οι πολυκυστικές στις ωοθήκες που μπορεί να κάνει μια γυναίκα να έχει ανορεκτικούς κύκλους δηλαδή κύκλους χωρίς ωορρηξία. Επίσης υπάρχουν γυναίκες που πάσχουν από ενδομητρίωση που είναι μια άλλη νόσος η όποια έχει κάπως ανεξήγητη αιτιολογία, αλλά παρόλα αυτά μπορεί να συσχετιστεί με υπογονιμότητα. Επίσης υπάρχει και μια ομάδα γυναικών που έχουν όλες τους τις εξετάσεις καλυμμένες και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα και υπάγονται στο γκρουπ της ανεξήγητης υπογονιμότητας»

Όσον αφορά την υπογονιμότητα στους άντρες η Εμβρυολόγος τόνισε πως « το κύριο πρόβλημα που βλέπουμε σε οποιαδήποτε ηλικία είναι το πρόβλημα με το σπέρμα. Αν έχουμε χαμηλότερη κίνηση είτε μορφολογία είτε χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων, όλοι αυτοί οι παράγοντες μειώνουν τις πιθανότητες φυσιολογικής σύλληψης. Επίσης αυτό συμβαίνει είτε γιατί έχει προβεί ο άντρας σε κάποιο χειρουργείο στους όρχεις και να τον έχει επηρεάσει, είτε γιατί υπήρξε παλαιότερα κάποια δυνατή χορήγηση αντιβίωσης ή χειρουργείο κρυψορχίας εάν οι όρχεις δεν είχαν κατέβει στη θέση τους και έχει προκαλέσει μόνιμη βλάβη.»

Ως εκ τούτου υπάρχουν και παράγοντες που επηρεάζουν και τη γυναίκα και τον άνδρα εξίσου, δηλαδή «Υπάρχει μια ανωμαλία στο DNA που τους καθιστά υπογόνιμους και αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να αλλάξουμε γιατί με αυτό το DNA γεννιέται ο καθένας και αναγκαστικά προβαίνουμε σε εξωσωματική προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την υπογονιμότητα με διάγνωση των εμβρύων για χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Ωστόσο οι παράγοντες που επηρεάζουν και τη γυναίκα και τον άντρα προσπερνιούνται με την εξωσωματική, οπόταν όλα τα ζευγάρια στο τέλος της ημέρας μπορούν να τα καταφέρουν.»

Κόστος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

Οι τιμές για τις θεραπείες υποβοηθουμένης αναπαραγωγής εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Ωστόσο η πιο φθηνή -και επώδυνη- λύση είναι η σπερματέγχυση η οποία δεν περιλαμβάνει πολλά φάρμακα και δεν εμπεριέχει κάποια χειρουργική επέμβαση.

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση τώρα τα πράγματα αλλάζουν καθώς από την αρχή της θεραπείας η γυναικά χορηγείται ενέσιμα φάρμακα τα οποία -ευτυχώς- μπορεί να χορηγηθεί από τα δημόσια φαρμακεία με τη συνταγογράφηση του γιατρού της μέχρι και 4 φορές. Ακολούθως η τιμή αυξάνεται εάν χρειαστεί να λάβει περισσότερη φαρμακευτική αγωγή για τη διέγερση των ωοθηκών της. Αργότερα θα ξαπλώσει σε χειρουργική γυναικολογική καρέκλα όπου θα λάβει από τον αναισθησιολόγο μια ελαφριά μέθη ώστε να γίνει η περισυλλογή των ωαρίων από τον γυναικολόγο. Ωστόσο, υπάρχουν και οι περιπτώσεις που η γυναίκα θα καταφύγει σε δότρια ωαρίων πράγμα που σημαίνει ότι θα καταβάλει ένα σημαντικό ποσό για να αποκτήσει τους «καρπούς» μιας άλλης γυναίκας. Αργότερα ένας ειδικός εμβρυολόγος θα επεξεργαστεί τα ωάρια και θα γονιμοποιήσει αυτά με το σπέρμα είτε του συζύγου, είτε του δότη, που πάλι ανεβάζει τη τιμή. Σε κάποιες περιπτώσεις θα χρειαστούν περεταίρω εξετάσεις των εμβρύων που ίσως δημιουργηθούν όπως είναι ο προεμφυτευτικός έλεγχος, γεγονός που πάλι ανεβάζει κατά πολύ τη τιμή της θεραπείας. Αργότερα, και μέχρι την εμβρυομεταφορά η υποψήφια εγκυμονούσα χορηγείται μια μεγάλη σωρεία φαρμάκων τα οποία δεν καλύπτονται όλα από το ΓεΣΥ. Ωστόσο οι τιμές κάθε κλινικής κυμαίνονται σε διαφορά ποσά ενώ ευτυχώς και η κυβέρνηση αλλά και η εφαρμογή του ΓεΣΥ εξασφαλίζει μια χαμηλότερη τιμή στην όλη θεραπεία.

Εντούτοις το σχέδιο επιχορήγησης για τις υποβοηθούμενες θεραπείες αναπαραγωγής έχει ευτυχώς αλλάξει τα δυο τελευταία χρόνια αφού έχει ψηλώσει η χορηγία στα ζευγάρια στις 2,500 χιλιάδες ευρώ για κάθε θεραπεία, ενώ πλέον συμπεριλαμβάνονται και τα μονήρη άτομα τα όποια δικαιούνται εξίσου χορηγία.

Για το έντυπο του Υπουργείου Υγείας και τα ποσά που δίνει η Δημοκρατία για την υποβοηθουμένη αναπαραγωγή πατήστε εδώ και για το Νέο Σχέδιο Επιδότησης για την Υπογονιμότητα εδώ.