Μοντέλο Τουρκίας για το μεταναστευτικό

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ομάδα συνεργατών του (Υπουργοί Εσωτερικών και Εξωτερικών, καθώς και ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς) μεταβαίνουν αύριο στον Λίβανο, για να εξετάσουν εάν η Κύπρος μπορεί να διασωθεί από τα κύματα του μεταναστευτικού και δη των συνεχών ροών από τον Λίβανο. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο Λίβανος, αλλά και η στάση της ΕΕ, καθώς και οι λαθρέμποροι διακινητές που ξεφυτρώνουν όπως τα μανιτάρια, αφού, όπως παραδέχεται ο Υπουργός Εσωτερικών, Κωνσταντίνος Ιωάννου, τα κέρδη τους είναι εκατομμύρια.

Πώς οι διακινητές εμφανίζονται όπως τα μανιτάρια

Μπορεί ή όχι ο Πρόεδρος να προχωρήσει σε παροδική διακοπή παραχώρησης ασύλου;

Κύπρος υπό την ομηρεία παιχνιδιών της ΕΕ

Επιλογή 1: ΕΕ, Αλληλεγγύη, Άσαντ και Μόσχα

Για να είναι δυνατή η επιστροφή των παράτυπων μεταναστών είτε στη Συρία είτε στο Λίβανο υπάρχουν δυο βασικές επιλογές αλλά και εμπόδια: Α) Για την περίπτωση της Συρίας η χώρα θα ήταν δυνατό να αποχαρακτηριστεί από την ΕΕ ως εμπόλεμη. Αν όχι ολόκληρη, τουλάχιστον κάποιες περιοχές της. Κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο, διότι υπάρχουν πολιτικές σκοπιμότητες, αφού η ΕΕ και δη τα ηγετικά κράτη μέλη της δεν επιθυμούν να δώσουν στήριξη στο καθεστώς Άσαντ, μέσα από τον χαρακτηρισμό της Συρίας ως σταθερής πλέον χώρας. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τον Άσαντ, αλλά και τη Ρωσία, που βρίσκεται στον Λίβανο ως οιονεί εγγυήτρια δύναμη κατόπιν πρόσκλησης του Σύρου Προέδρου. Το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο λόγω της κρίσης της Ουκρανίας και των τεταμένων σχέσεων Ρωσίας και ΕΕ.

Βεβαίως, λόγω της υφιστάμενης κατάστασης, στο πλαίσιο της Αλληλεγγύης της ΕΕ θα ήταν δυνατό αριθμός κρατών μελών της να δεχθούν μετανάστες που βρίσκονται στην Κύπρο. Και αυτή, όμως, η επιλογή μοιάζει δύσκολη, διότι, ουκ ολίγα κράτη ισχυρίζονται ότι μπορεί να έχουν χαμηλό ποσοστό σε σχέση με τον πληθυσμό τους στο θέμα της μετανάστευσης, όμως, σε πραγματικούς αριθμούς, το ζήτημα είναι οξύ.

Επιλογή 2: Λίβανος και αποσύνθεση

Β) Για την περίπτωση του Λιβάνου δεν υπάρχει διμερής συμφωνία για την επιστροφή και παραλαβή παράτυπων ή οικονομικών μεταναστών, που δεν είναι πολίτες της χώρας. Ούτε Συμφωνία Επανεισδοχής μεταξύ Λιβάνου και ΕΕ, επί τη βάσει της οποίας να καλύπτεται η Κύπρος. Άρα, κανένας Σύρος ή άλλης εθνικότητας πολίτης, που ήλθε στην Κύπρο μέσω Λιβάνου, δεν γίνεται δεκτός από τη Βηρυτό. Μπορεί μόνο να δεχτεί πολίτες του Λιβάνου, που θα σταλούν πίσω στη χώρα τους εφόσον κριθεί ότι δεν δικαιούνται άσυλο ή έχουν απελαθεί. Στην περίπτωση της Συρίας, ακόμη και αν κάποιος Σύρος απελαθεί, πώς θα επιστρέψει όταν θεωρείται εμπόλεμη ζώνη;

Τα κέρδη διακινητών και σάπια καράβια

Πέραν τούτων, ο Λίβανος έχει πλημμυρίσει από Σύρους και Παλαιστίνιους πρόσφυγες. Γίνονται αναφορές για 1,5 ώς 4 εκατομμύρια. Γιατί, λοιπόν, να αισθάνεται άβολα, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, όταν οι πληθυσμοί αυτοί μετακινούνται προς Κύπρο. Άλλωστε, ως χώρα έχει τα δικά της προβλήματα στην οικονομία, στην ασφάλεια και την αποτελεσματική διακυβέρνηση. Υπό αυτές τις συνθήκες ανθούν οι λαθρέμποροι - διακινητές, που έχουν τεράστια κέρδη, αφού εισπράττουν περί τις 3 χιλιάδες ανά κεφαλή. Πολλές φορές υιοθετείται η ακόλουθη διαδικασία: Το δίκτυο των λαθρεμπόρων αγοράζει σε εξευτελιστική τιμή μια σάπια βάρκα και καθορίζει κάποιον από τους μετανάστες ως οδηγό και όταν συλληφθεί, εξηγεί, αποποιούμενος την ευθύνη, τι συνέβη. Και, ως εκ τούτου, το δίκτυο την βγάζει καθαρή. Αλλά, και αν μιλήσει, το ζητούμενο είναι η στοιχειοθέτηση υπόθεσης και η συνεργασία με τις Αρχές του Λιβάνου. Επί τούτου δεν εγείρεται θέμα πρόθεσης, αλλά και αποτελεσματικότητας.

Επιχειρησιακός σχεδιασμός και τουρκικό προηγούμενο

Ούτως ή άλλως, η πρόθεση του Προέδρου είναι να βρει λύση, διότι, όπως υποστηρίζει, υπάρχει κρίση. Μέσα στα μέτρα που μπορεί να εισηγηθεί δεν θα ήταν μόνο η διμερής συμφωνία επανεισδοχής, αλλά και: Α) Η παροχή οικονομικών κινήτρων, δηλαδή ενίσχυσης, από την ΕΕ στον Λίβανο και μάλιστα στο μοντέλο της Τουρκίας, που μπορεί να συνοδευτεί με συμφωνία επανεισδοχής. Β) Ο διορισμός αξιωματικού παρατηρητή στον Λίβανο και αντίστοιχου του Λιβάνου στην Κύπρο, για συντονισμό των διαδικασιών αποτροπής της παράνομης διακίνησης και τον ταυτόχρονο συναφή επιχειρησιακό σχεδιασμό και συντονισμό.

Το παράνομο «Push Back» και οι καταγγελίες

Βεβαίως, εκτός των ανωτέρω επιλογών, που στηρίζονται σε διμερή απόφαση Κύπρου - Λιβάνου ή σε απόφαση της ΕΕ για τον αποχαρακτηρισμό της Συρίας ή περιοχών της ως ανασφαλών, δηλαδή ως εμπόλεμων, υπάρχουν ακόμη δυο πρακτικές που δεν είναι «νόμιμες». Όμως, εφαρμόζονται σιωπηρώς είτε στα φωνακτά, στη λογική του σκοπού που αγιάζει τα μέσα. Εγείρεται, άλλωστε, θέμα αντιμετώπισης κρίσης και ζητημάτων ασφάλειας και εθνικού συμφέροντος:

Πρώτο, η εφαρμογή της διαδικασίας του «push back». Δηλαδή η παρεμπόδιση σκάφους εντός του οποίου βρίσκονται πρόσφυγες ή μετανάστες να εισέλθει στα χωρικά ύδατα ή να το βγάλει εκτός αυτών για να επιστρέψει στον χώρο από τον οποίο απέπλευσε. Είναι μια διαδικασία η οποία απαγορεύεται, διότι μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Συνήθως, με την επιστροφή του σκάφους στον χώρο απόπλευσης, ή γίνεται καταγγελία από τους επιβαίνοντες ότι κινδύνεψε η ζωή τους ή αυτό μπορεί να γίνει κατόπιν συνεντεύξεων από ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) και καταγγελία είτε στην ΕΕ είτε/και στις αρμόδιες Αρχές του κράτους, που κατηγορείται για τη μέθοδο του «push back». Καταγγελία μπορεί να γίνει και από τη FRONTEX, της οποίας ο ρόλος είναι συμπληρωματικός εκείνου της εθνικής ακτοφυλακής, αλλά ουδόλως μπορεί να βάλει φρένο στις ροές των μεταναστών. Εκεί που μπορεί να συνεισφέρει είναι στο ξήλωμα του δικτύου των διακινητών και στον επί τόπου έλεγχο, για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει μεταφορά ναρκωτικών ή άλλων παράνομων, στη θάλασσα, δραστηριοτήτων. Άρα, τόσο η ακτοφυλακή όσο και η FRONTEX συνοδεύουν με ασφάλεια τα πλοιάρια στο λιμάνι της χώρας υποδοχής. Ιταλία και Ελλάδα έχουν κατηγορηθεί για την εφαρμογή του «push back». Η διαδικασία του «push back» είναι δαιδαλώδης νομικά και άλλως πως, προκειμένου να αποδειχθεί τι συνέβη. Το «push back» εφαρμόζεται για να σταλεί το μήνυμα ότι δεν θα επιτραπεί η είσοδος σε βάρκες με παράτυπους μετανάστες στην Α ή Β χώρα, με την προσδοκία να μειωθούν ή να διακοπούν οι ροές. Όμως, η φόρμουλα αυτή θεωρείται αθέμιτη και παράνομη.

Το φαινόμενο Όρμπαν

Δεύτερο, η υιοθέτηση του μοντέλου Όρμπαν της Ουγγαρίας, που δεν σημαίνει απλώς ότι δεν δέχεται αιτήσεις ασύλου, αλλά και ότι κλείνει τα σύνορά της σε όσους παράτυπα εισέρχονται εντός της επικράτειάς της. Τα παράτυπα κύματα μεταναστών μεταφράζονται ως παράνομα. Κάποιους αιτητές ασύλου άρχισε να δέχεται μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία από τις εμπόλεμες χώρες. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι, ως έσχατο μέτρο, ο Πρόεδρος θα ήταν δυνατό να δηλώσει πως, για περίοδο τεσσάρων ή έξι μηνών, η Κυπριακή Δημοκρατία τερματίζει την εξέταση και την παραχώρηση ασύλου, γεγονός που θα σημαίνει παραβίαση της κοινοτικής νομοθεσίας και επιβολή κατ’ ελάχιστον προστίμου. Αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, τι θα συμβεί στην πράξη; Θα γίνεται σύλληψη των μεταναστών, μεταφορά τους στα κρατητήρια και απελάσεις. Ερώτημα: Πώς θα απελαθούν οι Σύροι και πού θα σταλούν όταν η χώρα τους θεωρείται εμπόλεμη ζώνη και θα κινδυνεύει η ζωή τους, ακόμη και από αυτό το ίδιο το καθεστώς; Ακόμη δηλαδή και αν βρεθεί ο τρόπος να σταλούν οι Σύροι στη χώρα τους, θα καταδικαστεί διεθνώς η Κυπριακή Δημοκρατία για τη στάση της και θα προκύψει μείζον πολιτικό ζήτημα.

Ιδιάζουσα κατάσταση και εποικισμός

Πέραν των ανωτέρω, το θέμα των Σύρων είναι ιδιάζον. Γιατί; Διότι, εφόσον η χώρα τους θεωρείται ως εμπόλεμη, λαμβάνουν αμέσως «καθεστώς προσωρινής προστασίας» (απολαμβάνοντας όλα τα προβλεπόμενα δικαιώματα). Το καθεστώς αυτό δεν συγκρούεται με το δικαίωμα της υποβολής αίτησης ασύλου. Εκτός και αν το κράτος υποδοχής παραβεί την ευρωπαϊκή νομοθεσία και δεν δέχεται αιτήσεις ασύλου ή δεν παραχωρεί «καθεστώς ειδικής προστασίας». Γίνεται αναφορά στους Σύρους, διότι στην παρούσα φάση επί τούτων εντοπίζεται το πρόβλημα και η όξυνσή του μέσω Λιβάνου. Ιδιάζον δεν είναι μόνο το ζήτημα των Σύρων, αλλά και της ίδιας της Κύπρου, που τελεί υπό κατοχήν και είναι θύμα εποικισμού. Εγείρεται ζήτημα κοινωνικής και πολιτικής συνοχής, αλλά και ασφάλειας, καθώς και συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης των παράτυπων προσφύγων, στους χώρους διαμονής, επειδή εκ των πραγμάτων δεν υπάρχουν επαρκείς εγκαταστάσεις, ούτε προσωπικό επί του παρόντος. Πρέπει να φτιαχτούν και να προσληφθούν. Αυτά είναι ψιλά γράμματα για τους διακινητές. Ο Λίβανος αντιμετωπίζει επίσης ζητήματα ασφάλειας και επιβίωσης. Η ΕΕ, όμως; Έχει δικαίωμα να μην αντιλαμβάνεται την κρίση και την επικρατούσα κατάσταση; Ποια αλληλεγγύη; Ψυχρά συμφέροντα. Επί του παρόντος καμιά αμφιβολία δεν υπάρχει ότι τελούμε υπό την ομηρεία όλων αυτών των πολιτικών παιχνιδιών και των επίχειρων του πολέμου στη Συρία, καθώς και των δραματικών καταστάσεων κρατικής αποσύνθεσης του Λιβάνου.

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων