Η ρωσοτουρκική πυρηνική συμμαχία και η συνεχιζόμενη κυπριακή κρατική σιωπή

«Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε,

»Η ιστορία μάς διδάσκει ότι οι ακαδημαϊκοί που δεν είναι κομματικοποιημένοι πρέπει να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου μπροστά σε κάθε αναδυόμενο κίνδυνο. Με αυτό το σκεπτικό, έχω συντάξει αυτήν τη νέα ανοιχτή επιστολή ως απάντηση σε όσα συνέβησαν στις 19 Ιουλίου, 21 Ιουλίου και 8 Αυγούστου 2022.

»Εκείνες τις μέρες, η Ρωσία και η Τουρκία επιβεβαίωσαν πόσο περιφρονούν τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ), το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), την Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) και τα υπόλοιπα μέλη της λεγόμενης ‘‘Δύσης’’, στην οποία δήθεν ανήκει η Τουρκία. Παράλληλα, η Ρωσία και η Τουρκία μάς υπενθύμισαν ότι συνευθύνονται για τον τεράστιο πυρηνικό σταθμό υπό κατασκευήν στο Άκιουγιου, στη νότια ακτή της Τουρκίας, μόλις 85 χιλιόμετρα βόρεια των ακτών της επαρχίας Κερύνειας υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή, περίπου 110 χιλιόμετρα βόρεια της Λευκωσίας και λίγο πιο μακριά από τα απομεινάρια της Βρετανικής Αποικίας του Στέμματος της Κύπρου, γνωστά ως Περιοχές Κυρίαρχων Βάσεων.

»Στην Τεχεράνη, στις 19 Ιουλίου 2022, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όχι μόνο συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά με τη βοήθεια της ηγεσίας του Ιράν ενίσχυσε τον αναπτυσσόμενο αντιδυτικό άξονα μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας και Ιράν.

»Στο Άκιουγιου στις 21 Ιουλίου 2022 πραγματοποιήθηκε νέα ρωσοτουρκική τελετή. Ο δηλωμένος επίσημος σκοπός της ρωσοτουρκικής τελετής ήταν να εγκαινιάσει την έναρξη της κατασκευής του τέταρτου από τους τέσσερεις πυρηνικούς αντιδραστήρες που χτίζονται στο Άκιουγιου υπό τον έλεγχο της Ρωσικής Κρατικής Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ROSATOM). Ωστόσο, ο υπονοούμενος σκοπός της ρωσοτουρκικής τελετής ήταν να επιβεβαιώσει ότι η ρωσοτουρκική πυρηνική συμμαχία ακμάζει, παρά τη νέα ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και παρά τις ενισχυμένες αλλά επιλεκτικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά της Ρωσίας από τις ΗΠΑ, το ΗΒ, την ΕΕ (στην οποίαν ανήκει η ΚΔ) και άλλους διεθνείς παράγοντες.

»Στο Σότσι, στις 8 Αυγούστου 2022, ο Πρόεδρος Ερντογάν είχε νέα συνάντηση με τον Πρόεδρο Πούτιν, αυτήν τη φορά σε αποκλειστικά διμερές πλαίσιο. Ο Ερντογάν άρπαξε την ευκαιρία να μιλήσει για την πυρηνική ενέργεια και, σύμφωνα με ανακοινωθέν του ιδίου, ‘‘τόνισε την κρίσιμη σημασία της συνέχισης της κατασκευής του πυρηνικού σταθμού στο Άκιουγιου σύμφωνα με το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα, δεδομένου ότι αναμένεται να καλύψει το 10% των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας’’ (Δείτε:

www.tccb.gov.tr/en/news/542/138775/president-erdogan-meets-with-president-putin-of-russia, http://en.kremlin.ru/supplement/5825, www.akkuyu.com/main-construction-phase-commences-at-akkuyu-npp-unit-4-in-turkey/update και www.tccb.gov.tr/en/news/542/138935/president-erdogan-meets-with-russian-president-putin).

Ποιο είναι «το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα»;

»Στις 30 Σεπτεμβρίου 2021, μετά από μια προηγούμενη συνάντησή του στο Σότσι με τον Ρώσο ομόλογό του, ο Πρόεδρος Ερντογάν ανακοίνωσε ότι έχει λάβει υπόσχεση από τους Ρώσους ότι ‘‘θα θέσουν σε λειτουργία τον πρώτο αντιδραστήρα του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής [στο Άκιουγιου] τον Μάιο του 2023, Θεού θέλοντος’’. Και πρόσθεσε: ‘‘Οι αντιδραστήρες δύο, τρία και τέσσερα είναι οι επόμενοι στη σειρά [στο Άκιουγιου]. Προφανώς στοχεύουμε να κατασκευάσουμε τρεις πυρηνικούς σταθμούς [πέραν του πρώτου στο Άκιουγιου’’ (Δείτε: www.iletisim.gov.tr/english/haberler/detay/president-erdogan-there-is-no-point-in-reviving-the-outdated-tutelage-system-that-has-set-us-back-for-years).

»Ο Μάιος 2023 δεν έχει επιλεγεί για λόγους πυρηνικής ασφάλειας. Επισήμως, έχει επιλεγεί για να προηγηθεί της εκατονταετηρίδας της μεταμόρφωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο ‘‘κεμαλικό’’ τουρκικό κράτος, στις 29 Οκτωβρίου 1923. Τούτου λεχθέντος, η υποψία είναι ότι, στην πραγματικότητα, ο Μάιος 2023 έχει επιλεγεί για έναν άλλο πολιτικό λόγο. Στην Τουρκία, στις 18 Ιουνίου 2023, θα διεξαχθούν εκλογές, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών. Άρα, κατά την προεκλογική εκστρατεία, ο Ερντογάν μάλλον επιθυμεί να εκμεταλλευτεί την ενεργοποίηση του πρώτου αντιδραστήρα στο Άκιουγιου.

»Ίσως αυτό το πιθανολογούμενο σκεπτικό εξηγεί την ανησυχητική βιασύνη με στόχο την ολοκλήρωση της κατασκευής του πρώτου αντιδραστήρα. Είναι ανησυχητική, επειδή η βιασύνη αυξάνει την πιθανότητα λαθών και κάθε λάθος αυξάνει την πιθανότητα πυρηνικού ατυχήματος.

Άλλοι κίνδυνοι στον ορίζοντα

»Εάν ενεργοποιηθεί ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας στο Άκιουγιου το 2023, η νότια Τουρκία, η ΚΔ και άλλες γειτονικές περιοχές, όπως τα Δωδεκάνησα της Ελλάδας, θα αντιμετωπίσουν ευθέως αρκετούς πραγματικούς ή πιθανούς κινδύνους. Όσον αφορά την ΚΔ, ένας από αυτούς είναι κρυμμένος στην 32η σελίδα της κυπριακής κρατικής ‘‘Έκθεσης για τη Διαχείριση των Κινδύνων των Καταστροφών στην ΚΔ’’, που δημοσιεύτηκε στα Αγγλικά τον Οκτώβριο του 2020 από το Υπουργείο Εσωτερικών της ΚΔ και από την Πολιτική Άμυνα Κύπρου. Σε σχέση με τους ‘‘τεχνολογικούς κινδύνους’’ που αναδύονται, η Έκθεση αποκαλύπτει τα εξής:

»‘‘Η ανέγερση ενός πυρηνικού εργοστασίου στο Άκιουγιου της Τουρκίας θα αποτελέσει αυξημένο κίνδυνο για την Κύπρο, λόγω της εγγύτητάς της, περίπου 80 χιλιόμετρα. Λόγω της παντελούς έλλειψης συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, δεν υπάρχουν πληροφορίες για το νέο εργοστάσιο, ούτε σχέδια αντιμετώπισης πυρηνικού ατυχήματος στην περιοχή’’ (Πηγή: www.moi.gov.cy/moi/cd/cd.nsf/All/FCD20FA31F355927C22586A2003D6152/$file/2020%20DRM%20REPORT.pdf?OpenElement).

»Εξίσου ανησυχητικό είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός. Η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από βασικές συμβάσεις του διεθνούς δικαίου που προωθούν την πυρηνική ασφάλεια ή την περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Για παράδειγμα, η Τουρκία δεν έχει υπογράψει, και συνεπώς δεν έχει επικυρώσει, τη Σύμβαση Espoo του 1991 για την Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε Διασυνοριακό Πλαίσιο, την Κοινή Σύμβαση του 1997 για την Ασφάλεια Διαχείρισης των Αναλώσιμων Καυσίμων και των Ραδιενεργών Αποβλήτων, τη Σύμβαση του Aarhuus του 1998 για την Πρόσβαση σε Πληροφορίες, τη Συμμετοχή του Κοινού στη Λήψη Αποφάσεων και την Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη για Περιβαλλοντικά Θέματα και τη Συνθήκη του 2017 για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων (Δείτε: https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-4&chapter=27&clang=_en, www-legacy.iaea.org/Publications/Documents/Conventions/jointconv_status.pdf, https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-13&chapter=27 και https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26).

Αναπάντητα ερωτήματα

Προκύπτουν πολλαπλά ερωτήματα, ορισμένα από τα οποία έχω ήδη θέσει στην Προεδρία της ΚΔ - έμμεσα μέσω δύο ανοιχτών επιστολών που δημοσιεύτηκαν στη «Σημερινή» στις 15 Αυγούστου 2021 και στις 3 Ιανουαρίου 2022, και, άμεσα, μέσω τριών σχετικών επιστολών που έστειλα απευθείας με email στο Προεδρικό Μέγαρο, στη Λευκωσία, στις 27 Οκτωβρίου 2021, 3 Ιανουαρίου 2022 και 24 Ιουνίου 2022 (Οι δύο αναπάντητες ανοιχτές επιστολές έχουν αρχειοθετηθεί από τη «Σημερινή» στο https://simerini.sigmalive.com/article/2021/8/15/uparkhoun-skhedia-prolepses-kai-antimetopises-opoiasdepote-purenikes-katastrophes-sto-akiougiou/ και στο https://simerini.sigmalive.com/article/2022/1/3/oi-anapantetes-epistoles-kai-eroteseis-gia-ton-pureniko-stathmo-sto-akiougiou/ αντίστοιχα).

»Αν και παρήλθε αρκετός χρόνος, δεν έχω λάβει καμίαν απάντηση από την Προεδρία της ΚΔ. Ούτε έχω λάβει καμίαν απάντηση από τον Υφυπουργό παρά τω Προέδρω και από τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο, στους οποίους έστειλα αντίγραφα των αναπάντητων επιστολών μου στις 3 Ιανουαρίου και 24 Ιουνίου 2022. Αυτή η αδικαιολόγητη συμπεριφορά συνάδει με ένα μοτίβο που έχω εντοπίσει σε άρθρα για τη ρωσοτουρκική πυρηνική συμμαχία, όπως αυτό που δημοσιεύτηκε στη ‘‘Σημερινή’’ στις 20 Σεπτεμβρίου 2020, υπό τον τίτλο: ‘‘Η νεκρική σιγή ενόψει των αναδυόμενων πυρηνικών κινδύνων στο Άκιουγιου’’ (Δείτε: https://simerini.sigmalive.com/article/2020/9/20/e-nekrike-sige-en-opsei-ton-anaduomenon-purenikon-kindunon-sto-akiougiou/).

»Ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης κυπριακής κρατικής σιωπής, τα ερωτήματά μου παραμένουν αναπάντητα. Αυτά περιλαμβάνουν τα ακόλουθα ερωτήματα που δημοσιεύτηκαν στη ‘‘Σημερινή’’ στις 15 Αυγούστου 2021 και μετέπειτα εκτέθηκαν, μαζί με άλλα, σε διευρυμένη μορφή στην αγγλική γλώσσα στην αδημοσίευτη επιστολή μου που έστειλα στην Προεδρία της ΚΔ στις 27 Οκτωβρίου 2021, την οποία, επαναλαμβάνω, ξαναέστειλα στις 3 Ιανουαρίου και 24 Ιουνίου 2022:

· Στο πλαίσιο της ‘‘Έκθεσης για τη Διαχείριση των Κινδύνων των Καταστροφών στην ΚΔ’’, που ανέφερα πιο πάνω, πώς μπορεί η κυβέρνηση της ΚΔ να μην έχει ‘‘καμία πληροφορία’’ για έναν τεράστιο, υπό κατασκευήν, πυρηνικό σταθμό στο κατώφλι της;

· Τι πραγματικά σημαίνει η ομολογία [στην προαναφερθείσα Έκθεση] ότι ‘‘δεν υπάρχουν … σχέδια αντιμετώπισης πυρηνικού ατυχήματος στην περιοχή’’;

· Εάν ξεσπάσει οποιαδήποτε πυρηνική καταστροφή στο Άκιουγιου, οι κάτοικοι της ΚΔ θα γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν και τι δεν πρέπει να κάνουν για να προστατευτούν; Έχουν λάβει οδηγίες οι πολίτες και οι υπηρεσίες πρώτης απόκρισης της ΚΔ;

· Εάν οποιαδήποτε πυρηνική καταστροφή οδηγήσει στην απελευθέρωση επικίνδυνων ποσοτήτων ραδιενέργειας, ειδικά αν ο άνεμος φυσάει από τα βόρεια, θα πραγματοποιηθούν οργανωμένες εκκενώσεις όλων των ατόμων που θα βρίσκονται στα μη κατεχόμενα νότια εδάφη της ΚΔ, στα κατεχόμενα βόρεια εδάφη της ΚΔ, στη ‘‘νεκρή ζώνη’’ και στις βρετανικές ‘‘βάσεις’’; Εάν ναι, τέτοιες εκκενώσεις θα είναι εθελοντικές ή υποχρεωτικές; Εάν όχι, οι κάτοικοι της νήσου Κύπρου θα αφεθούν στο έλεος του Θεού, όπως έμειναν στο έλεος του Θεού τόσα άτομα, σε τόσα χωριά στην Εύβοια και σε άλλα σημεία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στις αρχές του Αυγούστου του 2021;

· Εάν πραγματοποιηθούν εκκενώσεις μετά από οποιαδήποτε πυρηνική καταστροφή, πώς και με ποια αεροπορικά και θαλάσσια μέσα θα διαφύγει ο κόσμος; Πού θα καταλήξουν όλα τα άτομα που θα ξεριζωθούν; Για πόσον καιρό θα παραμείνουν στην ξενιτιά; Σε τέτοιες πρωτόγνωρες συνθήκες, πώς θα επιβιώσει, πώς θα κυβερνηθεί και πώς θα προστατευτεί η ήδη ημικατεχόμενη ΚΔ;

· Η κυβέρνηση της ΚΔ και η ΕΕ τι γνωρίζουν για τα υπόγεια σχέδια της Τουρκίας να αποκτήσει πυρηνικά όπλα παράλληλα με την απόκτηση της πυρηνικής ενέργειας; Μπορεί να αποτραπεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα; Εάν ναι, πώς; Εάν όχι, γιατί όχι;

· Η ΚΔ έχει θέσει το ζήτημα της πυρηνικοποίησης της Τουρκίας στον ΟΗΕ, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ΕΕ, στην Κοινοπολιτεία και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς; Εάν ναι, πότε και με ποια αποτελέσματα; Εάν όχι, γιατί όχι και πότε θα θέσει αυτό το φλέγον ζήτημα;

«Πώς εξηγείται αυτή η κρατική σιωπή και αδιαφορία;»

»Είναι πολύ περίεργο το γεγονός ότι η Προεδρία της ΚΔ αποφεύγει να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματά μου. Με αυτά κατά νουν, αναπαράγω παρακάτω αποσπάσματα της τελευταίας αναπάντητης επιστολής μου προς την Προεδρία της ΚΔ, την οποία έστειλα μέσω email στις 24 Ιουνίου 2022:

»‘‘Πώς εξηγείται αυτή η κρατική σιωπή και αδιαφορία για ζητήματα υψίστης σημασίας; Όποια και αν είναι η εξήγηση, μπορείτε να απαντήσετε τις ερωτήσεις που βρίσκονται στις προηγούμενες επιστολές μου, ειδικά σε αυτήν της 27ης Οκτωβρίου 2021;

»‘‘Εν τω μεταξύ, η συμπεριφορά σας έρχεται σε αντίθεση με τη στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία [στις 6 Ιανουαρίου 2022], μετά από κάποια καθυστέρηση, απάντησε σε πολλές από τις ερωτήσεις μου. Δεν απάντησε τις ερωτήσεις που αφορούν τη διάδοση των πυρηνικών όπλων και την ετοιμότητα της ΚΔ για οποιαδήποτε πυρηνική καταστροφή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέδειξε ότι τέτοιες ερωτήσεις θα πρέπει να απαντηθούν από την κυβέρνησή σας…

»‘‘Κλείνοντας, επικαλούμαι εκ νέου τον Νόμο περί του Δικαιώµατος Πρόσβασης σε Πληροφορίες του Δημοσίου Τοµέα του 2017. Επειδή στην ΚΔ έχετε πρωταρχικό, συνολικό και συντονιστικό κυβερνητικό ρόλο, σας προτρέπω εκ νέου να απαντήσετε σε καθεμία από τις ερωτήσεις που σας έχω θέσει σε καθεμία από τις τέσσερεις αναπάντητες επιστολές μου για το Άκιουγιου και σε αυτό το νέο email.

»‘‘Επίσης, σας παρακαλώ να μου στείλετε, αν υπάρχουν, τις γραπτές οδηγίες της Προεδρίας της ΚΔ για την Ελευθερία της Πληροφόρησης. Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν εμφανίζονται, όπως θα έπρεπε, στον ιστότοπο της Προεδρίας της ΚΔ (στο www.presidency.gov.cy). Σε αντίθεση, αντίστοιχες οδηγίες υπάρχουν στον ιστότοπο άλλων Προέδρων όπως αυτό του Προέδρου των ΗΠΑ (στο www.whitehouse.gov/omb/freedom-of-information-act-foia/).

»‘‘Εάν και εφόσον απαντήσετε, σκοπεύω να δημοσιεύσω την απάντησή σας στη ‘Σημερινή’ και σε άλλες συνεισφορές μου στον δημόσιο διάλογο…’’.

Από το κακό στο χειρότερο

»Στο τέλος αυτής της νέας ανοιχτής επιστολής, εντοπίζω τρεις αναδυόμενους κινδύνους που έχουν παρουσιαστεί πρόσφατα και, επομένως, δεν αναφέρθηκαν στις προηγούμενες επιστολές μου. Η καθεμία υπογραμμίζει τη σημασία των αναπάντητων ερωτημάτων που έχω θέσει, ειδικά αυτών που αφορούν την ετοιμότητα της ΚΔ για οποιοδήποτε πυρηνικό ατύχημα.

»Πρώτον, στις 29 Ιουνίου 2022, η Αιγυπτιακή Ρυθμιστική Αρχή για Πυρηνικά και Ραδιολογικά Θέματα ενέκρινε την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα που σκοπεύει να κατασκευάσει η ROSATOM της Ρωσίας στο El Dabaa στη βόρεια ακτή της Αιγύπτου, περίπου 650 χλμ. νοτιοδυτικά της Λευκωσίας (Δείτε: www.rosatom.ru/en/press-centre/news/rosatom-received-construction-permit-for-the-el-dabaa-npp-unit-1/).

»Δεύτερον, στις 11 Αυγούστου 2022, ο Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, προειδοποίησε ότι ‘‘οποιαδήποτε πιθανή ζημιά στη Ζαπορίζια ή σε οποιεσδήποτε άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Ουκρανία, ή οπουδήποτε αλλού, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφικές επιπτώσεις όχι μόνο για την άμεση γειτνίαση, αλλά και για την περιοχή και πέραν αυτής’’ (Δείτε: https://news.un.org/en/story/2022/08/1124452).

»Τρίτον, εξαιτίας των διαφόρων εξελίξεων από τότε που η Ρωσία εισέβαλε εκ νέου στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η ίδια έχει απομακρυνθεί από τους πανευρωπαϊκούς φορείς στο Στρασβούργο που ευθύνονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη. Μάλιστα, στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, η Ρωσία θα πάψει να είναι Συμβαλλόμενο Μέρος στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, θα αποχωρήσει από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Κατά συνέπειαν, μετά τις 16 Σεπτεμβρίου 2022 οι ρωσικές κρατικές διαστάσεις των πυρηνικών έργων στο Άκιουγιου στην Τουρκία και στο El Dabaa στην Αίγυπτο δεν θα εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

»Στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, λοιπόν, η κατάσταση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, κάτι που αυξάνει τη σημασία των αναπάντητων ερωτημάτων που υπέβαλα στην Προεδρία της ΚΔ πριν από τόσους πολλούς μήνες. Όσο κι αν θέλει η Προεδρία να τα κρατήσει κάτω από το χαλί, πρέπει να απαντηθούν προς όφελος της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας υγείας, της διαφάνειας και της ευαισθητοποίησης του κοινού.

Με εκτίμηση,

Δρ Κλέαρχος Α. Κυριακίδης,

Senior Visiting Fellow στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus»

* Οι απόψεις του είναι προσωπικές.

**Κεντρική φωτογραφία: Δημοσιεύτηκε στις 19 Ιουλίου 2022, μετά τη συνάντηση, στην Τεχεράνη, των Προέδρων της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας. Πηγή: Προεδρία της Τουρκίας, www.tccb.gov.tr/en/news/542/138784/-we-are-determined-to-eradicate-from-syria-the-malicious-groups-that-threaten-our-national-security-