Ελεύθερη αγορά και ανταγωνισμός προϊόντων και υπηρεσιών
Τη δεκαετία του 1960, μετά την ανεξαρτησία, άρχισαν να δημιουργούνται και να αναπτύσσονται διάφορες βιοτεχνίες και βιομηχανίες υποδηματοποιίας, ετοίμων ενδυμάτων, και διαφόρων ειδών ενδύσεως. Η οικονομία της Κύπρου άρχισε να αναπτύσσεται. Η Kυβέρνηση έπρεπε να στηρίξει αυτές τις βιομηχανίες, που εργοδοτούσαν Κύπριους πολίτες.
Τα παραγόμενα προϊόντα δεν μπορούσαν να συναγωνιστούν τα εξωτερικά. Η Κυβέρνηση τότε τα κατέστησε ανταγωνιστικά με την επιβολή υψηλών εισαγωγικών δασμών. Με τον τρόπο αυτό η αγορά ήταν ελεγχόμενη. Το ίδιο συνέβαινε με όλα τα προϊόντα που παράγονταν στην Κύπρο είτε βιομηχανικά είτε γεωργικά και κτηνοτροφικά. Δεν υπήρχε ελεύθερος ανταγωνισμός. Το ίδιο συνέβαινε και με τις τιμές των τροφίμων που παράγονταν στην Κύπρο. Το κράτος καθόριζε τις τιμές για το ψωμί, το γάλα, τα κοτόπουλα και άλλα τρόφιμα. Η τιμή καθοριζόταν αφού το κράτος λογάριαζε το κόστος παραγωγής και προσέθετε το αναγκαίο κέρδος για τον παραγωγό. Έτσι, δεν υπήρχε ανταγωνισμός στις τιμές.
Από τη χρονιά που η Κύπρος συνήψε συμφωνίες με την Ε.Ε. και τελικά έγινε πλήρες μέλος, η κατάσταση άλλαξε άρδην. Σήμερα επέζησαν οι βιομηχανίες που μπορούν να συναγωνιστούν τα εισαγόμενα προϊόντα. Οι δασμοσυντήρητες έχουν τερματίσει το κύκλο των εργασιών τους. Ο ανταγωνισμός έγινε κυρίαρχο εργαλείο. Πολλά προϊόντα διαφοροποίησαν τις τιμές τους, ανάλογα με την παραγωγικότητα που πέτυχαν οι κατασκευαστές τους. Λειτουργεί πλέον ο ελεύθερος ανταγωνισμός και η ελεύθερη αγορά. Πολλές καλλιέργειες έχουν εγκαταλειφθεί, επειδή τα εισαγόμενα πωλούνται σε τιμές χαμηλότερες από το κόστος παραγωγής των ντόπιων προϊόντων.
Μεγάλες αλλαγές στο λιανικό εμπόριο έφεραν τα πολυκαταστήματα και κυρίως τα εμπορικά κέντρα. Τα μικρά καταστήματα και οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τεράστιο συναγωνισμό και αναγκάζονται να προσαρμοστούν.
Τα μονοπώλια έχουν καταργηθεί. Και προσπάθεια χειραγώγησης της αγοράς ή κατάργηση του συναγωνισμού είναι παράνομη και επισύρει αυστηρές τιμωρίες. Η κρατική επιχορήγηση δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων από το κράτος, απαγορεύεται από την Ε.Ε.
Η κοινωνία έχει αποδεχτεί τις αλλαγές και έχει συνηθίσει να τις θεωρεί φυσιολογική εξέλιξη. Οι ημικρατικοί οργανισμοί, όπως η ΑΗΚ, η ΑΤΗΚ, το ΡΙΚ και άλλοι έχουν χάσει τη μονοπωλιακή ή τη δεσπόζουσα θέση στην αγορά. Η λειτουργία ιδιωτικών ανταγωνιστικών επιχειρήσεων είναι πια μέρος της ελεύθερης αγοράς και μάλιστα με διασφάλιση συνθηκών ανταγωνισμού. Τα δημόσια νοσηλευτήρια βρίσκονται σε στάδιο αυτονόμησης, που έχει καθυστερήσει λόγω του κορωνοϊού. Σε μερικά χρόνια ακόμα και ο τομέας της υγείας θα ρυθμίζεται με τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, της προσφοράς και της ζήτησης και χωρίς επιχορήγηση από το κράτος.
Μόνο η Παιδεία παραμένει ακόμη έξω από της συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού. Τα δημόσια εκπαιδευτήρια συντηρούνται πλήρως από το κράτος, όχι μόνο με επιχορηγήσεις, αλλά με κάλυψη όλων των δαπανών τους. Τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια δεν λειτουργούν κάτω από συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού και δεν δικαιούνται ισότιμη μεταχείριση με τα δημόσια εκπαιδευτήρια. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών θεωρούν κάθε προσπάθεια ενίσχυσης της ιδιωτικής εκπαίδευσης ως προσπάθεια υπονόμευσης της δημόσιας εκπαίδευσης. Τα ιδιωτικά σχολεία προσπαθούν να επιβιώσουν με την ποιότητα της εκπαίδευσης που προσφέρουν και με την εργασιακή εκμετάλλευση των εκπαιδευτικών που εργοδοτούν.
Νομίζω πως είναι καιρός να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ότι όλα τα εκπαιδευτήρια πρέπει να έχουν ίση μεταχείριση και τον ίδιο έλεγχο των προγραμμάτων και της λειτουργίας τους από το κράτος. Είναι καιρός να γίνει μελέτη για ένα Γενικό Σχέδιο Εκπαίδευσης, όπου οι κρατικές διευθύνσεις ανώτερης, μέσης και δημοτικής εκπαίδευσης να έχουν επιχορήγηση ανάλογα με τους μαθητές που φοιτούν στα σχολεία τους. Ανάλογη επιχορήγηση κατά μαθητή να παίρνουν τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια, Λύκεια Γυμνάσια, Δημοτικά και Νηπιαγωγεία. Φυσικά οι εκπαιδευτικοί των δημόσιων σχολείων θα είναι δημόσιοι υπάλληλοι.
Τα ιδιωτικά σχολεία θα βρίσκονται πάλι σε μειονεκτική θέση, αλλά θα μπορούν να ανταγωνίζονται τα δημόσια με το επίπεδο της εκπαίδευσης και τον τρόπο και τις ώρες λειτουργίας. Έτσι οι γονείς θα έχουν ελεύθερη επιλογή για τα παιδιά τους, ανάλογα με τις ανάγκες τους, παρόλο που είναι φυσικό η φοίτηση σε ιδιωτικά σχολείο να έχει μεγαλύτερο κόστος.
Αυτή η εξέλιξη δεν θα αποτελεί υπονόμευση του δημόσιου σχολείου. Θα δημιουργήσει όμως συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού για προσφορά ποιότητας και όρων φοίτησης. Και οι γονείς θα κάνουν επιλογή, ανάλογα με τις εκπαιδευτικές και άλλες υπηρεσίες που ζητούν για τα παιδιά τους.
Φυσικά αυτές οι σκέψεις είναι ακόμα αιρετικές. Είμαι όμως αρκετά βέβαιος ότι οι εξελίξεις στην κοινωνία θα κάμουν την εφαρμογή αυτής της σκέψης πραγματικότητα. Κάποτε η ίδρυση πανεπιστημίου στην Κύπρο εθεωρείτο αντεθνική ενέργεια. Είναι σήμερα κανένας που σκέφτεται έτσι; Μετά την ανεξαρτησία, τα ιδιωτικά σχολεία μέσης παιδείας ήταν ελάχιστα και ιδιωτικά δημοτικά δεν υπήρχαν. Σήμερα, όμως, χρόνο με τον χρόνο, τα ιδιωτικά σχολεία γίνονται περισσότερα. Είναι κοινωνική ανάγκη. Όπως κοινωνική ανάγκη ήταν τα ιδιωτικά νοσοκομεία, που τη δεκαετία του 1960 ήταν ελάχιστα, κυρίως μικρές χειρουργικές και μαιευτικές κλινικές. Τα δημόσια νοσηλευτήρια, όπως και τα δημόσια εκπαιδευτήρια πρέπει να καταστούν ανταγωνιστικά. Αυτή θα είναι και η καλύτερη άμυνα σε κάθε προσπάθεια υπονόμευσής τους.
Η εξέλιξη φέρνει νέες συνθήκες στη ζωή μας. Και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να τις ενσωματώσουμε στην κοινωνία και όχι να τις αντιμετωπίζουμε με συντηρητισμό. Οι αλλαγές στην κοινωνία δεν μπορούν να σταματήσουν. Ως υστερόγραφο αναφέρω ότι ούτε εγώ, ούτε συγγενής μου έχει σχέση ή όφελος από ιδιωτικά σχολεία.