Πολιτικά μαρκαρίσματα στο Παγκόσμιο Κύπελο Ποδοσφαίρου

Όλα είναι έγιναν όπως ήταν προγραμματισμένα χθες για τη σέντρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, που διεξάγεται στο Κατάρ. H μικρή χώρα του Περσικού Κόλπου, που κάποτε ήταν ένα σκονισμένο λιμάνι, μετατράπηκε με ξέφρενους ρυθμούς σε έναν υπερσύγχρονο κόμβο ειδικά μετά την έκρηξη της τιμής του φυσικού αερίου της δεκαετίας του 1990. Εκπατρισμένοι, συμπεριλαμβανομένων Δυτικών συμβούλων και μηχανικών και χαμηλόμισθων εργατών και καθαριστών από τη Νότια Ασία, βρέθηκαν στη χώρα για να οικοδομήσουν ένα σύγχρονο οικονομικό θαύμα. Μέσα από την αχανή έρημο «φύτρωσαν» γυάλινοι ουρανοξύστες, υπερπολυτελή ξενοδοχεία και τεράστια εμπορικά κέντρα. Σε μια προσπάθεια να διαφοροποιήσουν την οικονομία της χώρας, που βασιζόταν στον άνθρακα, η οικογένεια που διοικεί το Κατάρ έκανε τεράστιες εξωτερικές επενδύσεις που κυμαίνονται από την παγκόσμια χρηματοδότηση και τεχνολογία, μέχρι τη γαλλική ποδοσφαιρική ομάδα Paris Saint-Germain και ακίνητα στο Λονδίνο. Μήνες, όμως, πριν από την έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλου πυροδοτήθηκαν τεράστιες διαμάχες από όσους κάνουν λόγο για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκ μέρους του Κατάρ, την καταστολή πολιτικών και κοινωνικών ελευθεριών, την κακομεταχείριση ξένων εργαζομένων και τη δίωξη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.

Tα τρία Μουντιάλ που σκανδάλισαν

Δεν είναι πάντως η πρώτη φορά που το Παγκόσμιο Κύπελλο ξεφεύγει από την αμιγώς αθλητική του διάσταση και αγγίζει βαθύτερα πολιτικά ζητήματα. Στην ιστορία του αθλήματος και του τουρνουά μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει τρεις περιπτώσεις που ήταν σε διαφορετική κλίμακα. Αυτά ήταν στην Ιταλία το 1934, στην Αργεντινή το 1978 και Ρωσία το 2018. Κανένα δεν έλαβεν χώραν σε ένα πολιτικό σύστημα που να μοιάζει έστω με φιλελεύθερη δημοκρατία, γεγονός που εξέθεσε τους συμμετέχοντες σε εκμετάλλευση, προπαγάνδα και σε κάποιο επίπεδο στον ηθικό συμβιβασμό.

Το Παγκόσμιο Κύπελλο της Ιταλίας του 1934 διεξήχθη σε ένα διαφορετικό διεθνές σύστημα. Ήταν μια εποχή που δεν υπήρχε Διεθνής Αμνηστία αλλά ούτε και Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Δεν είχαν γίνει ακόμη οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936, που φιλοξενήθηκαν στη ναζιστική Γερμανία. Ουσιαστικά το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1934 αμαυρώθηκε επειδή ήταν ένα υψηλού προφίλ παράδειγμα αθλητικού γεγονότος, που χρησιμοποιήθηκε για απροκάλυπτο πολιτικό όφελος. Συγκεκριμένα, ο Μπενίτο Μουσολίνι ήθελε να χρησιμοποιήσει αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο ως μέσο προώθησης του φασισμού.

Αργεντινή: «Προπατορικό αμάρτημα» της FIFA

Το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1978 στην Αργεντινή, όταν τη χώρα διοικούσε η στρατιωτική χούντα του Πινοσέτ, δεν είχε τέτοια «αθωότητα». Η Διεθνής Αμνηστία το περιέγραψε ανοιχτά ως «ένα πιστό αντίγραφο του 1936» στη δημιουργία. Σε αντίθεση με τη Ρωσία και το Κατάρ, υπήρξαν άμεσες εκκλήσεις για μποϊκοτάζ σε υψηλό επίπεδο. Οι αφίσες και οι καμπάνιες αφθονούσαν. Όπως αναφέρει το πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Netflix, με τίτλο «FIFA Uncovered», το συγκεκριμένο Παγκόσμιο Κύπελλο έδειξε πως, αν το 1934 ήταν το αρχικό ξέπλυμα αθλητικών διοργανώσεων, αυτό ήταν το «προπατορικό αμάρτημα» της FIFA. Ήταν, ουσιαστικά, το σημείο στο οποίο η ομοσπονδία απέδειξε ότι ήταν πρόθυμη να συνεργαστεί με οποιοδήποτε καθεστώς για οικονομικούς και άλλους λόγους. Ο αργεντίνικος Τύπος, αυστηρά ελεγχόμενος από το καθεστώς, κατηγόρησε τότε την ξένη κριτική ως «εκστρατεία ψεμάτων».

Η περίπτωση της Ρωσίας

Το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018 ξεχώρισε για την κριτική των Δυτικών για την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, την υποστήριξή της στους φιλορώσους αυτονομιστές στην Ουκρανία και τη στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Εκτός από την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, οι σχέσεις με τη Δύση επιδεινώθηκαν περαιτέρω από αυταρχικές εσωτερικές πολιτικές. Ειδικότερα, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι κατασταλτικοί νόμοι κατά της ΛΟΑΚΤΙ κοινότητας, των ΜΚΟ, των δημοσιογράφων και των πολιτικών αντιφρονούντων εξόργισαν τη Δύση, με τη Ρωσία να απορρίπτει την κριτική των διεθνών θεσμών ως καταπάτηση της δικής της κυριαρχίας.

Η κριτική κατά του Κατάρ

Σήμερα η κριτική από πλευράς Δύσης για τη φιλοξενία του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ εστιάζει σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και εργατικών δικαιωμάτων. Το Κατάρ χρησιμοποίησε τον τεράστιο πλούτο του για να επιδείξει την ικανότητά του να δημιουργήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο και η κατασκευή γηπέδων, κατοικιών, αεροδρομίων και άλλων έργων έχει φτάσει σε ένα ποσό άνω των 220 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σημειώνεται πως η Ρωσία δαπάνησε 11,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018 και η Βραζιλία ξόδεψε 15 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014.

Η κυβέρνηση του Κατάρ ανέφερε ότι προσέλαβε πάνω από 30.000 ξένους εργάτες μόνο για την κατασκευή γηπέδων. Ομάδες όπως η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κάνουν λόγο για κακές συνθήκες διαβίωσης και μισθούς των εργαζομένων, αποκαλώντας τις «μοντέρνα σκλαβιά». Τον Φεβρουάριο του 2021, ένα δημοσίευμα του Guardian ισχυριζόταν ότι περισσότεροι από 6.500 ξένοι εργάτες από τη Νότια Ασία είχαν πεθάνει κατά την κατασκευή των γηπέδων, κάτι φυσικά που αρνήθηκε η Ντόχα.

Οι στολές της Δανίας, το περιβραχιόνιο της Αγγλίας και οι «Πετεινοί»

Εν τω μεταξύ, κάποιες ευρωπαϊκές ακτιβιστικές ομάδες κάλεσαν σε μποϊκοτάζ του τουρνουά. Το αν αυτό σημαίνει προσωπική ή συλλογική άρνηση στην παρακολούθηση των αγώνων παραμένει ασαφές. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι στιγμής η πιο έντονη αντίδραση προήλθε από την εθνική ομάδα της Δανίας, οι παίκτες της οποίας θα φορούν φανέλες σχεδιασμένες με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Συγκεκριμένα, το σήμα της Δανίας θα είναι θολό και οι στολές θα είναι κόκκινες, λευκές και μια μαύρη ως ένδειξη πένθους. Οι χορηγοί της στολής της Δανίας θα αποσύρουν επίσης τα λογότυπά τους για να δώσουν χώρο για μηνύματα που επικρίνουν το Κατάρ.

Επιπλέον, η δυτικόστροφη κριτική υπερθεματίζει ότι το Κατάρ έχει αυστηρούς νόμους που ποινικοποιούν την ομοφυλοφιλία και περιορίζουν τα δικαιώματα των γυναικών. Ο αρχηγός της ομάδας της Αγγλίας, Χάρι Κέιν, σχεδιάζει να φορέσει ένα περιβραχιόνιο της OneLove κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου, στο πλαίσιο μιας εκστρατείας που ξεκίνησε από την Ολλανδία για την προώθηση της διαφορετικότητας και της ένταξης και την αντιμετώπιση των διακρίσεων. Το Βέλγιο, η Δανία, η Γερμανία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Ουαλία και η Ελβετία υποστηρίζουν επίσης την πρωτοβουλία.

Ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν μπήκε την Πέμπτη στη διαμάχη γύρω από τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, επιμένοντας ότι ο αθλητισμός και η πολιτική πρέπει να διαχωρίζονται. Ο Γάλλος αρχηγός ποδοσφαίρου Hugo Lloris είπε ότι δεν θα συμμετάσχει μαζί με άλλους Ευρωπαίους αρχηγούς φορώντας ένα περιβραχιόνιο κατά των διακρίσεων κατά τη διάρκεια του τουρνουά, λέγοντας ότι θέλει να «δείξει σεβασμό» στο Κατάρ, όπου η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη.

Έρευνες σε ΜΚΔ

Πάντως, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες που έγιναν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την περίοδο του Παγκοσμίου Κυπέλου στη Ρωσία, οι προσπάθειες πολιτικοποίησης κοινωνικών ζητημάτων είχαν περιορισμένη απήχηση. Μεταξύ των πολιτικών tweets, εκείνα που επέκριναν την καταστολή των ομοφυλοφίλων στη Ρωσία κέρδισαν την περισσότερη αλλά βραχύβια προσοχή. Οι αναλύσεις συναισθημάτων έδειξαν περαιτέρω ότι τα αρνητικά μηνύματα μειώθηκαν κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ως εκ τούτου, η εκδήλωση μπορεί να είχε αποσπάσει την προσοχή του κοινού από πολιτικά ζητήματα και να δημιούργησε ένα «καλό αποτέλεσμα». Ουσιαστικά το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018 εμφανίστηκε ως ένα «κανονικό» μέγα αθλητικό γεγονός στο Twitter. Θα συμβεί, άραγε, το ίδιο στο Κατάρ;