«Σεπτεμβριανά», πογκρόμ και Χλώρακα

Τα πρόσφατα επεισόδια στη Χλώρακα χαρακτηρίστηκαν από ορισμένες MKO και πολιτικές ομάδες ως «πογκρόμ» των Ελληνοκυπρίων εναντίον των μεταναστών. Η ατυχής χρήση του όρου αυτού έδωσε την ευκαιρία, όπως ήταν αναμενόμενο, σε όσους κακοπροαίρετα καραδοκούν, να πολώσουν περαιτέρω το κλίμα  και να κατηγορήσουν την ε/κ πλευρά για ρατσισμό, μισαλλοδοξία και θρησκευτικό φανατισμό.
 


Σε λίγες μέρες από σήμερα, συγκεκριμένα την ερχόμενη Τετάρτη, συμπληρώνονται 68 χρόνια από τα «Σεπτεμβριανά», το πογκρόμ κατά της ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη το 1955. Στο πιο κάτω άρθρο θα αναλύσουμε μια σειρά από παράγοντες που καταδεικνύουν την αληθινή διάσταση ενός πογκρόμ, προκειμένου να αποφεύγονται αβάσιμες ιστορικές συγκρίσεις, οι οποίες προκαλούν ιστορικές στρεβλώσεις και εξυπηρετούν ιδεολογικές σκοπιμότητες με απρόβλεπτες όμως συνέπειες.
 


Στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 ξέσπασαν στην Κωνσταντινούπολη βίαιες ταραχές εναντίον της ελληνικής μειονότητας από τον τουρκικό όχλο. Ερευνητές και ιστορικοί σημειώνουν πως το γεγονός ήταν συγκρίσιμο σε έκταση με το Kristallnacht (τη Νύχτα των Κρυστάλλων) του 1938 στη Γερμανία, που διέπραξαν τα ναζιστικά SS και SA εναντίον εβραϊκών συναγωγών και περιουσιακών στοιχείων.
 
 


Ο βρετανικός δόλος
 


Πριν από την έναρξη του πογκρόμ  είχε προηγηθεί στις 29 Αυγούστου 1955 η τριμερής διάσκεψη του Λονδίνου, με συμμετοχή Ελλάδας-Τουρκίας-Ηνωμένου Βασιλείου. Όταν άρχισε η διάσκεψη στο Λονδίνο, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών έστειλε τηλεγράφημα στην Άγκυρα, ζητώντας να γίνουν συλλαλητήρια στην Τουρκία για το Κυπριακό, που θα ισχυροποιούσαν την αδύνατη θέση του. Όπως σημειώνει και ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος είχε μάλιστα προηγηθεί η παρατήρηση Βρετανού διπλωμάτη, ένα χρόνο πριν από τα «Σεπτεμβριανά», σύμφωνα με την οποία «μερικά έκτροπα στην Άγκυρα θα μας βόλευαν». 
 
Τις εβδομάδες πριν από το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης, οι τουρκικές Αρχές είχαν εμπλακεί σε συστηματική υποκίνηση της κοινής γνώμης κατά της ελληνικής μειονότητας, εν μέρει σε σχέση με τη συνεχιζόμενη διαμάχη για το Κυπριακό.
 
Ένα φοιτητικό κίνημα, που αυτοαποκαλείτο «η Κύπρος είναι τουρκική», ήταν ιδιαίτερα επιθετικό στη δημιουργία της ανθελληνικής προπαγάνδας. Στις 28 Αυγούστου 1955 η μεγαλύτερη καθημερινή τουρκική εφημερίδα, η Hurriyet, απείλησε ότι «αν τολμήσουν οι Έλληνες να αγγίξουν τους αδελφούς μας, τότε υπάρχουν πολλοί Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη που θα υποστούν αντίποινα».
 


Στο παρόν άρθρο αναλύουμε μια σειρά από παράγοντες που καταδεικνύουν την αληθινή διάσταση ενός πογκρόμ προκειμένου να αποφεύγονται αβάσιμες ιστορικές συγκρίσεις, οι οποίες προκαλούν ιστορικές στρεβλώσεις και εξυπηρετούν ιδεολογικές σκοπιμότητες με απρόβλεπτες, όμως, συνέπειες

Η τουρκική βόμβα που άναψε το φιτίλι του μίσους
 


Ήταν περίπου δέκα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, όταν σημειώθηκε έκρηξη στην αυλή του τουρκικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη, ένα κτήριο δίπλα στο σπίτι όπου λέγεται ότι γεννήθηκε ο  Μουσταφά Κεμάλ, Ατατούρκ.
 
Λίγα χρόνια αργότερα, στη δίκη Yassiada του 1960/1961 κατά του Πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές και του Υπουργού Εξωτερικών, Φατίν Ζορλού, έγινε γνωστό ότι η έκρηξη είχε πραγματοποιηθεί από Τούρκους πράκτορες υπό τις διαταγές της τουρκικής κυβέρνησης. Πρωταγωνιστής στην έκρηξη που έγινε στο κτήριο του τουρκικού προξενείου Θεσσαλονίκης ήταν ο φοιτητής Χατζή Αχμέτ Οκτάι Εγκίν, μουσουλμάνος από την Κομοτηνή. Ο υπόδικος Οκτάι Εγκίν διέφυγε στην Τουρκία, με τη βοήθεια του Τούρκου προξένου Κομοτηνής. Εργάσθηκε για πολλά χρόνια στις υπηρεσίες ασφαλείας και πληροφοριών της Τουρκίας.
 
Ο Τύπος, ωστόσο, εκείνη την περίοδο κατηγόρησε αμέσως τους Έλληνες και δημοσίευσε φωτογραφίες του σπιτιού του Ατατούρ, που υποτίθεται ότι παρουσίαζαν εκτεταμένες ζημιές. Συγκεκριμένα, στις 6 Σεπτεμβρίου οι εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης είχαν τίτλους όπως «Οι Έλληνες τρομοκράτες μολύνουν τη γενέτειρα του Ατατούρκ».
 
Περίπου στις 5:00 μ.μ., τουρκικοί όχλοι κατέστρεψαν ελληνικές, αρμενικές και εβραϊκές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης, σκοτώνοντας περίπου τριάντα επτά Έλληνες, καταστρέφοντας και λεηλατώντας χώρους λατρείας, τα σπίτια και τις επιχειρήσεις τους.
 


Ένα κεντρικά οργανωμένο σχέδιο
 


Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πογκρόμ δεν ήταν μια αυθόρμητη εκδήλωση μίσους, αλλά μια κεντρικά οργανωμένη επιχείρηση: πολλοί από τους ταραξίες στρατολογήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και στις επαρχίες από τις Αρχές του τότε Δημοκρατικού Κόμματος της Τουρκίας και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με τρένα, φορτηγά και με περίπου 4.000 ταξί με οδηγίες για το τι να καταστρέψουν και τι επρόκειτο να προστατεύσουν. Για το πογκρόμ που εξαπέλυσαν τους δόθηκαν τσεκούρια, λοστοί, δάδες ασετιλίνης, βενζίνη, δυναμίτης και μεγάλοι αριθμοί πετρωμάτων σε κάρα.
 
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ταραχές βγήκαν εκτός ελέγχου, με τους όχλους να φωνάζουν «Evvela mal, sonra can» («Πρώτα την περιουσία σας και μετά η ζωή σας»).
 
Εκτός από τους θανάτους, χιλιάδες τραυματίστηκαν, περίπου 200 Ελληνίδες βιάστηκαν, και υπάρχουν αναφορές ότι και αγόρια Έλληνες βιάστηκαν επίσης. Πολλοί Έλληνες άνδρες, συμπεριλαμβανομένου τουλάχιστον ενός ιερέα, υποβλήθηκαν σε αναγκαστική περιτομή. Οι ταραχές συνοδεύτηκαν από τεράστιες υλικές ζημιές, που εκτιμούν οι ελληνικές Αρχές σε 500 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της πυρπόλησης εκκλησιών και της καταστροφής καταστημάτων και ιδιωτικών κατοικιών. Ως αποτέλεσμα του πογκρόμ, η ελληνική μειονότητα τελικά μετανάστευσε από την Τουρκία.
 
Η τουρκική πολιτοφυλακή και η αστυνομία που συντόνιζαν το πογκρόμ απέφυγαν επιδεικτικά να προστατεύσουν τις ζωές και τις περιουσίες των Ελλήνων θυμάτων. Η λειτουργία τους περιορίστηκε στην περιφρούρηση των τουρκικών περιουσιών.
 


Το έργο του Σπύρου Βρυώνη  
 


Όλες σχεδόν οι πιο πάνω πληροφορίες για τα «Σεπτεμβριανά» περιγράφονται με λεπτομέρεια στα Αγγλικά από τον Σπύρο Βρυώνη στο μνημειώδες βιβλίο του «Ο Μηχανισμός της Καταστροφής» (2005). Η ιστορική έρευνα του Βρυώνη βασίζεται σε ένα ευρύ φάσμα τουρκικών πηγών, συμπεριλαμβανομένων των πρακτικών της δίκης Yassiada, και την ουσιαστική έκθεση που δημοσίευσε το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ελσίνκι το 1992 για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων και των αστικών δικαιωμάτων των Ελλήνων της Τουρκίας. Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει καμιά επίσημη έκθεση από την τουρκική κυβέρνηση ή την τουρκική αστυνομία για τα περιστατικά.

Η σημασία των λέξεων
 


Εν κατακλείδι ως πογκρόμ (από τη ρωσική λέξη "громить" (γκρομίτ) που σημαίνει «συντρίβω») ορίζεται μια μαζική αλλά και οργανωμένη επίθεση εναντίον κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ατόμων για λόγους είτε εθνικής καταγωγής είτε θρησκευτικής πεποίθησης, με ταυτόχρονη καταστροφή του περιβάλλοντός τους (σπίτια, επιχειρήσεις, θρησκευτικοί χώροι, κ.ο.κ). Στην περίπτωση των «Σεπτεμβριανών» και της «Νύχτας των Κρυστάλλων» από τους Ναζί οι επιθέσεις ήταν οργανωμένες με κρατικό σχεδιασμό και τις δυνάμεις ασφαλείας να υποβοηθούν τη βία αντί να προστατεύσουν τα θύματα της επίθεσης. Η περίπτωση της Χλώρακας έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, καθώς ήταν μεμονωμένες αυτόκλητες ομάδες που βρίσκονταν σε διαμάχη με τις τοπικές ομάδες λαθρομεταναστών. Το γεγονός ότι ολόκληρο το πολιτικό σύστημα καταδίκασε τις επιθέσεις και οι δυνάμεις ασφαλείας λειτούργησαν πυροσβεστικά προς αποφυγήν περαιτέρω βίας αφαιρεί την όποια ιδεολογική προπαγάνδα γίνεται εκ των έσω και τυγχάνει εκμετάλλευσης από τρίτους-ξένους περί «πογκρόμ».