Το μοντέλο των «οικοπέδων της Γάζας» και το «πάγωμα» του φυσικού αερίου

Με το κλίμα που δημιουργήθηκε, το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι αν θα κατασκευαστεί ή όχι ο EastMed, αλλά κατά πόσον θα καταφέρει να εκμεταλλευτεί το φυσικό αέριο που βρίσκεται εντός της ΑΟΖ της. Διότι, μετά τις τελευταίες εξελίξεις και δη μετά τη διαρροή του αμερικανικού non-paper, που προβάλλει τους ισχυρισμούς ότι ο EastMed προκαλεί προβλήματα ασφάλειας, τα οποία εγείρει η Τουρκία, καθώς και ότι δεν είναι οικονομικά συμφέρων ούτε συμβατός με την πράσινη ενέργεια, υπάρχει μία αντίληψη, που εκφράζεται από διπλωμάτες και νομικούς συμβούλους των ενεργειακών εταιρειών, και αναφέρει τα εξής: «Είναι ανοιχτό, ακόμη και το ενδεχόμενο να εφαρμοστεί στην Κύπρο το μοντέλο της Γάζας (Gaza Maritıme)». Τι σημαίνει αυτό όπως τονίζουν; Υπάρχει ο κίνδυνος το φυσικό αέριο της Κύπρου να παραμείνει καθολικώς ή μερικώς παγωμένο, θαμμένο δηλαδή στον βυθό της κυπριακής ΑΟΖ.

Η υπόθεση της Γάζας…

Όπως αναφέρουν σχετικώς, τα ενεργειακά κοιτάσματα των Παλαιστινίων, που ανακαλύφθηκαν το 1999, δεν έχουν τύχει εκμετάλλευσης ώς σήμερα για πολιτικούς, οικονομικούς και άλλους λόγους, που οδήγησαν στην απώλεια ενδιαφέροντος των εμπλεκομένων εταιρειών. Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην περίπτωση της Κύπρου και αυτής των Παλαιστινίων. Τι συνέβη, λοιπόν, με τα πετρέλαια των Παλαιστινίων στη Γάζα;

Πρώτο, με βάση τα όσα είχαν συμφωνήσει Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί στο Όσλο, η δικαιοδοσία εκεί όπου ανακαλύφθηκαν το 1999 από την BG Group τα κοιτάσματα φυσικού αερίου ανήκε στην Αυτόνομη Παλαιστινιακή Αρχή.

Δεύτερο, στο παιχνίδι της εκμετάλλευσης είχαν εμπλακεί Ισραηλινοί και Αιγύπτιοι. Αρχικώς το πάνω χέρι το είχαν οι Ισραηλινοί μέσω της «Israel Electric Corporation», που ηλεκτροδοτούσε και ηλεκτροδοτεί τις Παλαιστινιακές Αρχές.

Τρίτο, εκτός από τα προβλήματα τιμών, υπήρχαν και πολιτικοί λόγοι για τους οποίους δεν έγινε η εκμετάλλευση.

Λόγοι παγώματος

Ο Γιάσερ Αράφατ, όπως κατ’ ανάλογο τρόπο συνέβη και με Κύπριους πολιτικούς, όταν ανευρέθησαν τα κοιτάσματα εντός της δικαιοδοσίας της Παλαιστινιακής Αρχής, είχε δηλώσει: «Είναι δώρο του Θεού για μας, για τον λαό μας και για τα παιδιά μας. Αυτό το γεγονός θα προσφέρει θεμέλια και σταθερότητα στην οικονομία μας και στην εγκαθίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους με την Αγία Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα».

Τελικώς, τίποτε δεν συνέβη από αυτά, για τους εξής λόγους:

1. Το Ισραήλ μπορούσε να προμηθεύεται φυσικό αέριο από την Αίγυπτο με πιο χαμηλές τιμές από εκείνες που θα του στοίχιζε εάν προχωρούσε μαζί με τους υπόλοιπους συνεργάτες του στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου των Παλαιστινίων. Συνεπώς, οι Παλαιστίνιοι έχαναν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν το δικό τους φυσικό αέριο και μάλιστα για την κάλυψη των αναγκών τους σε ηλεκτρικό ρεύμα, που τους παρέχεται μέσω της «Israel Electric Corporation».
2. Στα θέματα της τιμής προστέθηκε και το πρόβλημα της Χαμάς. Όταν η Χαμάς άρχισε το 2006 να ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας, οι Ισραηλινοί άσκησαν βέτο στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου που βρισκόταν εντός της Παλαιστινιακής Αρχής, διότι επ’ ουδενί δεν θα ήταν δυνατό να «σπονσάρουν» την τρομοκρατική της δράση. Ακόμη και η προσπάθεια όπως το παλαιστινιακό φυσικό αέριο αποσταλεί μέσω ενός μικρού αγωγού προς το Ιτκού της Αιγύπτου απέτυχε. Ήταν θέμα συμφερόντων, ασφαλείας και ισχύος.
3. Οι Ισραηλινοί, όταν ανακάλυψαν τα δικά τους κοιτάσματα φυσικού αερίου, δεν χρειάζονταν πλέον εκείνα των Παλαιστινίων, μιλούσαν πια από μεγαλύτερη θέση ισχύος στις διαπραγματεύσεις και, ταυτοχρόνως, δεν είχαν κανένα λόγο να επιτρέψουν στους Παλαιστινίους να προχωρήσουν στην εκμετάλλευση. Το γεγονός αυτό συνδυάστηκε με άλλο ένα. Με εκείνο της Χαμάς, η οποία είχε το πάνω χέρι από το 2006 με 2007 μεταξύ των Παλαιστινίων, θέτοντας τη Φατάχ σε δεύτερο ρόλο. Η πολιτική του Ισραήλ είχε τη στήριξη της Αιγύπτου, η οποία πουλούσε ήδη φυσικό αέριο στο Ισραήλ και δεν ήθελε να εμπλακούν στα πόδια της οι Παλαιστίνιοι.

Με την καθυστέρηση, που παρετηρείτο, η Shell πήρε τον έλεγχο από την BG Ground και το 2018 παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της, τα οποία μεταβιβάστηκαν σε Κρατική Παλαιστινιακή Εταιρεία. Στην πραγματικότητα η εξέλιξη αυτή έβαζε στο ψυγείο την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου που τελεί υπό τη δικαιοδοσία τον Παλαιστινίων.

Ποιος αποφασίζει: Η ΕΕ ή οι ΗΠΑ;

Είναι κοινό μυστικό ότι οι Παλαιστίνιοι δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν το φυσικό τους αέριο όχι μόνο λόγω των τιμών ή των εμπορικών συνεργασιών που θα μπορούσαν να συναφθούν, αλλά επειδή δεν το επέτρεψε το ισχυρό στην περιοχή κράτος με το οποίο είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα, δηλαδή το Ισραήλ. Διότι οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν επαρκή -έναντι των Ισραηλινών- αποτροπή, όπως και η Κυπριακή Δημοκρατία έναντι της Τουρκίας. Με τη διαφορά ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορούσε να είχε οικοδομήσει αποτροπή και να είχε προχωρήσει σε στρατηγικές συμμαχίες με το Ισραήλ εδώ και χρόνια, αλλά δεν το έπραξε. Είχε και τους πόρους και τις διπλωματικές ευκαιρίες που δεν είχαν οι Παλαιστίνιοι. Συν του γεγονότος ότι είναι κράτος-μέλος της ΕΕ. Επί του συγκεκριμένου, μάλιστα, σημείου εγείρεται ένα σοβαρό ερώτημα: Ποιος, τελικά, αποφασίζει για ζητήματα που αφορούν την ΕΕ; Η ίδια η ΕΕ ή οι ΗΠΑ με την Τουρκία; Γιατί τονίζονται αυτά; Διότι, ο Ρόμπερτ Μενέντεζ και το Αμερικανικό Κογκρέσο έχουν διαφορετική θέση από το non paper, δηλαδή από το ανεπίσημο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, που πλην των παραληπτών δεν το είδε κανείς άλλος, αλλά στοχεύει στην ακύρωση ενός ολόκληρου ενεργειακού προγράμματος, για το οποίο η απόφαση αναμένεται να εκδοθεί περί το τέλος του έτους από την ΕΕ, η οποία, ενώ γίνεται ολόκληρη συζήτηση γύρω από το θέμα, τηρεί σιγή. Δηλώνει απούσα. Για την εταιρεία «Ποσειδών» ο σχεδιασμός συνεχίζεται και αυτήν την εβδομάδα θα έχει συνάντηση με το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας.

Το μάθημα των Τούρκων…

Το γεγονός ότι το θέμα δεν είναι μόνο τιμών, αλλά ομοιάζει με αυτό της Παλαιστίνης, δηλαδή είναι ζήτημα ισχύος και γεωπολιτικό, επιβεβαιώθηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών, Ιωάννη Κασουλίδη, ο οποίος επισήμανε ότι εξ υπαρχής ήταν εναντίον του EastMed διότι προκαλούσε προβλήματα. Σε ποιον προκαλούσε προβλήματα; Στις συνομιλίες για τη λύση του Κυπριακού και στην Τουρκία. Ο ίδιος ήταν και είναι υποστηρικτής του αγωγού προς Τουρκία. Τις προάλλες οι δηλώσεις τους έτυχαν πλήρους εκμετάλλευσης από τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο οποίος μας είπε ότι «πήραμε το μάθημά μας» και ότι είχε δίκαιο ο κ. Κασουλίδης. Ερώτημα: Εάν ο αγωγός περάσει προς Τουρκία δεν υπάρχει πρόβλημα με τη νέα πολιτική της πράσινης ενέργειας και ανάπτυξης, αλλά εάν περάσει μέσω του EastMed θα χαλάσει το σύμπαν; Μέχρι στιγμής, οι μελέτες που έχουμε ενώπιόν μας, αυτές δηλαδή της κατασκευάστριας εταιρείας, το αντίθετο λένε με όσα το άτυπο έγγραφο των ΗΠΑ αναφέρει. Ότι, δηλαδή, ο EastMed μπορεί να στείλει στην ΕΕ αρχικά 7% με 10% υδρογόνο, που είναι πράσινη μορφή ενέργειας, και ότι μέχρι το 2050, με άλλα λόγια, στο πλαίσιο της μεταβατικής περιόδου, θα επιτρέπεται η εισαγωγή του φυσικού αερίου στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Όσο δε για τις τιμές, εξηγεί η εταιρεία εάν και γιατί μπορεί να είναι συμφέρουσες. Εκείνο που δεν γνωρίζουμε, είναι εάν με το αμερικανικό non paper έχουν κατατεθεί σχετικές μελέτες, οι οποίες να είναι αντίθετες με εκείνες της «Ποσειδών». Ο Ρόμπερτ Μενέντεζ, που ανήκει στο κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα και είναι Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών, πριν από μερικούς μήνες, τον Αύγουστο του 2021, υποστήριζε τον EastMed και δη προεκλογικά. Ερώτημα: Τότε, δεν είχε σκεφτεί ότι δεν θα ήταν συμφέρουσα η επιλογή του EastMed; Ολόκληρη Γερουσία δεν είχε μελέτες; Όταν το Υπουργείο Εξωτερικών έστελνε το non paper, ούτε η Επιτροπή της Γερουσίας ούτε ο Πρόεδρός της είχαν ιδέα; Στην εξουσία δεν είναι οι Ρεπουμπλικάνοι, αλλά οι Δημοκρατικοί. Δεν συνεννοούνται μεταξύ τους;

Η πολυπλοκότητα

Υπάρχει ακόμη ένας ισχυρισμός: Ότι το έργο είναι πολύπλοκο. Και ορθά τονίζεται κάτι τέτοιο. Στη μελέτη της, η κατασκευάστρια για τον EastMed εταιρεία επισημαίνει ότι υπάρχουν τέσσερα τμήματα για την υλοποίηση του αγωγού και ότι κανένα από αυτά δεν είναι μεγαλύτερο από το επιτυχημένο μοντέλο του «Turkısh Stream». Συν του ότι η εταιρεία έχει πιο σύγχρονα μέσα κατασκευής.

Η λογική του δορυφόρου της Άγκυρας

Συμπτωματικά, η θέση του Υπουργού Εξωτερικών της Κύπρου είναι στην ίδια γραμμή με εκείνες του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, που θέλει αγωγό μέσω Τουρκίας και που ισχυρίζεται ότι ο EastMed προκαλεί προβλήματα. Κατ’ ελάχιστον, έχουμε έναν Υπουργό Εξωτερικών του οποίου οι πολιτικές θέσεις έχουν ήδη οδηγήσει το Κυπριακό σε αδιέξοδα, ενώ υιοθετεί, ταυτοχρόνως, είτε ακουσίως είτε εκουσίως, μια πολιτική που μας θέλει δορυφόρο της Άγκυρας. Η πολιτική αυτή δεν συνάδει με τη γεωπολιτική μας αναβάθμιση, αλλά με τη λογική της επίλυσης του Κυπριακού στη βάση των δύο ισότιμων συνιστώντων κρατών και στην εμπέδωση της Αναθεωρητικής Πολιτικής της Τουρκίας μέσα από τις συνταγματικές διατάξεις μιας διζωνικής δικοινοτικής Ομοσπονδίας, που συνιστά το προηγούμενο στάδιο της λύσης των δύο κρατών που διεκδικεί σήμερα η Τουρκία.

Οι εναλλακτικές επιλογές και οι μελέτες βιωσιμότητας…

Διερωτάται, μάλιστα, ο πολίτης: Ποια θα είναι η απόφαση για τον EastMed, όταν με το κλίμα που έχει δημιουργηθεί δικαίως ή αδίκως γίνεται λόγος για ταφόπλακα; Ξένοι, πάντως, διπλωμάτες τονίζουν ότι πρόκειται για “score point” προς όφελος της Τουρκίας, υπό την εξής έννοια: Είτε εκλεγεί είτε όχι ο Ερντογάν, οι ΗΠΑ θέλουν να προσφέρουν δώρα στην Άγκυρα για να αποδυναμώσουν τη σχέση της με τη Ρωσία και να ενισχύσουν τη δική τους επίδραση. Είναι, μάλιστα, πρόδηλον ότι ευνοούν την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ. Σε αντίθεση με την Κυβέρνηση των Ρεπουμπλικανών, οι Δημοκρατικοί ή μια ομάδα του Υπουργείου Εξωτερικών εκτιμούν ότι εάν φύγει από τη μέση ο EastMed, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες ομαλοποίησης των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ και του αγωγού από τα οικόπεδα του Ισραήλ στα τουρκικά παράλια. Το έχει ήδη αρπάξει ο Ερντογάν και το θέτει στην πρώτη γραμμή του πολιτικού λόγου. Αληθές είναι ότι το Ισραήλ έχει ήδη κινηθεί προς την Αίγυπτο. Όσο, δε, για την κυπριακή Κυβέρνηση, ισχυρίζεται ότι έχει εναλλακτικούς τρόπος δράσης και δη αυτούς των μικρών αγωγών. Προς τα πού; Προς την Τουρκία ή την Αίγυπτο; Ερώτημα, λοιπόν: Επί τη βάσει ποιων ερευνών και με ποιες τιμές θα κατασκευαστούν αυτοί οι μικροί αγωγοί, όταν μάλιστα δεν έχει κλείσει ακόμη η συμφωνία μεταξύ Ισραήλ - Κύπρου για το οικόπεδο 12, δηλαδή το «Αφροδίτη»; Ενθυμούνται οι πάντες όταν οι Υπουργοί της Κυβέρνησης έλεγαν ότι υπεγράφη συμφωνία με την Αίγυπτο για τη μεταφορά φυσικού αερίου. Τόνιζαν, μάλιστα, ότι αυτό θα γινόταν λίαν συντόμως. Ουδέν είδαμε. Διευκρινίζουμε, δε, ότι, σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρεία του EastMed, οι ποσότητες από το κοίτασμα «Αφροδίτη» προς την Αίγυπτο δεν επηρεάζουν τις ποσότητες που θα διατεθούν για τον EastMed. Εάν, δε, επαληθεύεται ό,τι αναφέρουν ειδικοί, ότι δηλαδή οι τιμές της Ασίας θα πέσουν, και έχουν αρχίσει να πέφτουν λόγω του πολλαπλασιασμού των LNG και της μεγάλης ζήτησης, καθώς και της αύξησης της παραγωγής του Κατάρ προς τις χώρες αυτές, ποιος εγγυάται ότι όταν θα αρχίσει η εκμετάλλευση του κυπριακού φυσικού αερίου και αποκλειστεί ο EastMed, οι τιμές για Ασία και αλλού θα είναι συμφέρουσες;

Το κόλπο του Ερντογάν…

Η Τουρκία παίζει με όλους. Κλασικό παράδειγμα είναι ό,τι συνέβη πριν από μερικά χρόνια, όταν ελέγετο ότι θα περνούσε αγωγός από τα ισραηλινά κοιτάσματα προς την Τουρκία και ορθώς η Λευκωσία ετέθη σε συναγερμό. Τι συνέβη τελικά; Για να επιτύχει καλύτερες τιμές επί του ρωσικού φυσικού αερίου, διοχέτευσε το θέμα των όποιων επαφών κατασκευής του αγωγού από τα ισραηλινά ενεργειακά οικόπεδα στα τουρκικά παράλια και λίγες μέρες αργότερα ανακοινώθηκε συμφωνία Τουρκίας - Ρωσίας για την παροχή φυσικού αερίου με χαμηλές τιμές, που αναγκάζει όχι την Τουρκία, αλλά και το ίδιο το Ισραήλ να υποστηρίζει ότι δεν ήταν συμφέρουσα η επιλογή του αγωγού προς τα παράλιά της. Δεν ήταν τυχαία η στάση του Νετανιάχου έναντι της Τουρκίας. Όπως δεν είναι τυχαίος και ο χρόνος του αμερικανικού non paper των Αμερικανών που διέρρευσε στον Τύπο. Και εν συνεχεία προκάλεσε συζήτηση για να προκαταλάβει τις όποιες αποφάσεις της ΕΕ.

Το παράθυρο που κλείνει και ο αγωγός προς Τουρκία

Κανείς δεν μπορεί να υποτιμά τις έρευνες και τις τεχνικές λεπτομέρειες που αφορούν στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου. Σε αυτές, όμως, λαμβάνονται απόψεις και άλλες μεταβλητές. Από αυτές τις στήλες πολλές φορές είχαμε αναφέρει ότι ο EastMed: 1) Θα έπρεπε να εδραιωθεί όταν το παράθυρο ήταν ανοιχτό. Όταν, δηλαδή, οι Αμερικανοί με τους Τούρκους ήταν στα μαχαίρια. Ήταν μεγάλο το χρονικό διάστημα. 2. Θα έπρεπε να ήταν τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής από τα Βαλκάνια μέχρι τη Μέση Ανατολή στη λογική της αποτροπής και όχι του εξευμενισμού, με τη συμμετοχή του Ισραήλ, το οποίο ήταν σε κάθετη σύγκρουση με την Τουρκία και διέβλεπε ότι η μοναδική του διέξοδος από την κυκλωτική κίνηση των Αράβων και των Τούρκων ήταν ο χώρος Κύπρου και Ελλάδας. Οι σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας ενδέχεται να αλλάξουν. Οι σχέσεις Αράβων - Ισραήλ βελτιώνονται. Και είναι πολύ πιθανό να βελτιωθούν ακόμη περισσότερο οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας. Να κλείσει, δηλαδή, εντελώς το παράθυρο. Και αν κλείσει εντελώς το παράθυρο, γεννάται ένα άλλο ερώτημα: Πώς θα γίνει η ενεργειακή μας αναδιοργάνωση και τα νέα σενάρια; Από πού θα περάσουν οι μικροί αγωγοί; Μήπως μέσω Αιγύπτου, όπως λέγεται, και από εκεί μέσω Λιβύης και από τη Λιβύη στην Ελλάδα και από την Ελλάδα στην Ευρώπη; Και ένας τέτοιος αγωγός δεν θα αντιμετωπίσει θέματα ασφάλειας; Δεν θα αντιμετωπίζει προβλήματα βιωσιμότητας και πράσινης ενέργειας; Πώς ξέρουν από τώρα ότι θα είναι συμφέρουσες οι τιμές; Επί τη βάσει ποιων μελετών, κι αν δεν υπάρχουν, πότε θα γίνουν; Όσο δε για το περιβόητο LNG του Βασιλικού..., και αυτό ελέγετο ότι δεν ήταν συμφέρουσα επιλογή όταν μας είχε προταθεί από τους Ισραηλινούς η κατασκευή του. Τώρα, μετά τον EastMed, είναι συμφέρουσες όλες οι επιλογές πλην του EastMed; Επί τη βάσει ποιων μελετών; Εάν δεν υπάρχουν, πότε θα εκπονηθούν; Και αν αλλάξουν οι συνθήκες και οι τιμές; Άρα, με βάση όσα μας υποδεικνύουν οι «σοφοί ρεαλιστές», που συμφωνούν με την Τουρκία, δικαίως μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι θέλουν να μας οδηγούν στην εξής μία επιλογή: Να περάσουμε τους αγωγούς προς Τουρκία. Ακόμη, όμως, και αν τεθεί αυτή η πρόταση στο τραπέζι, μην αποκλείσετε να μας πει η Άγκυρα ότι για να την δεχθεί, θα πρέπει να καθορίσει η ίδια τις τιμές που θέλει. Διαφορετικά, εφόσον έχει την ισχύ και εφόσον πέτυχαν οι απειλές της στο θέμα του EastMed, θα μας πει αέριο γιοκ... Μακάρι να μη φτάσουμε σε αυτό το σημείο, όπως συνέβη και στο Κυπριακό, στο πλαίσιο του οποίου λέμε στην Τουρκία ότι γίνεται δεκτή η πάγια δική της θέση για ομοσπονδία δυο ισότιμων συνιστώντων κρατών και επειδή τη θεωρεί ως δεδομένη, περνά στην επόμενη… Των δύο κρατών…