Προχειρότητες προεκλογικών προγραμμάτων για την Παιδεία

Μια επισκόπηση προεκλογικών προγραμμάτων διακυβέρνησης υποψηφίων για τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, μόνο απογοήτευση μπορεί να προκαλέσει από τις γενικολογίες, τις προχειρότητες και τις ελλείψεις τους. Κάτι που είναι φυσιολογικό επακόλουθο του γεγονότος ότι υποψήφιοι αναλώνονται προεκλογικά σε μεταξύ τους επικοινωνιακές αψιμαχίες με κτυπήματα πάνω και κάτω από τη μέση, αντί να διαμορφώνουν, να παρουσιάζουν και να επεξηγούν λεπτομερώς και με αξιοπιστία μελετημένα προγράμματα και στρατηγικούς σχεδιασμούς διακυβέρνησης. Αναφέρομαι ιδιαίτερα, λόγω δικής μου ειδικότητας, σε προεκλογικά προγράμματα για την Παιδεία, κυρίως για την ανώτερη εκπαίδευση, και την αντίληψη και αίσθηση ότι παρουσιάζονται προεκλογικά προγράμματα περασμένων δεκαετιών, προγράμματα που περιορίζονται σε επαναλαμβανόμενες και χιλιοειπωμένες διαχρονικά θεωρητικές τεχνικής φύσεως προτάσεις, αντί συστηματικές στρατηγικές όσον αφορά την ουσία και το περιεχόμενο της Παιδείας. Ωσάν ο χρόνος να σταμάτησε τότε. Ωσάν να μην περάσαμε σωρεία κοινωνικών, οικονομικών και πανδημικών κρίσεων. Ωσάν να μην φτάσαμε στο χείλος του κρημνού στο Κυπριακό με τη συνεχιζόμενη κατοχή και τις προσπαθειες επίλυσής του να οδηγούνται από το κακό στο χειρότερο, ώστε να κινδυνεύει πραγματικά όχι μόνο η Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και η φυσική επιβίωσή μας στον τόπο που μας γέννησε. Και το χειρότερο, ωσάν να μην αναγνωρίζουμε ότι μόνο μέσω της Παιδείας και του εκπαιδευτικού μας συστήματος θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την τεράστια κοινωνική κρίση που αντιμετωπίζει ο τόπος μας, που ξεκινά από τη νεανική παραβατικότητα και φτάνει μέχρι τη διαπλοκή, τα σκάνδαλα, τη διαφθορά, τις εξαρτήσεις, την αυξανόμενη εγκληματικότητα, την εντεινόμενη απομάκρυνση των νέων από τα κοινά και τη διογκούμενη λαϊκή απογοήτευση και αποστροφή προς τους πολιτικούς και την Πολιτική.

Θεωρώ ότι είναι εκτός τόπου και χρόνου προεκλογικά προγράμματα για τη Παιδεία, που δεν λαμβάνουν υπόψη τους το τρίπτυχο «Γλώσσα - Σκέψη – Ιστορία», που θεωρώ ότι αποτελούν τρεις θεμελιώδεις πυλώνες της Παιδείας, που δημιουργούν σωστούς πολίτες και υπεύθυνα και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας μας. Πάνω τους στηρίζεται ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα, η προσωπική του καθενός μας ιστορία και διαγωγή. Μέσω της Παιδείας και του εκπαιδευτικού συστήματος, τα παιδιά και οι νέοι αναμένεται να μορφώνονται ώστε να αγαπήσουν τη γλώσσα τους, να θέλουν να τηN μάθουν καλύτερα, να μιλούν και να γράφουν εύγλωττα και παραστατικά. Είναι διαχρονικά και πιο πολύ σήμερα σημαντικό, σε μια εποχή λεξιπενίας και συνθηματολαγνείας, τα παιδιά και οι νέοι μας να εκφράζονται και να επαναβεβαιώνουν την αξία της λέξης για το νόημα, την αξία του λόγου για τη ζωή μας, για μια ζωή με νόημα.

Ο νέος σήμερα, δυστυχώς, δεν έχει πρόσφορες αφορμές να σκεφτεί τόσα και τόσο σημαντικά όσα μπορεί να του προσφέρει η ανάγνωση και μελέτη βιβλίων, μελετών και συγγραμμάτων. Γιατί η επαφή των μαθητών με την κλασική, τη νεοελληνική, αλλά και την παγκόσμια γραμματεία, καθώς και την ραγδαία αναπτυσσόμενη επιστημονική γνώση, είναι αποσπασματική και εξαιρετικά περιορισμένη μέχρι και ανύπαρκτη. Ολοκληρωμένες εντυπώσεις έχουν οι νέοι μας, γενικά, από ρηχά ηλεκτρονικά, στην πλειονότητά τους, ιδιοσκευάσματα, που προορίζονται να καλύψουν τον χρόνο, αλλά όχι τις ανάγκες τους για σκέψη, έκφραση και μάθηση πώς να μαθαίνουν.

Έρχομαι, τώρα, σε έναν τρίτο πυλώνα της Παιδείας, όπως ανέφερα πιο πάνω, την ιστορική μνήμη. Σε μια περίοδο που ευρύτερα παραβλέπεται έντονα η παιδαγωγική της αξία, και αισθανόμαστε κι εμείς, οι ανεπίστρεπτα σημαδεμένοι από την ιστορία, ότι ξεθωριάζουν οι μνήμες του παρελθόντος που μας ανέθρεψε, η ιστορική μνήμη προκαλεί αν όχι τη συγκίνηση, την ανησυχία μας τουλάχιστον, μήπως κάτι μας διαφεύγει, μήπως κάτι εκκρεμεί αδικαίωτο, μήπως κάτι αιωρείται, για λίγο ακόμα, από το παρελθόν προς το παρόν μας. Και μόλις που προλαβαίνουμε να το δούμε, για να μάθουμε τώρα ό,τι αργότερα θα έχει χαθεί διά παντός. Η συστηματική διδασκαλία και μελέτη της Ιστορίας εμπεριέχει και σελίδες της Ιστορίας που μας «ντροπιάζουν», σύμφωνα με τον μεγάλο παιδαγωγό Καζαντζάκη, που θα θέλαμε να ξεχάσουμε, αλλά που είναι τυπωμένες με στοιχεία έντονα, που πληγώνουν την όραση και την περηφάνια μας. Και θα αποδειχθεί, ίσως, ότι οδυνηρές μνήμες των εμφυλίων και εθνικών καταστροφών, που δεν είναι ούτε λίγοι/ες ούτε όλοι/ες αρχαίοι/ες, θα αποτελέσουν εξαιρετικές αφορμές για να μάθουμε και να διδαχθούμε, παιδιά, νέοι και μεγαλύτεροι, όσα μόνο η μνήμη που πονάει μάς διδάσκει. Και αυτό, όχι με τρόπο προσποίησης και σοβαροφάνειας, αλλά με τη σοβαρότητα του υπέυθυνου πολίτη που δεν θυμάται απλώς, δεν καταγράφει με συγκίνηση απλώς, αλλά αφομοιώνει και κάνει σώμα του το ιστορικό διακύβευμα, που είναι εθνικό διακύβευμα, διακύβευμα υπόστασης και ζωής όχι για εκείνους μόνο που τα έζησαν σε τραγικά χρόνια, αλλά και όλων μας, που ούτε μπορούμε, ούτε θέλουμε, να ξεχάσουμε, αλλά και δεν θέλουμε, είμαι σίγουρος, τα παιδιά μας να κάνουν σφάλματα που φαίνεται να είναι ενδημικά διαχρονικά, δυστυχώς, στη φυλή μας.

Προχωρώντας, τώρα, στην ανώτερη εκπαίδευση, η διαμόρφωση και υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης και πολυδιάστατης στρατηγικής είναι εκ των ων ουκ άνευ. Τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν σήμερα, όπως ίσως ποτέ προηγουμένως, έντονες προκλήσεις, που η αντιμετώπισή τους θα έχει σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές, αλλά και πολιτικές επιπτώσεις. Και τούτο, γιατί το μέλλον κάθε κράτους στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ανώτερη εκπαίδευση γενικότερα και στους πτυχιούχους των πανεπιστημίων του ειδικότερα. Είναι επομένως απαραίτητο να εντοπισθούν και να διερευνηθούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και οι προοπτικές των πανεπιστημίων τού σήμερα. Προκλήσεις που αφορούν την αναδιάρθρωση της κοινωνίας, της γνώσης μέσω της ποιότητας, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, πλάι στη διαμόρφωση νέων πολιτικών στα ζητήματα του κλίματος και της μετανάστευσης, καθώς και στο διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών.

Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση πρέπει να συμμετέχει ενεργά σ’ αυτήν τη νέα φάση, τόσο μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (νέες ικανότητες για νέες θέσεις εργασίας στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης) όσο και μέσω της έρευνας (νέες γνώσεις που θα εφαρμοστούν μέσω της καινοτομίας) και μιας ουσιώδους ανθρωπιστικής και κοινωνικής μόρφωσης. Σήμερα, η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερους και καλύτερα μορφωμένους πτυχιούχους. Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα πρέπει να αναπροσαρμόσουν και να αναδιατυπώσουν τις αποστολές, τις στρατηγικές και τις πρακτικές τους. Η ποιότητα και η καινοτομία είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επίτευξη ανταγωνιστικότητας στην ανώτερη εκπαίδευση, ιδίως όταν εστιάζεται στις προκλήσεις της σε παγκόσμιο πλαίσιο. Το σημείο εκκίνησης είναι ο συγκεκριμένος ρόλος, η λειτουργία και η σημασία των πανεπιστημίων και των προγραμμάτων σπουδών που προσφέρουν, ανεξάρτητα από ποια μέχρι τώρα κατεύθυνση έχουν πάρει για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.

Τέλος, ειδικά για την ανώτερη εκπαίδευση, εκείνο που αναμένει να δει κάποιος σ’ ένα σύγχρονο προεκλογικό πρόγραμμα, πέραν των όσων ανέφερα πιο πάνω, είναι στόχους και στρατηγικές που να αφορούν τη διασφάλιση της ποιότητας, τα πολυδιάστατα εργαλεία διαφάνειας, το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, την κοινωνική διάσταση, την απασχολησιμότητα και τη διά βίου μάθηση, τη φοιτητοκεντρική μάθηση, τη σύγχρονη τεχνολογικά υποδομή και μεθόδους διδασκαλίας, την έρευνα και την καινοτομία, τη διεθνή διαφάνεια, την κινητικότητα φοιτητών, προσωπικού και επιστημόνων, τα νέα ηλεκτρονικά μέσα, καθώς και την οικονομική στήριξη των φοιτητών και τη χρηματοδότηση των ιδρυμάτων.