Πώς η Σαουδική Αραβία απειλεί την «επένδυση» Ερντογάν στη Συρία

Μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία από τις διάφορες φιλοτουρκικές οργανώσεις η Άγκυρα έσπευσε πρώτη, όπως ήταν αναμενόμενο, να κεφαλαιοποιήσει τη νέα κατάσταση πραγμάτων επί του εδάφους. Υπήρξε η πρώτη χώρα που έστειλε νέους διπλωμάτες, ενώ ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, μαζί με τον επικεφαλής της ΜΙΤ, Ιμπαήμ Καλίν, έτυχαν υποδοχής από τον Τζολάνι της ΗΤS στη Δαμασκό. Η Τουρκία, που επωμίστηκε όντως μεγάλο προσφυγικό βάρος τα προηγούμενα χρόνια, επένδυσε στρατιωτικό δυναμικό και χρήματα στη Συρία και τώρα επιδιώκει να αποσβέσει με διαδικασίες express την επένδυση αυτή αποκομίζοντας γεωπολιτικό, οικονομικό, ενεργειακό αλλά και διπλωματικό όφελος. Τα σχέδιά της αυτά, ωστόσο, φαίνεται πως κινδυνεύουν να μείνουν στα χαρτιά, καθώς ένας άλλος σημαντικός παίκτης μπήκε στο παιχνίδι: H Σαουδική Αραβία. Η αντιπαλότητα μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας πηγάζει από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, καθώς οι δύο χώρες ανταγωνίζονται για επιρροή στη Μέση Ανατολή, ειδικά μετά την Αραβική Άνοιξη.

Τα δυο σχέδια για Μέση Ανατολή

Δεν είναι τυχαίο που η νέα ηγεσία της Συρίας αποφάσισε να πραγματοποιήσει το πρώτο επίσημο ταξίδι στο Ριάντ. Στην παρούσα φάση, μετά την αποδυνάμωση του Ιράν, υπάρχουν τρεις βασικοί σχεδιασμοί για την επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή. Οι περιφερειακές αλλαγές και η υποχώρηση του Ιράν έχουν οδηγήσει σε μια νέα εποχή ανταγωνισμού. O πρώτος σχεδιασμός επιδιώκει τη διατήρηση της προηγούμενης ισορροπίας, ενώ οι άλλοι δύο, το «Νέο Σχέδιο Μέσης Ανατολής» ως συνέχεια των Συμφωνιών Αβραάμ του Ισραήλ και το σχέδιο πολιτικού Ισλάμ της Τουρκίας, στοχεύουν σε μια νέα περιφερειακή τάξη.

Από τη μια η Τουρκία με όπλο το Ισλάμ επιδιώκει την αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχοντας ως οικονομικό στήριγμα το Κατάρ, υπασπιστή το Αζερμπαϊτζάν και θρησκευτική μήτρα τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Από την άλλη, η σουνιτική Σαουδική Αραβία μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο παραμένουν ανοικτές για συνεργασία με τη Δύση και ο δρόμος για να το πετύχουν αυτό περνά και μέσα από τη Συρία.

Η ανησυχία για άνοδο ισλαμιστών

Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) αντιμετωπίζουν με προσοχή τη νέα κατάσταση πραγμάτων στη Συρία. Για δεκαετίες, η Συρία υπήρξε στενός σύμμαχος του Ιράν, με τις πλούσιες μοναρχίες του Κόλπου να ανταγωνίζονται την Τεχεράνη για την επιρροή στη Μέση Ανατολή. Με την ανατροπή του Άσαντ ανοίγεται μια ευκαιρία για τους Άραβες του Κόλπου να ενισχύσουν τις σχέσεις τους με τη νέα ηγεσία της Συρίας και με την Ευρώπη ως προέκταση.

Ωστόσο, οι ηγέτες του Κόλπου είναι επιφυλακτικοί λόγω της κυριαρχίας του ισλαμιστικού κινήματος Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), το οποίο κάποτε συνδεόταν με την Αλ Κάιντα και σήμερα παίζουν ρόλο «γιουρούκκηδων» του Ερντογάν. Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ αντιτίθενται εδώ και χρόνια στην πολιτική ισλαμική άνοδο που στηρίζει η Τουρκία και ζητούν από τη νέα κυβέρνηση της Συρίας να επιδείξει ενότητα και ανεκτικότητα προτού της προσφέρουν πολιτική και οικονομική υποστήριξη.

Οι ανησυχίες για την ενίσχυση των ισλαμιστών έχουν βαθιές ρίζες, από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης, που οδήγησαν σε ανατροπές των κυβερνήσεων σε Τυνησία και Αίγυπτο και οδήγησαν σε άνοδο ισλαμιστικών καθεστώτων.

Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Ιράν έχουν αυξηθεί, με την Τεχεράνη να κατηγορεί την Άγκυρα για την ενίσχυση της συριακής αντιπολίτευσης και την Τουρκία να βλέπει το Ιράν ως εμπόδιο για την ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Δαμασκό

H σημασία υποχώρησης του Ιράν

Τον Μάρτιο του 2023, η Σαουδική Αραβία υπέγραψε με την Ιρανική Δημοκρατία μνημόνιο κατανόησης με τη μεσολάβηση της Κίνας, το οποίο ορισμένοι θεώρησαν υποχώρηση του Ριάντ απέναντι στην ιρανική άνοδο.

Το Ιράν προσπαθεί να αναδιατάξει τις στρατηγικές του για να διατηρήσει την επιρροή του, αλλά αντιμετωπίζει προκλήσεις από την Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία. Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Ιράν έχουν αυξηθεί, με την Τεχεράνη να κατηγορεί την Άγκυρα για την ενίσχυση της συριακής αντιπολίτευσης και την Τουρκία να βλέπει το Ιράν ως εμπόδιο για την ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Δαμασκό. Επιπλέον, οι τουρκικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν και οι φόβοι για αποσχιστικές τάσεις εντός του Ιράν έχουν κάνει την Άγκυρα μεγαλύτερη απειλή για την Τεχεράνη από το Ισραήλ.

Η περίπτωση Κατάρ

Από την πλευρά του το Κατάρ φαίνεται διατεθειμένο να υποστηρίξει την προσωρινή κυβέρνηση, επιδιώκοντας ρόλο στις προσπάθειες ανοικοδόμησης.

Το Υπουργείο Εξωτερικών του Κατάρ διέψευσε φήμες για την αναβίωση του έργου αγωγού φυσικού αερίου που θα μετέφερε αέριο από το Κατάρ στην Ευρώπη μέσω Συρίας και Τουρκίας, χαρακτηρίζοντας τις αναφορές ως «εικασίες». Ο εκπρόσωπος του Υπουργείου, Ματζέντ μπιν Μοχάμεντ αλ-Ανσαρί, τόνισε ότι η Ντόχα επικεντρώνεται στη σταθερότητα στη Συρία και την ανθρωπιστική βοήθεια. Αναλυτές εκτιμούν ότι το Κατάρ πρέπει να επικεντρωθεί στη μεγιστοποίηση των εξαγωγών LNG, καθώς είναι μια πιο ευέλικτη και αποδοτική επιλογή. Άλλες περιφερειακές πηγές, όπως το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, θεωρούνται πιο πρακτικές για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης.

Η προειδοποίηση Φιντάν

Ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, επέκρινε την Παρασκευή έντονα τη Γαλλία, κατηγορώντας την ότι χρησιμοποιεί την αμερικανική ισχύ για την προώθηση των συμφερόντων της στη Συρία.

Ο Φιντάν δήλωσε πως η Τουρκία δεν λαμβάνει υπόψη χώρες που επιχειρούν να προωθήσουν τα συμφέροντά τους στη Συρία, «κρυμμένες πίσω από την αμερικανική ισχύ». Υπογράμμισε τη δέσμευση της Άγκυρας να εξαλείψει όλες τις απειλές «στην πηγή τους», αναφέροντας ότι ο αγώνας κατά της τρομοκρατικής οργάνωσης PKK/YPG αποτελεί προτεραιότητα για το 2025 και προειδοποίησε πως αν άλλοι δεν αναλάβουν δράση, η Τουρκία θα το πράξει.

Συγκλίσεις και αποκλείσεις Ιράν-Τουρκίας

Παρά τις διαφορές, τα σχέδια της Τουρκίας και του Ισραήλ συγκλίνουν σε συγκεκριμένα θέματα, όπως οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, ενώ αποκλίνουν σε άλλα, όπως το παλαιστινιακό και το κουρδικό ζήτημα. Η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ, μετά την επιστροφή του στην προεδρία των ΗΠΑ, αναμένεται να καθορίσει τη μορφή των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων και το μέλλον της Μέσης Ανατολής, με πιθανή επανεκκίνηση της ομαλοποίησης σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και αραβικών κρατών, με τη Σαουδική Αραβία ως βασικό εταίρο.

Η περιοχή εισέρχεται σε μια κρίσιμη φάση, όπου ο ανταγωνισμός και η συνεργασία θα διαμορφώσουν τη νέα γεωπολιτική τάξη.