Κρίτων Τορναρίτης 1990: «Πολιτική ισότητα - δύο λαοί: Θέματα στα οποία θα πρέπει να είμαστε ανυποχώρητοι»
Δηλώσεις σε συνέντευξη στη «Σημερινή», 1η Οκτωβρίου 1990
Την ετοιμότητα της Πολιτείας ν’ αναλάβει πρωτοβουλία, ώστε το συγγραφικό έργο του Κρίτωνα Τορναρίτη να καταστεί κτήμα της κυπριακής κοινωνίας και του νομικού κόσμου, εξέφρασε ο Πρόεδρος, Νίκος Χριστοδουλίδης, στην παρουσίαση της βιογραφίας του Κρίτωνα Τορναρίτη από τον Αχιλλέα Κ. Αιμιλιανίδη, στο Προεδρικό Μέγαρο.
Δηλώνω ότι δεν γνωρίζω τι περιλαμβάνει το εν λόγω βιβλίο βιογραφίας για τον μ. Κρίτωνα Τορναρίτη. Γι’ αυτό επιφυλάσσομαι να επανέλθω αφού το διαβάσω. Ελπίζω να περιλαμβάνει τα όσα είχε δηλώσει ο μ. Κ. Τορναρίτης στη συνέντευξή του στον συνάδελφο Αντώνη Μακρίδη, που δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή»,1η Οκτωβρίου 1990.
Τονίζω ότι οι δηλώσεις του εκείνες είχαν γίνει τον ίδιο χρόνο (7 μήνες μετά) που οι Βρετανοί κατάφεραν και πέρασαν την τρισάθλια Δικοινοτική, Διζωνική Ομοσπονδία με το Ψήφισμα 649/90 (Σ. Ασφαλείας) με τον Πρόεδρο Γιώργο Βασιλείου. Ο οποίος έκανε ό,τι του ζητούσαν οι Βρετανοί εξ ου και τον αποκαλούσαν «precious asset» (αφού κατάφεραν να αντικαταστήσει τον μ. Σπύρο Κυπριανού…).
Στις 14 Μαρτίου 2021 επανέφερα εκείνες τις δηλώσεις του στην έντυπη «Σημερινή» και στις 16 Μαρτίου 2021 στην ηλεκτρονική. «Πολιτική ισότητα - δύο λαοί: Θέματα στα οποία θα πρέπει να είμαστε ανυποχώρητοι».
Είχα γράψει το 2021 ότι «τα λεχθέντα του μ. Κρίτωνος Τορναρίτη απευθύνονται σήμερα σε όλους τους κομματικούς πολιτικούς και ολόκληρο τον λαό. Αλλά, κυρίως, προς τις τυφλές ηγεσίες ΔΗΣΥ - ΑΚΕΛ ενώπιον της βρετανο-τουρκικής ΔΔΟ που ανέλαβαν να μας επιβάλουν ως ‘‘λύση’’ διάλυση… αποδοχή ουσιαστικά των τουρκικών απαιτήσεων της πολιτικής ισότητας, για δύο κράτη και δύο λαούς…».
Ο Κρίτων Τορναρίτης το 1990 επεσήμανε ότι «επιβάλλεται να παραμείνουμε ανυποχώρητοι σε ορισμένα βασικά θέματα και αρχές…».
Ανέλυσε τις απαιτήσεις των Τούρκων για πολιτική ισότητα, κυριαρχία και για ύπαρξη «δύο λαών» (που ήταν πάγιο αίτημα των Τούρκων και όχι σημερινό)…
Ερώτηση: «Κύριε Τορναρίτη, οι Τούρκοι σήμερα απαιτούν πολιτική ισότητα, αυτοδιάθεση και μιλούν για δύο λαούς στην Κύπρο. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Αναλύστέ μας τα».
Τορναρίτης: «Καλά ή κακά δεχθήκαμε την ομοσπονδιακή λύση. Στην ομοσπονδία λοιπόν τα δύο μέρη, οι δύο κοινότητες, σε ορισμένες πτυχές είναι ισότιμες, αλλά στα περισσότερα η πλειοψηφία είναι εκείνη που καθορίζει το τι θα γίνει.
»Όταν μιλούμε για πολιτική ισότητα όσον αφορά τις ατομικές ελευθερίες, τα ατομικά δικαιώματα, εκεί μάλιστα. Όσον αφορά όμως την οργάνωση του Κράτους και άλλα συναφή θέματα, δεν μπορεί να υπάρξει εκπροσώπηση 50% με 50%. Οι Τούρκοι με την πολιτική ισότητα εννοούν να συμμετέχουν εξίσου σε όλα τα όργανα του κράτους.
»Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Επίσης, η έννοια των δύο λαών που προβάλλουν οι Τούρκοι είναι λανθασμένη. Δεν μπορεί να υπάρξει κράτος με δύο λαούς. Για να υπάρξει ένα κράτος απαιτείται μόνιμος λαός, σε ορισμένη χώρα, οργανωμένος σε νομικό πρόσωπο, το οποίο νομικό πρόσωπο ασκεί πολιτική εξουσία εξ ιδίου δικαίου. Λοιπόν δεν μπορούν να υπάρξουν δύο λαοί, αλλά ένας, όταν μιλούμε για κράτος.
»Όταν οι Τούρκοι μιλούν για δύο λαούς, εννοούν την ύπαρξη κράτους εν κράτει.
»Τώρα που μιλούμε για τον λαό θυμούμαι κάτι που είπε ο Αριστοτέλης: ‘‘Ο λαός - λέγει - είναι ένας και μόνος. Μοιάζει με ποταμό, στον οποίον όσα ρεύματα και αν μπουν μέσα, ο ποταμός παραμένει ένας και ρέει’. Και εδώ ο λαός της Κύπρου είναι ένας’’.
»… Σε ορισμένα βασικά θέματα οφείλουμε να είμαστε ανυποχώρητοι. Σε άλλα σημεία λεπτομερειών πρέπει να είμαστε ευέλικτοι. Τα βασικά σημεία είναι π.χ. η δημοκρατική αρχή με βάση την οποία η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία ελέγχει. Επίσης, πρέπει να είμαστε ανυποχώρητοι στις βασικές αρχές του δικαιώματος επανεγκατάστασης, ελευθερο-επικοινωνίας, νομής και κτήσης περιουσίας κ.λπ..
»Η Τουρκία έπαψε να είναι εγγυήτρια δύναμη, γιατί η ίδια κατέλυσε αυτό που εγγυήθηκε να διαφυλάξει. Οι άλλες δύο δεν ανέλαβαν τις εγγυητικές υποχρεώσεις τους, γιατί την ώρα που τις χρειαστήκαμε να έρθουν να προασπίσουν την ανεξαρτησία και ενότητα της Κύπρου, δυστυχώς, δεν ήρθαν. Και γι’ αυτό ακριβώς είναι υπόλογες».
Τα τρωτά του Συντάγματος
Ερώτηση: «Κύριε Τορναρίτη, ήσουν μέλος της Μεικτής Συνταγματικής Επιτροπής που ανέλαβε να συντάξει το κυπριακό Σύνταγμα. Ως νομικός κύρους και ως συνταγματολόγος δεν προείδες ότι αυτό το Σύνταγμα δεν διασφάλιζε τη βιωσιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας;».
Τορναρίτης: «Το πρώτο που είδα και τους το είπα έκτοτε είναι το εξής: Μέσα στη συμφωνία της Ζυρίχης υπήρχε πρόνοια που έλεγε ότι οι διατάξεις της Ζυρίχης, δηλαδή τα 26 σημεία, θα ήταν θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος, τα οποία κατ’ ουδένα τρόπο μπορούσαν ν’ αλλάξουν ή να αναθεωρηθούν. Τους έλεγα λοιπόν ότι θεμελιώδεις διατάξεις υπάρχουν και σε άλλα Συντάγματα, όμως, αυτές οι διατάξεις στα άλλα Συντάγματα θα μπορούσαν να αλλάξουν μετά από ορισμένη συντακτική διεργασία, δηλαδή από μια Βουλή Συντακτική.
»Όμως, με το αμετάβλητο στο διηνεκές των διατάξεων του δικού μας Συντάγματος περιορίζετο η λαϊκή κυριαρχία, στην οποία δεν παρείχετο το δικαίωμα να αλλάξει με τη θέλησή της το Σύνταγμα. Επίσης, το Σύνταγμα είχε και άλλα τρωτά, γιατί διαιώνιζε τον χωρισμό των δύο κοινοτήτων. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Νομοθετική Εξουσία, δηλαδή τη Βουλή. Η Νομοθετική λοιπόν Εξουσία ήταν τεμαχισμένη. Υπήρχαν εκτός της Βουλής που ασκούσε την εξουσία αυτή και οι δύο Κοινοτικές Συνελεύσεις, που είχαν επίσης Νομοθετική Εξουσία. Οι δύο Συνελεύσεις ασχολούνταν με θέματα που ήσαν κρατικά και όχι κοινοτικά. Παραδείγματος χάριν, οι οικογενειακές σχέσεις των πολιτών, το θέμα των Συνεργατικών και άλλα.
»Ένα άλλο ήταν τα αδιέξοδα στα οποία σίγουρα θα έφθανε η Βουλή με τις χωριστές πλειοψηφίες που απαιτούνταν για τη λήψη αποφάσεων σε διάφορα θέματα, όπως π.χ. η φορολογία, τα δημαρχεία κ.λπ. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η Ζυρίχη έδωσε στους Τούρκους πέραν του δέοντος εξουσίες… Το βλέπαμε, αλλά είχαμε την ελπίδα ότι ο χρόνος θα τα κανόνιζε και ότι μεταξύ τους οι δύο κοινότητες θα τα έβρισκαν χωρίς επεμβάσεις ξένων».
Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα…
Διόρθωση
Δύο μικρές διορθώσεις στο άρθρο μου 8.6.2025. Ο Πέρι Άντερσον ήταν καθηγητής Κοινωνιολογίας και όχι Σοσιολογίας και το κείμενο του «Οι διαιρέσεις της Κύπρου» (και όχι «Η διαίρεση της Κύπρου»).
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
