Υγεία

Φάκελος «Καινοτομία στην Υγεία»: Γιατί επιβάλλεται να επιταχύνουμε την παγκόσμια πρόσβαση στις γονιδιακές θεραπείες

Είναι τόσο ορμητικές οι επιστημονικές εξελίξεις στο πεδίο που μας έχουν βρει απροετοίμαστους να τις αξιοποιήσουμε αυτή τη στιγμή

H έρευνα γύρω από τις κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες έχει σημειώσει ανεπανάληπτη άνθηση και πρόοδο τα τελευταία χρόνια, προσθέτοντας νέα «όπλα» στη φαρέτρα της αναγεννητικής ιατρικής για την καταπολέμηση σοβαρών νόσων, αλλά και πολλών σπάνιων ασθενειών και γενετικών διαταραχών, όπως η θαλασσαιμία και η δρεπανοκυτταρική νόσος.

Χάρη στη χρήση εξελιγμένων τεχνολογιών, όπως το σύστημα CRISPR-Cas9, τα Transcription Activator-Like Effector-based Nucleases (ΤΑLENs), και άλλων μεθόδων γονιδιακής επεξεργασίας, τέτοιες θεραπείες αναδιαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε πλέον δεκάδες ασθένειες και ανοίγουν νέες προοπτικές για την οριστική ίαση τους στο εγγύς μέλλον, μεταμορφώνοντας τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

Τη σαρωτική ανάπτυξη και επίδραση που αναμένεται να έχουν στη ζωή μας οι γονιδιακές θεραπείες αναδεικνύει και η πρόσφατα δημοσιευθείσα Λευκή Βίβλος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF)[1], με τίτλο «Επιτάχυνση της παγκόσμιας πρόσβασης στις γονιδιακές θεραπείες». Εντός αυτής, επισημαίνεται εμφατικά ότι από τα μέσα του 2022, περισσότερες από 2.000 γονιδιακές θεραπείες βρίσκονται ήδη σε διαδικασία ανάπτυξης παγκοσμίως, συμβάλλοντας σε μια παγκόσμια αξία αγοράς που αναμένεται να φτάσει περί τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2027.

Ενδεικτική της αυξανόμενης βαρύτητας που αποδίδεται και από πλευράς ρυθμιστικών οργανισμών σε τέτοιου είδους θεραπείες είναι η απόφαση του Αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) μόλις τον περασμένο μήνα να αναδιοργανώσει και αναβαθμίσει με δομικές αλλαγές και υψηλής κατάρτισης προσωπικό το Γραφείο Θεραπευτικών Προϊόντων (OTP)[2], που λειτουργεί στο πλαίσιο του Κέντρου Βιολογικής Αξιολόγησης και Έρευνας (CBER) του Οργανισμού, ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται αποτελεσματικότερα τον σημαντικό φόρτο εργασίας που σχετίζεται με την αξιολόγηση υποψήφιων κυτταρικών και γονιδιακών θεραπειών.

Πράγματι, είναι άκρως εντυπωσιακή η ώθηση που έχει δοθεί στη μελέτη και εφαρμογή των γονιδιακών θεραπειών και στο πεδίο των αιμοσφαιρινοπαθειών, ανάμεσα σε άλλες παθήσεις, το οποίο παρακολουθώ στενά λόγω της ιδιότητας μου. Πέρα από την έγκριση του Zynteglo, της πρώτης γονιδιακής θεραπείας για τη μείζονα β-θαλασσαιμία (TDT) που έλαβε χώρα στις ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2022, η αυτόλογη, ex vivo θεραπεία γονιδιακής επεξεργασίας exa-cel της εταιρείας Vertex Therapeutics, η οποία αξιολογείται για ασθενείς και με μείζονα β-θαλασσαιμία και με δρεπανοκυτταρική νόσο (SCD) και βρίσκεται ήδη σε προχωρημένη φάση κλινικών δοκιμών, θα υποβληθεί στον FDA των ΗΠΑ για κυλιόμενο έλεγχο από τον Νοέμβριο και στόχο την αδειοδότησή της μέσα στο 2023. Η αύξηση της εμβρυϊκής αιμοσφαιρίνης (HbF) από το exa-cel έχει τη δυνατότητα να ανακουφίσει τις απαιτήσεις μετάγγισης για ασθενείς με β-θαλασσαιμία και να μειώσει τις επώδυνες και εξουθενωτικές κρίσεις για ασθενείς με δρεπανοκυτταρική νόσο.

Αξία αναφοράς είναι και η συμφωνία-μαμούθ, ύψους 1,4 δις δολαρίων, που υπέγραψαν τον Ιούλιο η Novartis και η Precision BioSciences για να αναπτύξουν και να εμπορευματοποιήσουν μια προσαρμοσμένη γονιδιακή θεραπεία ως πιθανή θεραπευτική προσέγγιση για ορισμένες κληρονομικές αιματολογικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της β-θαλασσαιμίας και της δρεπανοκυτταρικής νόσου. Αυτές δε αποτελούν μόνο μερικές από τις πολλά υποσχόμενες, υπό μελέτη θεραπείες για τις αιματολογικές διαταραχές που αναμένεται να υποβληθούν για αξιολόγηση από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές το προσεχές διάστημα.

Όλα τα παραπάνω καθιστούν προφανή τα εξής δύο τινά· Πρώτον, ότι οι γονιδιακές θεραπείες θα μας απασχολήσουν εντονότατα πολύ πιο σύντομα από ότι αρχικά υπολογίζαμε, για πολλές και διαφορετικές ασθένειες, και δεύτερον, ότι είναι τόσο ορμητικές οι επιστημονικές εξελίξεις στο πεδίο που μας έχουν βρει απροετοίμαστους να τις αξιοποιήσουμε αυτή τη στιγμή, έστω και στοιχειωδώς, προς όφελος των ασθενών.

Τα πιο σημαντικά εμπόδια που «θολώνουν» την υπόσχεση των σωτήριων γονιδιακών θεραπειών περιστρέφονται γύρω από το κόστος και την πρόσβαση των ασθενών σε αυτές, δύο προκλήσεις εν πολλοίς αλληλοσυνδεόμενες. Οι συχνά αστρονομικές τιμές που συνοδεύουν τέτοιες προηγμένες θεραπείες οφείλονται σε πληθώρα παραγόντων, όπως το υψηλό κόστος για την απαιτητική και περίπλοκη παραγωγή τους, τους συχνά περιορισμένους πληθυσμούς ασθενών στους οποίους μπορούν να γίνουν κλινικές δοκιμές, καθιστώντας την ολοκλήρωσή τους ιδιαίτερα δύσκολη και κοστοβόρα, την υπερβολική ρυθμιστική εποπτεία που δημιουργεί μια επιμήκη και δαπανηρή διαδρομή προς την έγκριση τους, αλλά και την απουσία ευέλικτων μοντέλων πληρωμών και στρατηγικών αποζημίωσης που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη διείσδυση τους στην αγορά.

Το παζλ των προκλήσεων συμπληρώνει, συνεπώς, η δυσκολία πρόσβασης της πλειονότητας των πασχόντων σε αυτά τα καινοτόμα προϊόντα. Και ενώ τα συστήματα υγείας σε Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αρχίσει, έστω και καθυστερημένα, να επεξεργάζονται τρόπους παροχής γονιδιακών και άλλων καινοτόμων θεραπειών στους ασθενείς, για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου οι θεραπείες αυτού του είδους μοιάζουν με «όνειρο θερινής νυκτός». Το ζήτημα αναδεικνύει και η Λευκή Βίβλος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, στην οποία αναφέρθηκα και νωρίτερα, επισημαίνοντας ότι οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (LMICs) έχουν πολύ μικρή πρόσβαση σε γονιδιακές θεραπείες, μολονότι φέρουν σχεδόν το 90% του παγκόσμιου βάρους ασθενειών.

Συνεπώς, γίνεται εύκολα κατανοητό πως χωρίς συντονισμένες προσπάθειες για τη δημιουργία συνθηκών που θα ευνοήσουν και θα προωθήσουν την ανάπτυξη, δοκιμή και χορήγηση γονιδιακών θεραπειών στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, καθώς και τη μείωση του υψηλού κόστους τους, οι ανισότητες στην υγεία θα οξυνθούν περαιτέρω. Η χάραξη πολιτικής χωρίς αποκλεισμούς, η προληπτική ανάπτυξη υποδομών και πιο ώριμων ρυθμιστικών περιβαλλόντων και η καινοτόμος χρηματοδότηση συνιστούν στοιχεία ζωτικής σημασίας για την αύξηση της πρόσβασης στη γονιδιακή θεραπεία και για την άμβλυνση του γενικού παγκόσμιου χάσματος δικαιοσύνης στον τομέα της υγείας.

Η συμπερίληψη των LMICs στην παγκόσμια αγορά γονιδιακής θεραπείας όχι μόνο θα ωφελήσει εκατομμύρια παγκοσμίως – συμβάλλοντας στη δημιουργία θεραπειών που αλλάζουν τη ζωή σε κοινότητες που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος ασθενειών στον κόσμο – αλλά θα διασφαλίσει επίσης ότι αυτές οι χώρες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη εξατομικευμένων λύσεων στις διάφορες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.

Σε αυτό το σημείο, χρειάζεται να επισημανθεί η σημαντική βαρύτητα που έχει δώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην ενίσχυση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, ειδικά τα τελευταία χρόνια, με την αναθεώρηση σειράς οδηγιών, συστάσεων και κανονισμών, όπως τη φετινή πρόταση κανονισμού για την ασφάλεια και ποιότητα των ουσιών ανθρώπινης προέλευσης (SoHO), τον νέο Κανονισμό για τις Κλινικές Δοκιμές (CTR), τον ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων για την Υγεία ( EHDS), την αναθεώρηση της φαρμακευτικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κλπ. Βασικός άξονας όλων των παραπάνω, είναι η ενεργή συμμετοχή των ίδιων των ασθενών, μαζί με τους λοιπούς εμπλεκόμενους φορείς, στη δημόσια διαβούλευση και λήψη αποφάσεων για κρίσιμα θέματα που αφορούν την Υγεία, και αυτό είναι κάτι που αξίζει να αναδειχθεί.

Η Διεθνής Ομοσπονδία Θαλασσαιμίας έχει συμβάλλει μέσω της πολύμορφης δράσης στην προώθηση τέτοιων προοδευτικών πολιτικών για την Υγεία, με απώτερο στόχο τη βέλτιστη δυνατή φροντίδα των πασχόντων με θαλασσαιμία και άλλες αιματολογικές διαταραχές, τους οποίους και εκπροσωπεί. Ωστόσο, το κομβικό σημείο που βρισκόμαστε απαιτεί διευρυμένη και στενή συνεργασία μεταξύ της βιομηχανίας, της ακαδημαϊκής κοινότητας, των ρυθμιστικών αρχών, των κλινικών ιατρών και των κοινοτήτων ασθενών. Τέτοιες συνεργασίες διασφαλίζουν ότι αξιοποιείται η απαραίτητη τεχνογνωσία για την επίτευξη του μέγιστου οφέλους: προϊόντα γονιδιακής θεραπείας που είναι κλινικά ωφέλιμα, έχουν νόημα για τους ασθενείς και είναι εμπορικά προσβάσιμα.

*Ιολόγος BSC, MSc, PhD, Εκτελεστική Διευθύντρια Διεθνούς Ομοσπονδίας Θαλασσαιμίας (ΔΟΘ)

[1] https://www3.weforum.org/docs/WEF_Accelerating_Global_Access_to_Gene_Therapies_2022.pdf

[2] https://www.raps.org/news-and-articles/news-articles/2022/9/fda-elevates-otat-to-super-office-within-cber