Η δαμόκλειος σπάθη της ύφεσης, οι «μπούκηδες» και ο πληθωρισμός που… αδειάζει τις τσέπες

Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι τα μέτρα σε βάρος της Ρωσίας δεν είχαν υπολογιστεί ορθά από την ΕΕ και μάλλον ήταν επιβαλλόμενα από τις ΗΠΑ, σε μια συμμαχική πολιτική της αναδιαμόρφωσης του διεθνούς συστήματος, το οποίο έχει φτάσει στα όριά του από την εποχή της λήξης του Ψυχρού Πολέμου. Η ύφεση μοιάζει με δαμόκλειο σπάθη πάνω από το κεφάλι της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η αβεβαιότητα είναι τέτοια στην ΕΕ, που υπάρχουν οικονομολόγοι, οι οποίοι τονίζουν με «μαύρο χιούμορ» ότι η περίπτωση της ύφεσης έχει φτάσει στο σημείο ν’ αποτελεί αντικείμενο στοιχημάτων και να δίνονται ποσοστά από τους μεγάλους οίκους αξιολόγησης, όπως κατ’ ανάλογο τρόπο συμβαίνει με τους αγώνες ποδοσφαίρου από τους «μπούκηδες». Όσο, δε, για τον πληθωρισμό, θεωρείται για το 2023 δεδομένος.

Έχει η ΕΕ εναλλακτικές πηγές ενέργειας και ποιες

Πόσα δισεκατομμύρια κέρδισε ο Πούτιν στις 100 μέρες του πολέμου

Ποιο κόστος προσδοκούσαν να επιφέρουν οι Δυτικοί στο ρωσικό ΑΕΠ

Οι δυο σχολές σκέψεις για την Κίνα εάν θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ

Σενάρια ύφεσης και κουπόνια…

Ήδη, η Golden Sachs έχει αυξήσει την πιθανότητα ύφεσης από 15% σε 30% για τον ορίζοντα των δύο επόμενων ετών και η Moody’s δίνει 40% πιθανότητες. Άλλοι οικονομολόγοι και Κέντρα Μελετών φτιάχνουν σενάρια επί τη βάσει προηγούμενων και νέων δεδομένων, με την ανάπτυξη να κινείται, καλώς εχόντων των πραγμάτων, σε 2,1% επί του ΑΕΠ της ΕΕ, αλλά λόγω της κρίσης να κατρακυλά στο -0,2% ή στο -0,4% αναλόγως των δεδομένων. Οι μεταβλητές αλλάζουν, διότι εξαρτώνται από σειρά πολιτικών και γεωπολιτικών εξελίξεων, που είναι συναφείς με τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη διάρκειά του, τις ενεργειακές εξαρτήσεις της ΕΕ από τη Ρωσία, τις σχέσεις της Ευρώπης με τις ΗΠΑ, τον ρόλο της Κίνας με τους υπόλοιπους δρώντες και τη λήψη αποφάσεων με βάση ελλειμματικές στρατηγικές.

Η πτώση του ευρώ και τα κουπόνια

Ειδικώς η Ευρώπη είναι αυτή που κυρίως πληρώνει τα σπασμένα του πολέμου στην Ουκρανία, αφού το ευρώ έχει χάσει 1,6% από την αξία του και η ισοτιμία του είναι 1 προς 1 με το δολάριο, κάτι που σηματοδοτεί το χειρότερο ρεκόρ εδώ και 20 χρόνια. Η Ευρώπη και γενικότερα ο Δυτικός κόσμος αντιμετωπίζουν την απειλή του πληθωρισμού και της ύφεσης. Κυρίως τα κράτη-μέλη της ΕΕ τελούν υπό τη ρωσική ενεργειακή εξάρτηση του φυσικού αερίου. Η μείωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ μεταφράζεται ως αύξηση των τιμών στα εισαγόμενα προϊόντα, γεγονός που αναμένεται να αυξήσει τις τάσεις πληθωρισμού, δημιουργώντας νέα δίνη εφόσον δεν θα υπάρχει και ανάλογη ανάπτυξη. Αντίθετα είναι εμφανής η απειλή της ύφεσης.

Βεβαίως, μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι με την πτώση του ευρώ θα ήταν δυνατή η αύξηση των εξαγωγών της ΕΕ. Όμως, ταυτοχρόνως, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν την αύξηση του κόστους παραγωγής, αφού οι τιμές και του φυσικού αερίου και του πετρελαίου είναι στα ύψη, τη μείωση της παραγωγής, και κατ’ επέκτασιν των εξαγωγών λόγω της αντίστοιχης μείωσης εισαγωγών από άλλες χώρες ως αποτέλεσμα της γενικότερης ανόδου του πληθωρισμού και του κινδύνου της ύφεσης. Μάλιστα, η ΕΕ δεν είναι αυτάρκης σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο που χρησιμοποιούνται ως βασικές καύσιμες ύλες στις επιχειρήσεις, τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά. Ήδη, εδώ και μερικές μέρες, η Ρωσία έχει σταματήσει τη διοχέτευση φυσικού αερίου από τον Βόρειο Αγωγό 1 λόγω συντήρησης. Τι θα συμβεί εάν στις 21 Ιουλίου δεν ανοίξει την κάνουλα ή προσφέρει μειωμένη ροή φυσικού αερίου; Οι ειδικοί λένε ότι η ύφεση θα έρθει πιο γρήγορα απ’ ό,τι φανταζόμαστε, διότι θα αναγκαστεί η Γερμανία να εκδίδει δελτία καυσίμων (κουπόνια)! Υπολογίζεται ότι οι τιμές στο ηλεκτρικό ρεύμα μπορούν να σημειώσουν την περίοδο του χειμώνα αύξηση που θα φθάσει ακόμη και το 65% στα νοικοκυριά. Στην Κύπρο έχει ήδη γίνει λόγος για αύξηση της τάξης του 24%. Όσο μεγαλύτερος είναι ο λογαριασμός, τόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος όχι μόνο για τα νοικοκυριά, αλλά και για τις επιχειρήσεις, που θα περάσουν δύσκολες ώρες και δεν αποκλείεται να προχωρήσουν είτε σε μειώσεις μισθών για να επιβιώσουν ή ακόμη και σε απολύσεις.

Εναλλακτικές επιλογές

Εφόσον η Γερμανία, που είναι η ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, θα νοσήσει, θα επηρεαστεί ολόκληρη η ΕΕ. Και οι εναλλακτικές της Ρωσίας ενεργειακές επιλογές για την ΕΕ προέρχονται από: 1) Βρετανία και Νορβηγία. 2) Βόρειο Αφρική. 3) Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας. 4) Τα LNG των ΗΠΑ. Όμως οι ποσότητες είτε φυσικού αερίου είτε πετρελαίου από τις χώρες αυτές δεν είναι ικανές να καλύψουν τις ανάγκες της Γηραιάς Ηπείρου στο ποσοστό που αυτές καλύπτονταν σήμερα από τη Ρωσία.

Μια τέταρτη επιλογή είναι η κάλυψη αναγκών μέσω της πυρηνικής ενέργειας, την οποία μπορούν να προσφέρουν με ασφάλεια η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο και η Βρετανία. Δεν ήταν τυχαία η τελευταία απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ότι η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο μπορούν να χρησιμοποιούνται ώς το 2030 και 2050, όταν η ΕΕ θα περάσει στην πράσινη ενέργεια.

Η ενίσχυση της Τουρκίας, το κόστος της Μόσχας και οι εξαρτήσεις της ΕΕ

Επί των ανωτέρω θα πρέπει να επισημανθούν τα εξής:

1. Η Τουρκία συνεχίζει την πολιτική του εκκρεμούς, δηλαδή να κινείται μεταξύ της Ρωσίας, των ΗΠΑ και γενικότερα της Δύσης αναλόγως των στρατηγικών της συμφερόντων. Διαχειρίζεται τη γεωπολιτική της θέση με διπλωματική ικανότητα, διότι, εκτός των άλλων, την βοηθούν και οι εξελίξεις:

Α) Είναι σημαντική για το ΝΑΤΟ σε ό,τι αφορά την ανάσχεση της ρωσικής απειλής στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας. Β) Έχει άριστες σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, που αναδεικνύεται σε εναλλακτική πηγή φυσικού αερίου για την Ευρώπη, με τον αγωγό να περνά μέσω του εδάφους της (Τουρκίας). Γ) Διαδραματίζει αυξημένη διπλωματική δράση στο ζήτημα της αποδέσμευσης 25 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών που είναι παγιδευμένα στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και δη στις προσπάθειες που γίνονται για αποναρκοθέτηση και για τη διέλευση των πλοίων από τα στενά.

1. Η Ευρώπη βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερη εξάρτηση έναντι των ΗΠΑ ως αποτέλεσμα του Πολέμου στην Ουκρανία, διότι: Α) Οι στρατιωτικές και στρατηγικές εξαρτήσεις των Ευρωπαίων έναντι των Αμερικανών αυξάνονται μέσω του ΝΑΤΟ, αφού χωρίς τις ΗΠΑ δεν μπορεί να λειτουργήσει η αποτροπή επί της νέας ρωσικής απειλής. Β) Η εξάρτηση της ΕΕ έναντι των Αμερικανών σε επίπεδο υγροποιημένου αερίου έχει αυξηθεί σε ποσοστό της τάξης του 110%. Το κόστος αγοράς είναι μεγαλύτερο από αυτό που πλήρωναν οι Ευρωπαίοι στους Ρώσους, οι οποίοι, όμως, με βάση τους υπολογισμούς των Δυτικών, θα έχαναν από τις κυρώσεις που τους επιβλήθηκαν περίπου το 1/3 με 1/2 του ΑΕΠ τους.

Τα κέρδη της Ρωσίας

Η Ρωσία όχι μόνο φαίνεται να αντέχει τις κυρώσεις, αλλά είναι αντιληπτό ότι είχε καταστρώσει μια δική της στρατηγική για την αντιμετώπισή τους, που στηρίζεται στις συμφωνίες που είχε κλείσει και συνεχίζει να καλλιεργεί μαζί με την Κίνα και την Ινδία, κερδίζοντας ουκ ολίγα από την αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου αλλά και του πετρελαίου. Ο Πρόεδρος Πούτιν, λίγο πριν από την έκρηξη του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου του 2022, έκλεισε στις 4 του ίδιου μήνα μία μεγάλη συμφωνία με την Κίνα, διάρκειας 30 ετών, που αφορά αφενός στον υπερσιβηρικό αγωγό 2, ο οποίος αναμένεται να ολοκληρωθεί περί το 2026, και αφετέρου σε άλλα ενεργειακά ζητήματα. Η συμφωνία αυτή θα αυξήσει τα έσοδα της Μόσχας κατά 117,5 δις δολάρια και θα καλύψει τμήμα των ζημιών από τον τερματισμό παροχής φυσικού αερίου στην Ευρώπη, που έφερε το 2021 στη Ρωσία έσοδα της τάξης των 400 δις ευρώ. Ταυτοχρόνως, διαρκούντος του πολέμου σημειώθηκε αύξηση της πώλησης φυσικού αερίου αλλά και πετρελαίου, τόσο προς την Κίνα όσο και στην Ινδία με πιο χαμηλές τιμές, οι οποίες, σύμφωνα με υπολογισμούς της ΕΕ, φτάνουν έως και το 50% της τιμής την οποία αγόραζαν φυσικό αέριο οι Ευρωπαίοι εταίροι από τη Μόσχα. Μέχρι τον Μάιο του 2022 η Ρωσία κέρδισε 24 περίπου δισεκατομμύρια δολάρια από τη διοχέτευση φυσικού αερίου προς την Ινδία (5,1) και την Κίνα (18,9), δηλαδή 13 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από την περσινή χρονιά. Η Μόσχα κέρδισε τις πρώτες εκατό μέρες του πολέμου 94,4 δισεκατομμύρια δολάρια από τις πωλήσεις ορυκτού πλούτου, που αναλογούν σε σημαντικό ποσοστό του συνολικού της ομοσπονδιακού προϋπολογισμού. Υπολογίζεται ότι η οικονομία της θα έχει πλεόνασμα αφού οι δαπάνες της θα ανέλθουν στα 25 τρισεκατομμύρια ρούβλια, ενώ οι εισπράξεις της θα είναι γύρω στα 26 τρισεκατομμύρια ρούβλια.

Χρονικοί κύκλοι κρίσης και εξελίξεων

Υπό αυτές τις συνθήκες, θα πρέπει να παρατηρηθούν οι ακόλουθοι χρονικοί κύκλοι της κρίσης:

Α) Ο υφιστάμενος, που καθορίζεται από δύο μεταβλητές. Η πρώτη είναι αυτή της λήξης του πολέμου στην Ουκρανία. Κανείς δεν γνωρίζει πότε αυτό θα συμβεί. Από τις πρώτες δυο εβδομάδες είχαμε επισημάνει ότι η Ουκρανία μπορεί να μετατρέψει τη χώρα σε Συρία της Ευρώπης. Οι Ουκρανοί θα τροφοδοτούνται με όπλα από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, καθώς και από άλλες χώρες, για να πετάξουν τους Ρώσους εισβολείς έξω από τα κατεχόμενα εδάφη τους, διότι με αυτόν τον τρόπο η Δύση θα εμφανίζεται πιστή τις αρχές του δικαίου. Ταυτοχρόνως, με τον τρόπο αυτό θέλει να δημιουργήσει στη Μόσχα συνθήκες κατατριβής, μέσω μιας ανοικτής πληγής, που θα προκαλεί οικονομικό και στρατιωτικό κόστος, καθώς και κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Β) Η ολοκλήρωση του υπερσιβηρικού 2 περί το 2026 και άλλων ενεργειακών στρατηγικών κινήσεων, που θα ενισχύουν την απεξάρτηση της Ρωσίας από την Ευρώπη και θα ενδυναμώνουν τις αλληλεξαρτήσεις της Ρωσίας και της Κίνας.

Γ) Η στρατηγική της ΕΕ προσδοκά να περάσει στην πράσινη ανάπτυξη, η οποία έχει τον πρώτο μεταβατικό σταθμό το 2030 και τον τελικό το 2050. Αυτοί οι υπολογισμοί ήταν πριν από την κρίση. Το ερώτημα είναι εάν αυτοί εν λόγω σταθμοί θα συνεχίσουν να είναι υλοποιήσιμοι ή εάν θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν.

1) Ο καθορισμός των σχέσεων Ρωσίας - ΕΕ, ΗΠΑ -Ρωσίας, Ρωσίας - Κίνας, ΕΕ - Κίνας και ΗΠΑ - Κίνας. Για την Κίνα υπάρχουν δύο σχολές σκέψης. Η μία διαβλέπει την προοπτική, με ορίζοντα περί το 2030, ακόμη και νωρίτερα, να ξεπεράσει τις ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή οικονομικά και άλλως πως. Και υπάρχει και η δεύτερη σχολή σκέψης, που ισχυρίζεται ότι για να εξαγάγει κάποιος ασφαλή συμπεράσματα θα πρέπει να μελετήσει τα τεκταινόμενα εντός της Κίνας. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από μια σειρά προβλημάτων όπως είναι τα κοινωνικά, τα οικονομικά, εκείνα των ενεργειακών εξαρτήσεων, του ολοκληρωτικού πολιτειακού συστήματος, της μόλυνσης του περιβάλλοντος που προκαλεί προβλήματα στα ποτάμια και στο πόσιμο νερό και της σταδιακής απώλειας του χαμηλού κόστους παραγωγής. Σε αυτά προστίθενται τα εξής: 1) Η χώρα θα περάσει σε άλλα στάδια βιομηχανίας και ανάπτυξης, που σημαίνει αύξηση κόστους παραγωγής. 2) Η δημιουργία εχθρών που προκύπτουν μέσα από την ηγεμονική της πολιτική. Οι μεταβλητές αυτές μπορούν δημιουργήσουν ανασταλτικές τάσεις για την Κίνα, της οποίας, όπως λέγεται, η άνοδος είχε ιλιγγιώδη ταχύτητα, αλλά αυτή ακριβώς η πρακτική την αναγκάζει να ζει με τον εφιάλτη μιας αποτυχίας. Δηλαδή, να ζει με το άγχος εάν τελικά θα καταφέρει ή όχι να ξεπεράσει τις ΗΠΑ και αν θα ηγεμονεύσει ή όχι στην περιοχή της. Και στις δύο περιπτώσεις, είτε πετύχει είτε αποτύχει, καταλήγει κάποιος στο σενάριο ότι το Πεκίνο μάλλον θα αυξήσει την επιθετικότητά του. Και αυτό θα συμβεί είτε γιατί η Κίνα αισθάνεται τη μεγάλη ισχύ της να γίνεται ακόμη μεγαλύτερη είτε γιατί δεν θα εκπληρώσει τους στόχους που η ίδια καθορίζει σήμερα για τον εαυτό της, αλλά και οι άλλοι γι’ αυτήν.

Ο εγκλωβισμός του φυσικού αερίου στην Τουρκία

Η μελέτη του παγκόσμιου και περιφερειακού συστήματος με ορίζοντα την επόμενη δεκαετία χαρακτηρίζεται από δομικές αλλαγές στα ισοζύγια δυνάμεων, που θα μας κρατούν στην κόψη του ξυραφιού. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μόνο η αρχή των αλλαγών αυτών. Και, βεβαίως, η Κύπρος είναι μεν μικρή χώρα, η οποία όμως διαθέτει μια δυσανάλογη με το μέγεθός της γεωπολιτική θέση. Γίνεται, δε, σημαντικότερη ένεκα του πλούτου της σε φυσικό αέριο, που είναι αναγκαίο και θα συνεχίσει να είναι για την ΕΕ, διότι συνιστά εναλλακτική επιλογή. Μια τέτοια στρατηγική θέση, όπως αυτή της Κύπρου, θέλει πολύ μεγαλύτερη ικανότητα διαχείρισης από αυτήν που διαθέτει το κυπριακό πολιτικό κατεστημένο, αρκετά στελέχη του οποίου συνδέουν τη λύση του Κυπριακού χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις γεωπολιτικές μεταβλητές που τρέχουν. Και, ως εκ τούτου, προβάλλουν τη θέση ότι θα πρέπει να περάσει αγωγός διοχέτευσης φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Τουρκία. Και ότι, μάλιστα, αυτό είναι προς όφελός μας. Οι ρεαλιστικοί κανόνες ισχύος, άλλα λένε. Το ζητούμενο σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι μόνο ποιος είναι ο ιδιοκτήτης, αλλά, κυρίως, ποιος έχει την ισχύ. Και την ισχύ την έχει η Τουρκία εάν δεν αλλάξουν τα ισοζύγια δυνάμεων στην περιοχή με τις συμμαχίες της Κύπρου με την Ελλάδα και το Ισραήλ, καθώς και με άλλους δρώντες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. Διότι η Άγκυρα θα έχει μέσω των συνταγματικών δομών μιας ομοσπονδιακής λύσης, όπως τα κρυφά βέτο των Τουρκοκυπρίων και της συμπροεδρίας, τη δυνατότητα να καθιστά το φυσικό αέριο της Κύπρου, εργαλείο για την ενίσχυση του ρόλου της ως περιφερειακής δύναμης παγκοσμίων διαστάσεων. Και εμείς, όπως μας έχει τονίσει ο Ερσίν Τατάρ, θα μετατραπούμε σε επαρχία της Νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι στόχοι της Τουρκίας δεν θα αλλάξουν εάν πέσει ο Ερντογάν, διότι οι Κεμαλιστές τον κατηγορούν για δειλία στο Αιγαίο και ότι παζαρεύει στο Κυπριακό, ένα ζήτημα που γι’ αυτούς είναι κλειστό! Συνεπώς, είναι ουτοπία ότι θα αλλάξει η επεκτατική πολιτική της Άγκυρας και είναι δεύτερη ουτοπία ότι με τον εξευμενισμό και την προσφορά αγωγού προς τα τουρκικά παράλια θα γίνει πιο ευέλικτος ο Ερντογάν ή οι Κεμαλιστές. Η δική μας στρατηγική είναι που θα πρέπει να αλλάξει, εάν θέλουμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα έναντι της Τουρκίας. Και αυτή η στρατηγική, την οποία έχουμε περιγράψει πολλάκις, στηρίζεται στη λογική της αποτροπής και της ισχύος. Δυστυχώς, οι ηγεσίες μας θέλουν να την αγνοούν, καταδικάζοντας και τη λύση και την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου σε αδιέξοδα…

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων