Αναλύσεις

Προκλήσεις εγκληματικότητας & αστυνόμευσης στο «μετασύμπαν»

Τριάντα χρόνια «Metaverse»: Από το μυθιστορηματικό «Snow Crash» του 1992, στην «εκτεταμένη πραγματικότητα» του World Economic Forum του 2022. Νεοεποχίτικη ουτοπία ή cyberpunk δυστοπία;

Πριν από κάποιες δεκαετίες, το «διαδίκτυο» και ο «κυβερνοχώρος» ήταν φουτουριστικοί κόσμοι για τους οποίους δεν γνωρίζαμε πολλά, ούτε τις τεχνικές λεπτομέρειες, ούτε τις ιδιαιτερότητες. Βλέπαμε αυτούς τους κόσμους σε σειρές και ταινίες, αραχτοί στους καναπέδες μας, και αναλογιζόμασταν αν κάποια μέρα, κάπου, κάπως, αυτοί θα γινόντουσαν η ζώσα πραγματικότητά μας. Και να που έγιναν. Άλλωστε, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση άνοιξαν τους δρόμους που μας έφεραν στα 5G και τα Oculus.

Τα τελευταία λίγα χρόνια, μια παρόμοια συζήτηση λαμβάνει χώραν, γύρω από το περίφημο «metaverse» ή «μετασύμπαν», όπως έχει δειλά-δειλά καθιερωθεί να ονομάζεται στα ελληνικά. Ποια η ιστορία του, και ποιες προκλήσεις διανοίγονται για τα Σώματα Ασφαλείας;

Τι είναι το «metaverse»;

Πολύ χονδρικά, το «Μετασύμπαν» είναι η «φυσική» εξέλιξη του Διαδικτύου (Internet), στο πλαίσιο του ευρύτερου Κυβερνοχώρου (Cyberspace). Κάποιοι μάλιστα το αποκαλούν απλώς «3D Διαδίκτυο». Έχουμε ήδη την εισαγωγή στη ζωή μας των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), τα οποία έδωσαν μιαν άλλη τροπή με την εξατομικευμένη πλέον εμπειρία και επώνυμη παρουσία, ενώ πιο πριν το «φανερό» Διαδίκτυο ήταν κάτι περίπου σαν ψηφιακή βιβλιοθήκη με τις ιστοσελίδες ως εικονικά βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά. Η άμεση επικοινωνία -κυρίως μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (“e-mail”) και έπειτα με τα πρώτα προγράμματα αλληλεπίδρασης- δεν σήμαινει και αυτόματη καταγραφή και προσβασιμότητα. Τα ΜΚΔ ήρθαν να το αλλάξουν αυτό δημιουργώντας μια δημόσια ψηφιακή αγορά, ιδιαίτερα με την έλευση των «έξυπνων κινητών» (“smartphones”). Η σύζευξη κινητής τηλεφωνίας με το διαδίκτυο και τις εξατομικευμένες περσόνες των ΜΚΔ, που καλλιεργεί ο καθένας μας, ιδιαίτερα από το 2010 κι έπειτα, δημιούργησε άλλες συνθήκες και καταστάσεις, με πιο σημαντική την αίσθηση συνεχούς κοινωνικοποίησης στον εικονικό-ψηφιακό χώρο. Ως εκ τούτου, η διασύνδεση και διαλειτουργικότητα μαζί με τεχνολογίες Διαδικτύου των Πραγμάτων (“Internet of Things”), κρυπτοοικονομίας, blockchain και Web3, Τεχνητής Νοημοσύνης (“Artificial Intelligence”), Εικονικής Πραγματικότητας (“Virtual Reality”), Επαυξημένης Πραγματικότητας (“Augmented Reality”), διασταυρούμενα μάλιστα με βιοτεχνολογίες «νέας αντίληψης», περιλαμβανομένων υποδερμικών εμφυτευμάτων, βιομιμητικών συστημάτων και γονιδιακής επεξεργασίας, αποτελούν τις επιμέρους δομές που φαίνεται πως θα αποτελέσουν τη γενικότερη υποδομή αυτού που θα ήδη αποκαλείται ως Μετασύμπαν (“Metaverse”).

Η πρώτη «κυβερνο-προφητική» αναφορά σε «Metaverse» αποδίδεται στον Αμερικανό συγγραφεά Neal T. Stephenson. Στο δυστοπικό βιβλίο επιστημονικής φαντασίας «Snow Crash» (1992), η ιστορία θέλει τον πρωταγωνιστή, ονόματι Hiro Protagonist, έναν χάκερ και πιτσαδόρο που εργάζεται για την Μαφία, να συλλέγει και να πουλά πληροφορίες στη CIC (“Central Intelligence Corporation”, προϊόν συνένωσης της CIA με την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου). Μαζί με άλλους ήρωες διερευνούν τη διασπορά ενός νευρο-γλωσσικού ιού (μεταξύ βιολογίας και meme), που προκαλεί αλλαγές στο DNA. Στο βιβλίο, το Metaverse αποτελεί τη συνέχεια του Διαδικτύου, λειτουργεί ως ένας εικονικός κόσμος -τον «The Street»- στον οποίο υπάρχει πρόσβαση μέσω γυαλιών, φορητών συσκευών και υπολογιστών.

Το βιβλίο του N. Stephenson επέδρασε βαθιά στη φαντασία των ανθρώπων της Silicon Valley, όπως για παράδειγμα του Jeff Bezos της Amazon. Ο όρος «avatar» για τις διαδικτυακές ταυτότητες προέρχεται από το βιβλίο, και τεχνολογίες όπως το World Wind της NASA και το Google Earth εμπνεύστηκαν από το “Earth” της CIC του «Snow Crash». Κάποια παραδείγματα υποδομών που έχουν χαρακτηριστεί ως μετασυμπαντικές ή πρωτο-μετασυμπαντικές είναι οι πλατφόρμες ActiveWorlds του 1995 και Second Life του 2003, πρωτοπόρα του είδους, που άντλησαν την έμπνευσή τους κατευθείαν από το Metaverse του «Snow Crash». Επίσης, ο τρισδιάστατος κόσμος της Decentraland, όπου εικονικά οικόπεδα σε μορφή NFTs έχουν αγοράσει ήδη μεγάλες πολυεθνικές όπως η Adidas, η Atari, η PWC και η Dolce & Gabbana. Μετασυμπαντικού τύπου χαρακτηρίζονται και βιντεοπαιχνίδια όπως τα World of Warcraft, Minecraft, Fortnite, VRChat, Red Dead Redemption και Grand Theft Auto και η πλατφόρμα ανάπτυξης Roblox. Μετασυμπαντικές υποδομές αναπτύσσουν, μεταξύ άλλων, η Google, η Apple, η NVidia, η Samsung, η Disney, η TikTok και η Rockstar. Από το 2014, ο ίδιος ο N. Stephenson εργοδοτήθηκε ως “Chief Futurologist” στην εταιρεία Magic Leap, της οποία όραμα είναι «ένας κόσμος όπου το φυσικό και το ψηφιακό είναι ένα» και η αποστολή είναι η «ενίσχυση των ανθρωπίνων δυνατοτήτων» μέσα από πλατφόρμες Επαυξημένης Πραγματικότητας, «ώστε οι άνθρωποι ενστικτωδώς να βλέπουν, να ακούν και να αγγίζουν ψηφιακό περιερχόμενο στον φυσικό κόσμο».

Η κρίση του κορωνοϊού Covid-19, με τα παρατεταμένα λόκνταουν και την αύξηση της φοβίας για ανθρώπινη αλληλεπίδραση, έδωσε μιαν αποφασιστική ώθηση προς την τηλεργασία και την ψηφιακή κοινωνικοποίηση. Η Microsoft, προσφέροντας δωρεάν το Microsoft Teams, ενίσχυσε τη δική της μετασυμπαντική υποδομή, καθώς μέσα από αυτήν αναπτύσσει πλέον το Microsoft Mesh, για κοινωνικοποίηση και εργασία μέσω «Avatars» και «Holoportation». Ο παγκόσμιος κράχτης του «οράματος για το metaverse», που εισήγαγε πλέον τον όρο στις πλατιές μάζες, ήταν ο Mark Zuckerberg, με τη βιντεοπαρουσίασή του στις 28 Οκτωβρίου 2021 και την ιστορική μετονομασία του Facebook σε Meta.

Εννοείται πως -εκτός από μερικά επεισόδια του Black Mirror και του Ready Player One- και οι παρομοιώσεις με το Matrix έχουν ξεκινήσει, με κάποιους σε ρόλο Cypher και άλλους σε ρόλο Morpheus. Γι’ αυτούς που το βλέπουν θετικά, το Μετασύμπαν της νέας εποχής, σε ψηφιακή μορφή, θα αποτελέσει έναν επίγειο παράδεισο, αφού τα θέλω και τα πιστεύω μας θα υλοποιούνται στο έπακρον σε έναν εικονικό κόσμο, χωρίς κόπο, πόνο, πνευματικότητα και ιδιαίτερο μόχθο και ιδρώτα. Αν το ζητούμενο είναι η κοινωνικοποίηση, το στάτους, το θεαθήναι και η ικανοποίηση των αισθήσεων, τι διαφορά κάνει αν αυτό γίνεται στον εικονικό και όχι στον φυσικό κόσμο; Για άλλους, το Μετασύμπαν είναι μια απόλυτη cyberpunk δυστοπία, όχι μόνο βιοπολιτικού και οικονομικού, αλλά και πνευματικού ελέγχου. Ένα μετανθρωπιστικό (“transhumanist”) Σπήλαιο του Πλάτωνα, μια εγκεφαλική χοάνη όπου το πλάσμα, αποκομμένο από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο, θα άγεται και θα φέρεται από ακατάπαυστους λογισμούς και ερεθίσματα, άλλα υποβολιμαία και άλλα ως αποτέλεσμα ακόρεστης περιέργειας ή ηδονικών έξεων και εξαρτήσεων.

Η μεγάλη ανησυχία είναι να μην καταστούν οι όποιες μετασυμπαντικές δομές και υποδομές μόνιμες και υποχρεωτικές, στο όνομα της ασφάλειας και της υγείας. Εξάλλου, η ύπαρξη κινημάτων υπέρ του δικαιώματος τού να παραμένεις εκτός δικτύων (“Right to Be Offline”) τονίζει πως η χρήση της όποιας τεχνολογίας πρέπει να είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής.

WEF-uses-metaverse-for-private-public-collaboration.jpg

WEF & η «Διακυβέρνηση του Metaverse»

Χαρακτηριστικό του ρόλου που θα παίξει το μετασύμπαν στην ανθρώπινη κοινωνία στο εγγύς μέλλον, φαίνεται και από το γεγονός πως απασχόλησε την πρόσφατη σύνοδο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (World Economic Forum, WEF) στο Νταβός της Ελβετίας. Μια από τις συζητήσεις της 25ης Μαΐου 2022 είχε τον τίτλο «Shaping a Shared Future: Making of the Metaverse». Συντονιστής ήταν ο Andrew R. Sorkin της «New York Times» με προσκεκλημένους τον Chris Cox της Meta, την Peggy Johnson της Magic Leap, τον Omar Sultan Al Olama, Υπουργό Τεχνητής Νοημοσύνης, Ψηφιακής Οικονομίας & Τηλεργασίας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και τον Philip Rosedale, δημιουργό του Second Life και συνιδρυτή της High Fidelity. Οι προσκεκλημένοι συζήτησαν την πορεία της τεχνολογίας του «οικοσυστήματος Εκτεταμένης Πραγματικότητας» (“eXtended Reality [XR] ecosystem”) -ένας ορισμός που καλύπτει όλες τις τεχνολογίες Επαυξημένης, Εικονικής και Μεικτής Πραγματικότητας- και της διαλειτουργικότητας των αναδυόμενων υποδομών. Μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν ήταν το Web3, η ηθική, οι κανόνες και η ιδιωτικότητα στο μετασύμπαν, η επίδραση στην ψυχολογία από μια 3D ψηφιακή επαφή, αλλά και τις προκλήσεις ασφαλείας που θα προκύψουν με την εξέλιξη της κβαντικής ενέργειας.

Την ίδια μέρα, σε ανακοίνωσή του το WEF («New Initiative to Build An Equitable, Interoperable and Safe Metaverse») αναφέρεται σε μια «νέα πρωτοβουλία για Ορισμό και Δόμηση του Μετασύμπαντος» με στόχο την «παροχή καθοδήγησης σχετικά με τον τρόπο δημιουργίας ενός ηθικού και χωρίς αποκλεισμούς μετασύμπαντος, με τη συμμετοχή οργανισμών από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένων επιχειρήσεων, της κοινωνίας των πολιτών, της ακαδημαϊκής κοινότητας και των ρυθμιστικών αρχών». Η εν λόγω πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ επικεντρώνεται σε «δύο βασικούς τομείς», τη «διακυβέρνηση του μετασύμπαντος» (“metaverse governance”) και τη δημιουργία οικονομικής και κοινωνικής αξίας. Το WEF θα διερευνήσει τις ιδέες που υπάρχουν ήδη σε ρυθμιστικά πλαίσια, τεχνολογικές επιλογές και οικονομικές ευκαιρίες και εκτιμά πως το μετασύμπαν θα καταστεί μια αγορά αξίας $800 δις μέχρι το 2024.

Εικονική εγκληματικότητα με πραγματικό αντίκτυπο

Όπως το διαδίκτυο δεν έδωσε λύση στο αιώνιο, παναθρώπινο πρόβλημα του πάθους και της εγκληματικότητας, έτσι ούτε και η εικονική πραγματικότητα αναμένεται να το πράξει, παρά το φαινομενικά αβλαβές της απουσίας φυσικής επαφής. Διότι το «εικονικό» έγκλημα μπορεί να έχει άμεσο αντίκτυπο στην οικονομική, κοινωνική και ψυχολογική κατάσταση του θύματος.

Συνεπώς, ανοίγονται νέα πεδία για τη δράση των Σωμάτων Ασφαλείας, καθώς ήδη παρατηρείται πως τα κλασικά κυβερνοεγκλήματα του διαδικτύου «επαυξάνονται» ανάλογα και στις υπάρχουσες μετασυμπαντικές πλατφόρμες. Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν τον διαδικτυακό εκφοβισμό (cyberbullying), διαδικτυακές απάτες, άγρα πελατών για λαθροδιακίνηση, στρατολόγηση τρομοκρατών, ξέπλυμα χρήματος, διασπορά ψευδών ειδήσεων και ρητορική μίσους, την κακοποίηση μέσα από την απειλή δημοσιοποίησης φωτογραφιών και βίντεο από ιδιωτικές στιγμές, τον σεξουαλικό εκβιασμό και την αποπλάνηση ανηλίκων, με το τελευταίο να αποτελεί τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο λόγω της δημογραφίας των χρηστών αυτών των εικονικών χώρων.

Προσεγμένα avatars, όπως για παράδειγμα σε πλατφόρμες βιντεοπαιχνιδιών multiplayer gaming, με παράλληλη σύγχυση της ταυτότητας, για παράδειγμα με χρήση VPN, επιτρέπουν σε εγκληματικά στοιχεία την ψηφιακή κάλυψη και απόκρυψη για μια πληθώρα εγκληματικών δραστηριοτήτων, περιλαμβανομένης και της επικοινωνίας με τρόπους που να μην μπορούν εύκολα να παρατηρηθούν ή και να υποκλαπούν από τις Αρχές.

Από την άλλη, και ακριβώς για τον ίδιο λόγο, αθώοι χρήστες -όπως παρατηρήθηκε και με το διαδίκτυο και τα ΜΚΔ- θα συνεχίσουν να αφήνουν άπειρες ιδιωτικές πληροφορίες σε μυριάδες ψηφιακά ίχνη, που πλέον θα περιλαμβάνουν σε αυξανόμενο βαθμό βιομετρικά στοιχεία, geolocation τοποθεσίες και offline δεδομένα, τα οποία συνέδεσαν με την «επαυξημένη» τους πραγματικότητα. Σωρευτικά, αυτά τα ίχνη θα αποτελέσουν ορυχεία ανοικτών πηγών (OSINT), τόσο για εγκληματικά στοιχεία, όσο και για τις διάφορες Υπηρεσίες Πληροφοριών και εταιρείες datamining.

UAE-wired-isalex.jpeg

Δικαιοδοσία στο μετασύμπαν & αστυνόμευση

Ένα θέμα που ήδη συζητείται είναι η αγορά εικονικής γης σε πλατφόρμες metaverse, καθώς και άλλα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία, και τι καθεστώς ασφάλειας, υποχρεώσεων και ευθύνης υπάρχει για τη χρήση, κατάχρηση ή πλαστογράφησή τους. Άλλο συναφές ζήτημα είναι η λογοκλοπή και η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Επίσης -όσο και αν ακούγεται αστείο αυτήν τη στιγμή- τι γίνεται με την κυβερνοεπίθεση ενός άβαταρ σε ένα άλλο και την πρόκληση ζημιάς; Σε αυτό περιλαμβάνεται και η «απαγωγή» ενός άβαταρ ή το «κλείδωμα» στην πρόσβαση σε υπηρεσίες. Προκύπτουν επίσης ζητήματα με την offline υποδομή, για παράδειγμα τον τραυματισμό ή την πρόκληση βλάβης -βιολογικής ή ψυχολογικής- από την χρήση συσκευών και εμφυτευμάτων για πρόσβαση στο μετασύμπαν.

Μια πρώτη βασική πρόκληση του μετασύμπαντος είναι το νομικό του καθεστώς, το εύρος της κρατικής δικαιοδοσίας, η επιβολή του βεμπεριανού «μονοπωλίου της βίας» και η επεξεργασία των τελεσθέντων αδικημάτων στο υφιστάμενο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Ήταν το ίδιο νομικό πρόβλημα που αντιμετώπισε η ανθρωπότητα με το διεθνοποιημένο διαδίκτυο. Επίσης, με τι καθεστώς θα ασκείται η αστυνόμευση, νοουμένου πως οι διάφορες μετασυμπαντικές πλατφόρμες αυτήν τη στιγμή δημιουργούνται από ιδιωτικές εταιρείες με τους δικούς τους αξιακούς κανόνες και ιδεολογικά πιστεύω;

Τεχνολογία XR: Αστυνομική & στρατιωτική εκπαίδευση

Οι πιο άμεσες ευκαιρίες που προσφέρουν οι τεχνολογίες XR είναι η διεξαγωγή εκπαίδευσης με «εμβυθιστικές τεχνολογίες» (“immersive technologies”). Αυτές μπορούν να ενισχύσουν την παραδοσιακή εκπαίδευση των αστυνομικών και να τους προετοιμάσουν για τη διαχείριση περίπλοκων ή εξαιρετικά ασταθών και επικίνδυνων σεναρίων, για τα οποία θα δυσκολεύονταν υπό άλλες συνθήκες. Οι τεχνολογίες XR μπορεί να συγκεντρώσουν και να συνδυάσουν περίπλοκες βάσεις δεδομένων και συσσωρευμένη γνώση και να αναδημιουργήσουν ψηφιακά σκηνές εγκλήματος, από τροχαία ατυχήματα μέχρι μαζικές δολοφονίες, προσφέροντας έτσι ένα περιβάλλον εκπαίδευσης, κατανόησης και ερευνητικού πειραματισμού.

Ο Αμερικανός Στρατός εφαρμόζει εδώ και κάποια χρόνια τέτοιες μορφές εκπαίδευσης Μεικτής Πραγματικότητας με την υιοθέτηση της τεχνολογίας HoloLens της Microsoft για την προβολή τρισδιάστατων χαρτών στο οπτικό πεδίο των αξιωματικών και την εκπαίδευση πιλότων μαχητικών αεροσκαφών με το σύστημα IVAS (Integrated Visual Augmentation System). Ένα πρόγραμμα Επαυξημένης Πραγματικότητας της DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency), ερευνητικού βραχίονα του Πενταγώνου, ονομάζεται «Perceptually-enabled Task Guidance» και στόχος του είναι η δημιουργία ενός βοηθού Τεχνητής Νοημοσύνης (“AI assistant”), ο οποίος θα «προσέχει» τον στρατιώτη και θα προσφέρει συμβουλές μέσω ομιλίας, ήχου ή γραφικών. Για την DARPA όμως το μετασύμπαν έχει περιορισμούς, καθώς είναι εικονικό. Μπορεί αυτό να προσφέρεται για ένα βαθμό εκπαίδευσης, αλλά ο στρατιωτικός τομέας είναι εγγενώς φυσικός, οπότε η μόνη προστιθέμενη αξία είναι η συνεισφορά της Επαυξημένης Πραγματικότητας για κυριαρχία επί του (πραγματικού) εδάφους.



* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 05/06/2022, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)