«Νόμος για Όλους» ή Νόμος ερήμην τους; Η δημόσια διαβούλευση που άναψε φωτιές στον κόσμο των ΑμεΑ

Η Κυπριακή Δημοκρατία εισέρχεται σε μία κρίσιμη φάση κοινωνικού και νομοθετικού αναστοχασμού με την κατάθεση, στις 12 Σεπτεμβρίου 2025, του προσχεδίου νόμου «Ο περί Κοινωνικής Συμμετοχής, Συμπερίληψης και Ανεξάρτητης Διαβίωσης Ατόμων με Αναπηρίες Νόμος του 2025». Πρόκειται για ένα φιλόδοξο, όπως παρουσιάστηκε, εγχείρημα αναδιάρθρωσης όλων των παροχών και υπηρεσιών προς τα άτομα με αναπηρίες, που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση μέσω της πλατφόρμας e‑consultation μέχρι τις 17 Οκτωβρίου.

Αν και το εγχείρημα χαιρετίστηκε, αρχικά, ως μια νομοθετική τομή που μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας πιο συμπεριληπτικής κοινωνίας, σύντομα προκάλεσε ένα κύμα ανησυχίας και έντονης αντίδρασης από τις οργανώσεις και τα ίδια τα άτομα με αναπηρίες. Τα θετικά της πρόθεσης επισκιάστηκαν από τον φόβο απώλειας κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, την έλλειψη σαφήνειας σε κρίσιμες διατάξεις και, κυρίως, από την αίσθηση ότι η διαβούλευση δεν ήταν ουσιαστική, αλλά προσχηματική.

Τι επιχειρεί ν’ αλλάξει ο νέος νόμος

Το προσχέδιο φιλοδοξεί ν’ αντικαταστήσει τον υφιστάμενο Νόμο περί Ατόμων με Αναπηρίες (127(I)/2000), που ίσχυε από τις αρχές της νέας χιλιετίας. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι ότι επιδιώκει να ενοποιήσει όλες τις κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες προς άτομα με αναπηρία - χρηματικές, υλικές και υποστηρικτικές - σε ένα ενιαίο, συνεκτικό νομικό πλαίσιο.

Σύμφωνα με την περίληψη του προσχεδίου:

* Εισάγονται τέσσερεις νέες κοινωνικές υπηρεσίες (χωρίς λεπτομέρειες ως προς τη φύση ή τους δικαιούχους τους).

* Υπάρχει ρητή αναφορά ότι ο νόμος "αναβαθμίζει, αυξάνει και επεκτείνει" τις υφιστάμενες παροχές.

* Δηλώνεται συμβατότητα με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Κύπρου, ιδίως με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (CRPD) και με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αναπηρία 2021–2030.

* Προβλέπεται συμμετοχή οργανώσεων αναπήρων στον σχεδιασμό και την αξιολόγηση των πολιτικών.

Σε θεωρητικό επίπεδο, οι παραπάνω προβλέψεις δείχνουν κατεύθυνση συμβατή με τις αρχές της συμπερίληψης και της ανεξάρτητης διαβίωσης. Ωστόσο, η πραγματικότητα του κειμένου και η πολιτική συγκυρία γεννούν περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις.

Οι «γκρίζες ζώνες» που γεννούν καχυποψία

Οι αντιδράσεις οργανώσεων και πολιτών εστιάζουν κυρίως στα σημεία εκείνα όπου η γλώσσα του προσχεδίου γίνεται θολή, αόριστη ή υπερβολικά τεχνοκρατική. Μερικά από τα πιο ανησυχητικά σημεία περιλαμβάνουν:

* Απουσία κοστολόγησης: Δεν συνοδεύεται από κανένα απολύτως δημοσιονομικό πλάνο, αφήνοντας αναπάντητο το ερώτημα πώς θα χρηματοδοτηθούν οι διευρυμένες παροχές.

* Μη σαφής εφαρμογή: Δεν ξεκαθαρίζεται ποια είδη αναπηρίας θα καλύπτονται άμεσα και ποια σταδιακά, ούτε ποιοι φορείς θα υλοποιούν τις νέες υπηρεσίες.

* Κίνδυνος για μειώσεις: Η ένταξη όλων των παροχών σε ένα ενιαίο πλαίσιο ενδέχεται να διευκολύνει μελλοντικά την κατάργηση ή αντικατάστασή τους, π.χ. με «κουπόνια» ή με εξορθολογισμό κόστους.

* Αποκλεισμός μέσω τεχνικότητας: Οι διατυπώσεις παραπέμπουν συχνά σε μελλοντικές υπουργικές αποφάσεις, υπονοώντας ότι η πραγματική εφαρμογή του νόμου θα εξαρτάται από την εκάστοτε πολιτική βούληση, όχι από την ίδια τη νομοθεσία.

«Σαν να μας κόβουν το οξυγόνο»

Η πρόεδρος του ΚΥΣΟΑ (Κυπριακής Συνομοσπονδίας Οργανώσεων των Ατόμων με Αναπηρία) έχει εκφράσει δημόσια ανησυχία ότι το νομοσχέδιο μπορεί να γίνει πρόσχημα για να κοπούν παροχές: «Δεν δεχόμαστε πίσω βήματα. Ό,τι έχει κατακτηθεί με αγώνες δεκαετιών δεν είναι προς διαπραγμάτευση», δήλωσε σε συνέντευξη, ζητώντας σαφή δέσμευση ότι δεν θα μειωθεί κανένα υφιστάμενο δικαίωμα.

Οι οργανώσεις αναπηρίας κάνουν λόγο για ψυχολογική πίεση, για «έναν νόμο που υλοποιείται χωρίς να μας ακούει», για μία κυβέρνηση που φαίνεται να αντιμετωπίζει τους θιγομένους ως αριθμούς σε πίνακες, όχι ως ανθρώπους. Η οργή δεν είναι γενική - είναι στοχευμένη: στρέφεται εναντίον της αδιαφάνειας, της ασάφειας, της έλλειψης εγγυήσεων.

Δηλώσεις από την Κυβέρνηση: λόγια και δέσμευση

Η Υφυπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας, κ. Μαριλένα Ευαγγέλου, κατά την παρουσίασή της ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Εργασίας, είπε ότι η μεταρρύθμιση «μεταφράζεται σε εκσυγχρονισμό, αναβάθμιση, αύξηση και επέκταση κοινωνικών υπηρεσιών και κοινωνικών παροχών» και ότι αποσυνδέονται τα αναπηρικά επιδόματα από το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα. Σε άλλη ανακοίνωση, το Υφυπουργείο τονίζει ότι το προσχέδιο ετοιμάστηκε «με ενεργό εμπλοκή των εκπροσώπων της ΚΥΣΟΑ και διαβούλευση με αντιπροσωπευτικές οργανώσεις».

Επιπλέον, σε προηγούμενη ανακοίνωση (Δεκέμβριος 2024) επισημαίνεται ότι η Κυβέρνηση προωθεί την «αναβάθμιση των κοινωνικών υπηρεσιών και παροχών προς τα άτομα με αναπηρίες» και ότι σύντομα θα κατατεθεί αναθεωρημένη Εθνική Στρατηγική για την αναπηρία 2024-2028.

Όμως, στη γειτονιά της αναπηρίας, οι λέξεις «αναβάθμιση», «εκσυγχρονισμός» και «ενίσχυση» ακούγονται αλλιώς: με σκιά αμφιβολίας. Όταν δεν συνοδεύονται από αριθμούς, χρονοδιαγράμματα, ελεγκτικά εργαλεία, είναι εύκολο να μεταμορφωθούν σε αέρα.

Γιατί η οργή ξεπέρασε τα όρια της πολιτικής ευγένειας

Η συσσωρευμένη απογοήτευση στον κόσμο των ΑμεΑ δεν εκδηλώθηκε μόνο μέσα από άρθρα και ανακοινώσεις. Ήδη έχουν ανακοινωθεί κινητοποιήσεις και διαμαρτυρίες, με πιο χαρακτηριστική την πορεία που οργανώνει η Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥΣΟΑ) προς το Προεδρικό Μέγαρο, καταγγέλλοντας την άρνηση συνάντησης του Προέδρου με τις οργανώσεις.

Η αίσθηση είναι ότι η Κυβέρνηση προχωρεί με νομοθέτηση χωρίς ουσιαστική διαβούλευση, απλώς επιδιώκοντας να επιβεβαιώσει ήδη ειλημμένες αποφάσεις. Όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν εκπρόσωποι του χώρου: «Η συμμετοχή μας ζητήθηκε εκ των υστέρων, όχι για να διαμορφώσουμε το σχέδιο, αλλά για να δώσουμε άλλοθι νομιμοποίησης».

Ποιο είναι το πραγματικό διακύβευμα;

Η δημόσια συζήτηση δεν είναι απλώς μια διαφωνία για τεχνικές ρυθμίσεις. Είναι αντανάκλαση δύο διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων:

* Από τη μια, η κρατική αντίληψη περί «αναδιοργάνωσης» και «βιωσιμότητας», που βλέπει την ενιαία θέσπιση ως εργαλείο ελέγχου και εξορθολογισμού.

* Από την άλλη, η πεποίθηση των οργανώσεων ότι κάθε παροχή δεν είναι προνόμιο αλλά ανάγκη επιβίωσης και αξιοπρέπειας.

Πολλοί εκπρόσωποι οργανώσεων κάνουν λόγο για υφαρπαγή δικαιωμάτων με φιλοκοινωνικό περιτύλιγμα. Δεν αρνούνται την ανάγκη μεταρρύθμισης, αλλά ζητούν εγγυήσεις ότι δεν θα γίνουν θυσίες στο όνομα της αποδοτικότητας.

Μια προσωπική καταγραφή

Ως δημοσιογράφος και ως πολίτης με αναπηρία, δεν διαβάζω το προσχέδιο με ενθουσιασμό. Το διαβάζω με βαθιά επιφυλακτικότητα. Έχω μάθει ότι τα δικαιώματα δεν χάνονται απότομα. Χάνονται σιγά-σιγά, διακριτικά, μέσα σε λογικές νομοτεχνικές διατυπώσεις και υποσχέσεις για μελλοντικές βελτιώσεις.

Κάθε επίδομα, κάθε υπηρεσία, κάθε θεσμική εγγύηση, είναι καρπός πολύχρονων αγώνων, όχι παραχωρήσεων. Και κάθε φορά που «επανεξετάζεται το πλαίσιο», ο αναστεναγμός στο αναπηρικό κίνημα είναι σχεδόν αυτόματος: «Τι θα χάσουμε αυτήν τη φορά;».

Η Πολιτεία έχει ακόμα χρόνο ν’ ακούσει και να διορθώσει. Αλλά δεν έχει πια την πολυτέλεια να ζητά εμπιστοσύνη, αν δεν την οικοδομήσει με πράξεις. Και, κυρίως, δεν έχει το δικαίωμα να νομοθετεί χωρίς - ή εναντίον - αυτούς που αφορά ο νόμος.