Η στρατηγική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο: Από το τουρκολυβικό μνημόνιο στη συμφωνία με τη Συρία

Η πρόσφατη διαρροή της επιστολής του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, ημερομηνίας 16 Ιουνίου 2025, επαναφέρει στο προσκήνιο τον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία διαχειρίζεται τη γεωπολιτική της στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο. Η επιστολή, που επιβεβαιώνει μυστικές διαπραγματεύσεις με τη νέα μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, αναδεικνύει μια μακροχρόνια και συνεπή πολιτική της Άγκυρας: τη δημιουργία τετελεσμένων μέσω διμερών συμφωνιών με κυβερνήσεις που βρίσκονται υπό την επιρροή της ή που εξαρτώνται από την υποστήριξή της.

Η Τουρκία ακολουθεί μια στρατηγική επιθετικού ρεαλισμού που βασίζεται στη θεμελιώδη αρχή ότι οι ισχυρές δυνάμεις διαμορφώνουν την περιφέρειά τους με βάση την ισχύ και όχι τη διεθνή νομιμότητα. Το τουρκολυβικό μνημόνιο του 2019 υπήρξε το πρώτο παράδειγμα αυτής της τακτικής, καθώς μέσω μιας συμφωνίας με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης παραβίασε κατάφωρα τα κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας και Κύπρου, δημιουργώντας de facto τετελεσμένα. Η ίδια προσέγγιση επαναλαμβάνεται τώρα στη Συρία.

Η επιστολή Φιντάν προς την Τουρκική Εθνοσυνέλευση αποκαλύπτει ότι έχουν ήδη δοθεί εντολές σε κρατικούς φορείς για την προετοιμασία σχεδίου συμφωνίας ΑΟΖ με τη Συρία, ώστε να διασφαλιστούν τα συμφέροντα τόσο της Τουρκίας όσο και του ψευδοκράτους. Η ρητή αναφορά στην ΤΔΒΚ καταδεικνύει ότι ο απώτερος στόχος της Άγκυρας είναι η διεθνής αναβάθμιση του ψευδοκράτους, το οποίο επιδιώκει να προβάλλει ως ισότιμο συμβαλλόμενο μέρος σε διεθνείς συμφωνίες. Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να κατοχυρώσει την ύπαρξή του στη διεθνή έννομη τάξη, υπερβαίνοντας το γεγονός ότι μόνο η Τουρκία το αναγνωρίζει.

Η επιλογή της Συρίας ως νέου συνομιλητή συνδέεται άμεσα με τη νέα μεταβατική κυβέρνηση του Άχμαντ αλ-Σαράα, η οποία στηρίζεται από την Άγκυρα. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται τη γεωπολιτική απομόνωση και την ανάγκη της νέας κυβέρνησης για διεθνή στήριξη, ώστε να πετύχει μια συμφωνία που θα της προσφέρει πολλαπλά οφέλη: πρώτον, θα επεκτείνει τη θαλάσσια επιρροή της προς τα νότια και νοτιοανατολικά· δεύτερον, θα τη νομιμοποιήσει ως «προστάτιδα δύναμη» της Συρίας στη νέα μεταπολεμική αρχιτεκτονική ασφαλείας· και τρίτον, θα περιπλέξει περαιτέρω τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της ΕΕ, που στηρίζονται στην απρόσκοπτη πρόσβαση Ελλάδας και Κύπρου στους φυσικούς τους πόρους.

Η νομική διάσταση αυτής της συμφωνίας είναι εξίσου σημαντική. Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), οι συμφωνίες ΑΟΖ απαιτούν την ύπαρξη διεθνώς αναγνωρισμένων κυβερνήσεων και τον σεβασμό της αρχής της μέσης γραμμής, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα όλων των παρακτίων κρατών. Η Τουρκία, η οποία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στην UNCLOS, αποφεύγει συστηματικά αυτές τις θεσμικές δεσμεύσεις και προτάσσει το δίκαιο της ισχύος, προσβλέποντας στη δημιουργία τετελεσμένων που δεν θα μπορούν να ανατραπούν εύκολα ακόμη και αν θεωρηθούν παράνομα.

Η ενεργειακή διάσταση είναι εξίσου κρίσιμη. Η συμφωνία Τουρκίας–Συρίας ενδέχεται να επηρεάσει άμεσα τις κυπριακές γεωτρήσεις, ιδιαίτερα στα οικόπεδα 1, 6 και 10, καθώς και τους ευρύτερους ενεργειακούς σχεδιασμούς της ΕΕ, όπως ο EastMed και οι διασυνδέσεις ηλεκτρικού ρεύματος Κύπρου–Ελλάδας–Ισραήλ. Μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργήσει νέα μέτωπα έντασης και θα ενισχύσει τον ρόλο της Τουρκίας ως ρυθμιστή των ενεργειακών εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Τουρκία δεν επιδιώκει απλώς οικονομικά ή ενεργειακά οφέλη. Στόχος της είναι να καθιερωθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη, ικανή να επιβάλει τη δική της ατζέντα ασφαλείας και να διαμορφώσει τις ισορροπίες δυνάμεων στην περιοχή. Παράλληλα, η στρατηγική της καταδεικνύει μια βαθύτερη θεώρηση της ισχύος, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία τετελεσμένων εξασφαλίζει την αναβάθμιση της θέσης της στο διεθνές σύστημα, ακόμη και αν οι ενέργειες αυτές στερούνται νομιμότητας.

Η Ελλάδα και η Κύπρος καλούνται να απαντήσουν με πολυεπίπεδη στρατηγική. Δεν αρκεί η διπλωματική διαμαρτυρία ή η νομική προσφυγή. Απαιτείται ολοκληρωμένος εθνικός σχεδιασμός που θα περιλαμβάνει:

• Ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος, ώστε να καταστεί σαφές ότι οποιαδήποτε παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων θα έχει κόστος.
• Διασφάλιση της στήριξης της ΕΕ, των ΗΠΑ και πολυμερών σχημάτων, όπως το EastMed Gas Forum, ώστε η τουρκική στρατηγική να απομονωθεί διεθνώς.
• Ενίσχυση των διεθνών νομικών επιχειρημάτων, μέσω αξιοποίησης της UNCLOS και της νομολογίας του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.

Η συμφωνία Τουρκίας–Συρίας δεν αποτελεί απλώς μια διπλωματική πράξη. Είναι η εφαρμογή της θεωρίας του επιθετικού ρεαλισμού στην πράξη: οι αναθεωρητικές δυνάμεις επιχειρούν να αλλάξουν την ισορροπία ισχύος δημιουργώντας τετελεσμένα που καθίστανται μη αναστρέψιμα αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα και αποφασιστικά.

Η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν διασφαλίζεται με ευχολόγια ή δηλώσεις καλών προθέσεων. Προϋποθέτει στρατηγική βούληση, νομική τεκμηρίωση και αποτρεπτική ισχύ, ώστε η Ελλάδα και η Κύπρος να παραμείνουν παράγοντες ασφάλειας και σταθερότητας σε μια περιοχή που δοκιμάζεται από αναθεωρητισμό, συγκρούσεις και επεκτατικές βλέψεις.

*Διεθνολόγος και Πολιτικός Αναλυτής
BSc | MPA | MBA | MSc