«Εμφύλιος Πόλεμος: ΕΟΚΑ Β, Παρακράτος και Χούντα»: Η απομυθοποίηση και αναθεώρηση της Ιστορίας

Φως σε αθέατες πτυχές της Ιστορίας, κατά την περίοδο 1971-1974, ρίχνει το νέο έργο του Δρος Γιάννου Χαραλαμπίδη, με τίτλο «Εμφύλιος Πόλεμος: ΕΟΚΑ Β', Παρακράτος και Χούντα». To βιβλίο αναλύει πολυδιάστατα και σε βάθος τα τραυματικά γεγονότα της περιόδου, με αδιάσειστα στοιχεία και έγγραφα, που βγαίνουν για πρώτη φορά στην επιφάνεια.

To τρίτομο έργο του Δρος Χαραλαμπίδη παρουσιάστηκε την περασμένη Τρίτη, σε μία κατάμεστη Αίθουσα Τελετών του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Ιεράς Μονής Κύκκου. Την παρουσίαση του βιβλίου παρακολούθησαν, τόσο υποστηρικτές και συνεργάτες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, όσο και ηγέτες της ενωτικής παράταξης και συνεργάτες του Στρατηγού Γρίβα. Το βιβλίο παρουσίασαν ο Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, ο Διεθνολόγος, Πρόεδρος του ΚΥΚΕΜ, Χρίστος Ιακώβου και ο Υποστράτηγος εν αποστρατεία, Ντίνος Στυλιανού. Συντονιστής ήταν ο Συνταγματάρχης εν αποστρατεία, Άντης Λοΐζου. Η εκδήλωση έκλεισε με αντιφώνηση από τον συγγραφέα.

«Η ιστορία μέσα από μία διαφορετική διάσταση»

Ο Συνταγματάρχης εν αποστρατεία, Άντης Λοΐζου, στην εναρκτήρια ομιλία του ανέφερε πως το βιβλίο, παρουσιάζει την Ιστορία από μία διαφορετική διάσταση απ’ όλα όσα βιβλία έχουν γραφτεί μέχρι στιγμής. Ο συγγραφέας σ’ αυτό το βιβλίο, συνέχισε, «παραθέτει μία ενδελεχή έρευνα, μέσα από διάφορες πηγές, έχει πάρει πάρα πολλές συνεντεύξεις από πρωταγωνιστές και κύρια στελέχη όλων των πλευρών, και ερχόμαστε 50 χρόνια μετά το πραξικόπημα και την εισβολή να έχουμε αυτό το πόρισμα».

Αχιλλέας Αιμιλιανίδης: «Το βιβλίο περιλαμβάνει γερή ανάλυση και βιβλιογραφία, πρωτογενές υλικό μέσω συνεντεύξεων και εγγράφων»

«Αυτή είναι η πλέον ώριμη συγγραφική του εργασία»

Ο Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, με τη σειρά του, αρχικά ανέφερε πως είχε την ευκαιρία και στο παρελθόν να παρουσιάσει και άλλα βιβλία του Δρος Γιάννου Χαραλαμπίδη, αλλά θεωρεί πως αυτή είναι η πλέον ώριμη συγγραφική του εργασία. «Έχει οπωσδήποτε μελετήσει εξονυχιστικά μια κρίσιμη περίοδο, και με δεδομένο ότι φέτος είναι δυστυχώς τα 50χρονα από το πραξικόπημα και την εισβολή, είναι ιδιαίτερα επίκαιρο. Το βιβλίο περιλαμβάνει γερή ανάλυση και βιβλιογραφία, πρωτογενές υλικό μέσω συνεντεύξεων και μέσω εγγράφων και περιλαμβάνει πράγματι μία ολοκληρωμένη θεώρηση πολλών πτυχών της περιόδου, που έχουν να κάνουν με το κομμάτι της βίας. Η περίοδος στην οποία επικεντρώνεται ο Γιάννος είναι η περίοδος 1971-74, εντούτοις ξεκινά από πιο νωρίς, συζητά τη γένεση και λειτουργία της οργάνωσης που λεγόταν ‘‘εθνικό μέτωπο’’. Συζητά το πλαίσιο της δολοφονίας του Γιωρκάτζιη και της απόπειρας δολοφονίας του Μακαρίου. Αλλά νομίζω πως η βασική συμβολή του βιβλίου έχει να κάνει με την ιστορία της ΕΟΚΑ Β. Το βιβλίο του Γιάννου νομίζω ότι είναι η πρώτη απόπειρα μιας ολοκληρωμένης συγγραφής της ιστορίας της ΕΟΚΑ Β. Θεωρώ ότι το ενδιαφέρον της συμβολής του συγγραφέα είναι ότι προσπαθεί να δει εσωτερικά την ΕΟΚΑ Β, δηλαδή με τον τρόπο που σκέφτονταν ο Γρίβας και τα στελέχη της. Ο συγγραφέας περιορίζεται περισσότερο σε γεγονότα και στην ανάλυσή τους παρά στην απόδοση χαρακτηρισμών ή επιθέτων εις τους πρωταγωνιστές. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, στις οποίες προσπαθεί να βρει το δίκαιο το οποίο μπορεί να είχε η κάθε πλευρά. Και είναι χαρακτηριστικό αυτού ότι σε κάποια στιγμή αποκαλεί τον Μακάριο μέχρι και προφητικό ως προς λόγια που είπε. Θεωρώ ότι η συμβολή του είναι σημαντική εις τον ιστορικό διάλογο γι’ αυτήν τη χρήσιμη περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, περιλαμβάνει και σχόλια ή απαντήσεις των πρωταγωνιστών ακόμα και για πρόσφατα γεγονότα ή πρόσφατες δηλώσεις. Το βιβλίο είναι πράγματι γραμμένο με έναν τρόπο πολύ ευκολοδιάβαστο, παρά το ότι είναι ένα μεγάλο βιβλίο πέραν των 1000 σελίδων συνολικά».

Ντίνος Στυλιανού: «Ο συγγραφέας φιλοδοξεί να σπάσει ιστορικά ταμπού, ισχύοντα αφηγήματα, ακόμα και μύθους»

«Ένα πολύτιμο επιστημονικό πόνημα»

Ο Στρατηγός εν αποστρατεία, Ντίνος Στυλιανού, στη δική του ομιλία, ανέφερε πως «πρόκειται για ένα βιβλίο που θα μπορούσε κάποιος να το χαρακτηρίσει ως ένα χρήσιμο εργαλείο για όλους όσοι ανησυχούν, μελετούν, χαράσσουν στρατηγικές και έχουν την ευθύνη διαχειρίσεως του εθνικού μας θέματος, για αποφυγή επανάληψης των λαθών του παρελθόντος. Ένα πολύτιμο επιστημονικό πόνημα, που δεν καταπιάνει μονοδιάστατα την ιστορική πλευρά των τραυματικών γεγονότων, αλλά αυτά καταγράφονται, αναλύονται σε βάθος, συνεξεταζόμενα υπό το πρίσμα των διεθνών σχέσεων, της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής στο πλαίσιο της μεγάλης εικόνας του παγκόσμιου και των περιφερειακών συστημάτων ασφάλειας. Ο συγγραφέας φιλοδοξεί να σπάσει ιστορικά ταμπού, ισχύοντα αφηγήματα, ακόμα και μύθους που αφορούν την κυπριακή και ελληνική Ιστορία της περιόδου από το 1971 έως το 1974. Στην ουσία επιχειρείται να ξαναγραφτεί η Ιστορία αρχίζοντας από το 1960. Χωρίς προσωπολατρίες και προκαταλήψεις, εξετάζοντας τα ιστορικά γεγονότα στη βάση παλαιών και νέων διασταυρωμένων γεγονότων, αναδεικνύοντας παράλληλα ανέκδοτα έγγραφα, επιστολές, λοιπό αρχειακό υλικό που προέρχονται από τους Βρετανούς, τους Αμερικάνους, τους Βούλγαρους, τους Τσεχοσλοβάκους, καθώς και τον ΟΗΕ, τα οποία φωτίζουν περαιτέρω τα ιστορικά γεγονότα. Φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της σύγχρονης κυπριακής Ιστορίας. Πρωταγωνιστές της περιόδου απ’ όλες τις πλευρές καταθέτουν τις μαρτυρίες τους, επιβεβαιώνοντας ή απορρίπτοντας ισχυρισμούς. Η ταραχώδης περίοδος ξαναζωντανεύει μέσα από την καταγραφή των γεγονότων τα οποία συνέθεταν μια εκρηκτική πολιτική ζωή, που κατέληξε στο πραξικόπημα και στην τουρκική εισβολή. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην απλή καταγραφή γεγονότων. Μέσα από την ψυχρή και βαθιά ανάλυση θέτει στο μικροσκόπιό του κάθε πτυχή. Η έρευνα έρχεται να καλύψει τις τρεις μεγάλες περιόδους της σύγχρονης Ιστορίας, που καταγράφονται ξεχωριστά σε έκαστο τόμο του έργου, εξετάζοντας τις αφορμές και τα αίτια του εμφυλίου πολέμου, πώς αυτός κλιμακώθηκε και ποιοι ήταν οι κύριοι πρωταγωνιστές. Τα πολλαπλά ερευνητικά ερωτήματα του συγγραφέα καταδεικνύουν το βάρος και την ποιότητα της έρευνας. Η δε τεκμηρίωσή τους δεν αφήνει περιθώρια αμφισβητήσεων».

«Όπως πολύ ορθά επισημαίνεται, ο εμφύλιος πόλεμος επέφερε αποδυνάμωση των συντελεστών ισχύος και εξουδετέρωσε τους τρόπους υλοποίησης εθνικών στόχων, όπως ήταν η Ένωση ή ακόμα κι αυτής της Ανεξαρτησίας, δηλαδή του ενιαίου κράτους. Συμπερασματικά καταλήγοντας, όπως πολύ εύστοχα και με ευφυή τρόπο καταγράφει, ο εμφύλιος πόλεμος εξόντωσε τους αντιμαχόμενους και εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους σύμμαχους της Τουρκίας. Δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος σε συνδυασμό με την έλλειψη κοινής αποδεκτής πανεθνικής στρατηγικής, μοιραία επέφεραν τα καταστροφικά αποτελέσματα που βιώνουμε τις συνέπειές τους μέχρι και σήμερα. Ας διδαχθούμε από αυτά, έστω και την υστάτη».

Χρίστος Ιακώβου: «Είναι το προοίμιο στη νεότερη ιστοριογραφία, το οποίο κάποιοι έχουν ονομάσει αναθεωρητική Ιστορία»

«Επιστημονική τεκμηρίωση περί του εμφυλίου πολέμου»

Ο Χρήστος Ιακώβου είπε πως πρόκειται για ένα ογκώδες έργο, καρπό πολυετούς και πολύμορφης ερευνητικής προσπάθειας. «Το βιβλίο καινοτομεί σε ό,τι αφορά τις πηγές τις οποίες χρησιμοποιεί. Για πρώτη φορά γραπτές πηγές έρχονται στο φως της δημοσιότητας, εντασσόμενες σ’ ένα πλαίσιο, το οποίο αναλύει ο συγγραφέας και δεν παραμένει στο ερώτημα τού τι έγινε και πώς έγινε».

«Όταν άνοιξα το βιβλίο, περίμενα κάτι να δω και το είδα. Κάτι το οποίο δεν συμβαίνει συχνά στη νεότερη ιστοριογραφία της Κύπρου είναι η εννοιολογική αποσαφήνιση. Όταν χρησιμοποιεί κάποιος έναν όρο ως τίτλο ενός βιβλίου, θα πρέπει να προχωρήσει να εξηγήσει τι εννοούμε επιστημονικά “εμφύλιος πόλεμος”».

»Θα σταθώ στα κεφάλαια στα οποία αναφέρεται ο Γιάννος και να πω ότι το εγχείρημα συγγραφής της νεωτέρας Ιστορίας της Κύπρου, ιδιαίτερα αυτής της περιόδου, έχει δύο στοιχεία: είναι ένα θελκτικό εγχείρημα αλλά ταυτόχρονα και ριψοκίνδυνο. Θελκτικό γιατί αναφέρεται σε γεγονότα τα οποία πλείστοι εξ υμών βιώσαμε, θυμόμαστε και βιώνουμε μέχρι σήμερα τις συνέπειές τους, άρα προκαλούν το αυτονόητο ενδιαφέρον. Και ριψοκίνδυνο γιατί θα πρέπει να προχωρήσει σε ερμηνείες, οι οποίες είναι πέρα από τη λεγόμενη πολιτική ερμηνεία της Ιστορίας. Το ριψοκίνδυνο έχει να κάνει με την τόλμη και την εντιμότητα, η οποία πρέπει να διακατέχει τον ερευνητή για να καταλήξει σε συμπεράσματα χωρίς να λαμβάνει υπόψη ακόμα και τις επιθέσεις που μπορεί να δεχθεί.

»Το όλο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η ιστοριογραφική απόπειρα του Γιάννου Χαραλαμπίδη, το οποίο είναι θελκτικό μεν ριψοκίνδυνο δε, είναι το προοίμιο στη νεότερη ιστοριογραφία, το οποίο κάποιος μπορεί να ονομάσει αναθεωρητική Ιστορία.

»Το 1974 δημιούργησε νικητές και ηττημένους, όπως και ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Κατ’ επέκτασιν η όλη αντίληψη η οποία υπήρχε για την Ιστορία της Κύπρου σε πολύ μεγάλο βαθμό ήταν πολιτική και έπρεπε κάποιος, για να είναι πολιτικά ορθός, να κινείται σε αυτήν τη λογική. Οπότε κυριάρχησε στις πρώτες απόπειρες καταγραφής της Ιστορίας της Κύπρου η πολιτική αντίληψη. Σήμερα, με το έργο του Γιάννου, μπαίνουμε στην αναθεωρητική Ιστορία.

»Καλωσορίζω αυτήν την προσπάθεια, η οποία ευελπιστώ ότι θα έχει συνέχεια και στο μέλλον. Συγχαίρω τον Γιάννο γι’ αυτό το τρίτομο έργο, για το οποίο πιστεύω ότι θα είναι επί μακρόν σημείο αναφοράς και ανοίγει πλέον τον δρόμο για περαιτέρω έρευνα».

Δρ Γιάννος Χαραλαμπίδης: «Στόχος του βιβλίου είναι να μην επαναληφθούν τα τραγικά γεγονότα του 1974»

«Έχω σύμμαχό μου την ιστορική αλήθεια»

Ο συγγραφέας στην αντιφώνησή του ανέφερε πως, «όταν είδα το κοινό, διερωτήθηκα πώς μπορεί να ακροβατεί κάποιος μεταξύ όλων αυτών των αντίρροπων δυνάμεων μιας περιόδου, που χρησιμοποιούσαν τη βία και τα όπλα απ’ ό,τι την πολιτική σκέψη. Και είπα ότι έχω σύμμαχό μου την ιστορική αλήθεια, η οποία οτιδήποτε κι αν συμβεί, δεν μπορεί να αποκρυβεί. Στα 50 χρόνια από την κατοχή, προσπάθησα να πράξω αυτό που είπε ο αγαπητός Χρίστος: Μιαν αναθεώρηση της Ιστορίας».

»Για να μπορέσω να φτάσω στο συμπέρασμά μου, θα έπρεπε να θέσω το κεντρικό ερώτημα αυτού του τρίτομου έργου και ήταν πώς ένας εμφύλιος πόλεμος διαλύει τους συντελεστές ισχύος; Αυτό είναι το ερώτημα. Και το ερώτημα αυτό απαντάται σε διάφορα επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι η εσωτερική κατάσταση και το δεύτερο επίπεδο είναι η διεθνής κατάσταση. Υπήρχαν τρεις πυλώνες στον εμφύλιο πόλεμο. Μακάριος – Γρίβας – Χούντα. Εγώ είμαι της άποψης ότι απετράπησαν τα χειρότερα, και γράφεται στο βιβλίο, διότι ο Γρίβας και ο Μακάριος έπαιζαν ορθολογιστικό παιχνίδι. Το ίδιο και η Χούντα με τον Παπαδόπουλο. Όταν αφαιρέθηκε από το σκηνικό ο παράγοντας Γρίβας και Παπαδόπουλος, οδηγηθήκαμε σε μια κάθετη σύγκρουση και στο λεγόμενο ‘‘Chicken Game’’. Δηλαδή, ο Μακάριος πίστευε ότι θα μπορούσε ν’ ανατρέψει τη Χούντα και ο Ιωαννίδης ότι θα ανέτρεπε τον Μακάριο. Αυτό αποδεικνύεται μέσα από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, δηλαδή του Ιωαννίδη πώς εσκέφτετο, αλλά και του Μακάριου πώς εσκέφτετο. Τι είναι το ‘‘Chicken Game’’; Δηλαδή, δύο αυτοκίνητα βρίσκονται σε κάθετη σύγκρουση πιστεύοντας ο ένας εκ των δύο οδηγών ότι ο ένας θα πέσει στο κράσπεδο, οπότε θα είναι κότα. Ο Ιωαννίδης, επειδή είχε τα άρματα, πίστευε ότι ο Μακάριος θα ήταν η κότα. Τελικά ο Ιωαννίδης πέρασε πάνω από το Προεδρικό, πάνω από την Κύπρο, πάνω από τον Ελληνισμό και πάνω από τον ίδιο. Το τι ήταν η ΕΟΚΑ Β σε αυτό το παιχνίδι, για πρώτη φορά γράφεται μέσα από μαρτυρίες και έγγραφα που σπάζουν οι μύθοι σε δύο επίπεδα. Το ένα επίπεδο ήταν η ΕΟΚΑ Β του Γρίβα, το άλλο ήταν η ΕΟΚΑ Β μετά τον Γρίβα.

»Προσπάθησα, πρώτον, να μην αγιοποιήσω κανέναν, δεύτερον, να μην είμαι δικαστής, τρίτον, να φέρω στην επιφάνεια στοιχεία που δεν έχουν ξαναέρθει, τέταρτον, να ψάξω τις ρίζες του εμφυλίου πολέμου -τον οποίο έχω καθορίσει γιατί είναι εμφύλιος επιστημονικά-, πέμπτον, σέβομαι και τους νεκρούς και την πολιτική, κυρίως όμως σέβομαι την Ιστορία.

»Το θέμα, για μένα, όμως, είναι να μην επαναληφθεί η τραγωδία του 1974 και η ΕΦ να μη μετατραπεί από πυλώνας ασφάλειας σε πυλώνα αποσταθεροποίησης. Να μείνει πυλώνας αποτροπής. Άρα η εσωτερική συνοχή είναι σπουδαία υπόθεση, η πολιτική ωριμότητα είναι σπουδαία υπόθεση. Γι’ αυτό είμαι και θα παραμείνω δημοκράτης, καταδικάζοντας και τη βία από οποιεσδήποτε παράνομες οργανώσεις, όπως ήταν η ΕΟΚΑ Β, αλλά και την κρατική βία, δηλαδή το παρακράτος, χωρίς να αποδέχομαι ποτέ οποιοδήποτε δικτατορικό καθεστώς όπως ήταν της Ελλάδος, διότι, αν υπήρχε δημοκρατία, ενδεχομένως να μην είχαμε την τραγωδία».

Καταλήγοντας ο Δρ. Χαραλαμπίδης επισήμανε ότι «όταν γράφεις ιστορία δεν έχεις δικαίωμα να χαρίζεσαι σε κανένα».