Έρευνα και καινοτομία

Ο τομέας της έρευνας και της καινοτομίας ως ιδέα ακούγεται «πιασάρικη» για οποιαδήποτε οικονομία και κοινωνία. Συνήθως συνδυάζεται με τις προσπάθειες αλλαγής οικονομικών μοντέλων, ενώ πάντοτε η προώθησή της βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα της Κυβέρνησης και των πολιτικών δυνάμεων. Όμως απαιτείται η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου, το οποίο θα επιτρέπει την ανάπτυξη του τομέα και παραγόντων που πρέπει να δρουν συνδυαστικά.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος τομέας και η συνεχής αναβάθμιση προϊόντων και υπηρεσιών διατηρούν την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών και αποφέρουν σημαντικά έσοδα τόσο στον ιδιωτικό τομέα, όσο και στα κρατικά ταμεία. Επιπλέον, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των πολιτών, όπως για παράδειγμα με την ανακάλυψη νέων εμβολίων και φαρμάκων ή την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών που προσφέρονται από το κράτος και τον ιδιωτικό τομέα μέσα από τεχνολογικά αναβαθμισμένες εφαρμογές.

Ενίσχυση και προώθηση δράσεων

Η ενίσχυση του συγκεκριμένου τομέα, εκτός από τη σημαντική επένδυση που απαιτείται, προϋποθέτει και τη δημιουργία της ανάλογης κουλτούρας στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία (οι εκθέσεις ιδεών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας πολλές φορές δεν είναι αρκετές). Υπάρχουν χώρες, όπως για παράδειγμα το Ισραήλ, οι οποίες έχουν καταφέρει να καταξιωθούν ως πρότυπα ερευνητικά κέντρα. Η γειτνίαση με τη συγκεκριμένη χώρα θα μπορούσε να δημιουργήσει συνέργειες λαμβάνοντας υπόψη τη δυνατότητα προώθησης των προϊόντων και υπηρεσιών που ενδεχομένως να αναπτυχθούν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η προώθηση τέτοιων δράσεων απαιτεί σωστό σχεδιασμό και τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων, όπως για παράδειγμα η παροχή κινήτρων σε εταιρείες και άτομα που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα, το ισχυρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας των επενδυτών, η δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης των προϊόντων και των υπηρεσιών που αναπτύσσονται και η ύπαρξη υποδομών. Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας είναι η διασύνδεση του ερευνητικού έργου με την εμπορική του προώθηση, πώς δηλαδή μια νέα ιδέα μπορεί να μετατραπεί σε ένα προϊόν ελκυστικό σε πολίτες και επιχειρήσεις.

Επιπλέον, είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί χρηματοδότησης αλλά και εξόδου από την επένδυση. Για παράδειγμα, η χρηματοδότηση των διαδικασιών έρευνας και τεχνολογίας σε άλλες χώρες γίνεται είτε από επενδυτές, οι οποίοι ευελπιστούν στην εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων που θα αναπτυχθούν ώστε να πωλήσουν τις μετοχές τους με κέρδος, ίσως και μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης με την εισαγωγή των μετοχών της εταιρείας σε κάποιο χρηματιστήριο, είτε από υφιστάμενες εταιρείες, οι οποίες προσπαθούν να εμπλουτίσουν και να εκσυγχρονίσουν τα προϊόντα τους.

Υπάρχουν επενδυτικά ταμεία που επενδύουν σημαντικά ποσά στον τομέα και σε νεοφυείς επιχειρήσεις αντιλαμβανόμενα από τη μια το ρίσκο που λαμβάνεται (εφόσον δεν είναι όλες οι καινοτόμες ιδέες και προϊόντα που μπορούν να οδηγήσουν στην εμπορευματοποίησή τους και την κερδοφορία) και τα υψηλά περιθώρια κέρδους σε περίπτωση επιτυχημένης εκμετάλλευσης.

Οπότε, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η παρουσία αναπτυγμένων μεθόδων χρηματοδότησης και χρηματαγορών. Σημειώνεται, επιπλέον, ότι είναι δυνατή η εξεύρεση χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, νοουμένου ότι τηρούνται οι προϋποθέσεις που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η Κύπρος

Η Κύπρος παρέχει σημαντικά φορολογικά κίνητρα στους Οργανισμούς που ασχολούνται με τον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, ενώ παραχωρείται φορολογική έκπτωση επί του φορολογητέου εισοδήματος για επενδύσεις σε τέτοιους οργανισμούς.

Σε ό,τι αφορά τα έσοδα από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property), υπάρχει ειδική πρόνοια στον νόμο, σύμφωνα με την οποία το 80% των εισοδημάτων απαλλάσσονται από τη φορολογία, παρέχοντας επιπλέον κίνητρο σε Οργανισμούς να χρησιμοποιήσουν την Κύπρο για εγγραφή τέτοιων δικαιωμάτων.

Επιπρόσθετα, παρέχονται συγκεκριμένα φορολογικά κίνητρα σε περίπτωση που υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών ή και ερευνητές αποφασίσουν να εγκατασταθούν στην Κύπρο. Παρέχεται, δηλαδή, φοροαπαλλαγή 50% από τον φόρο εισοδήματος όταν τα συνολικά ετήσια εισοδήματά τους ξεπερνούν τις 55.000 ευρώ. Έχουμε δει τα τελευταία χρόνια εταιρείες που ασχολούνται κυρίως με τον τομέα της πληροφορικής να προχωρούν σε μετεγκατάσταση στο σύνολο ή μέρους των δραστηριοτήτων τους στην Κύπρο.

Συνήθως η ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σύγχρονου και εξειδικευμένου πανεπιστημιακού ερευνητικού κέντρου. Στην Κύπρο υπάρχουν αναπτυγμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με πλούσια ερευνητική δραστηριότητα.

Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, αυτό που χρειάζεται, ως κάτι επιπλέον, είναι η διασύνδεσή της με την εμπορική εκμετάλλευση. Παρά το γεγονός ότι το Υπουργείο Παιδείας έχει ανακοινώσει τον σχεδιασμό για την προώθηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα ήταν καλό να εξεταστεί και ο σχεδιασμός που προωθεί και το αντίστοιχο Υπουργείο στην Ελλάδα εφόσον ο προϊστάμενός του έχει μεγάλη εμπειρία στην καινοτομία και την ψηφιοποίηση. Οπότε ας μην «κλείνουμε τ’ αφτιά μας» και να αναλύουμε τις αποφάσεις και τις ενέργειες άλλων χωρών και ειδικά αυτών που γεωγραφικά βρίσκονται κοντά μας, διότι ενδεχομένως να είναι «Σειρήνες» βελτίωσης.

Η ερευνητική δραστηριότητα συνδέεται πολλές φορές με την τεχνολογία και την πληροφορική, κυρίως σε ό,τι αφορά τα λογισμικά προγράμματα. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς στους οποίους γίνονται τέτοιες δραστηριότητες. Στην περίπτωση της Κύπρου είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία της χώρας και ο τοπικός χαρακτήρας.

Εκτός από τα προγράμματα που σχετίζονται με την τεχνολογία, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε ερευνητικά προγράμματα που αφορούν στη βοτανολογία, τη γεωργία, την ιχθυοκαλλιέργεια, τα δασικά προϊόντα και την ενέργεια και το φυσικό αέριο, όπως η βιομηχανία πετροχημικών προϊόντων.

Η στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων αποτελεί το πρώτο βήμα στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που θα προάγει την έρευνα και τεχνολογία. Παρουσιάσεις και εκδηλώσεις που αφορούν τέτοιου είδους προσπάθειες έχουν αυξηθεί, ενώ μεγάλοι Οργανισμοί ενίσχυσαν τις προσπάθειες στήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών. Όμως απαιτούνται πολλά ακόμη για να μπορέσουμε να πούμε ότι έχουμε αναπτύξει ένα οικοσύστημα που προωθεί την έρευνα και την καινοτομία.

Αυτό που απαιτείται είναι η εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ανάπτυξη του τομέα, ώστε να γίνει δυνατή, από τη μια η προσέλκυση ξένων επενδυτών και ερευνητών και από την άλλη, η αξιοποίηση του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού και των πρωτοβουλιών.

Πέρα από αυτό, σε μια χρονιά που προδιαγράφεται δύσκολη, με τη φυγή κάποιων εταιρειών από την Κύπρο και τον τομέα των υπηρεσιών να μπαίνει σε μια δύσκολη μεταβατική περίοδο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενισχύσουμε την παραγωγική βάση και να στοχεύσουμε σε συνεργασίας με συγκεκριμένες χώρες.