Όταν η ενεργειακή ζήτηση «καίει» και το σύστημα καταρρέει

Το ζήτημα της ηλεκτροδότησης στην Κύπρο βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, καθώς εν έτει 2025, οι πολίτες βιώνουν εκ περιτροπής διακοπές ρεύματος εν μέσω συνθηκών καύσωνα. Στόχος αυτής της πρακτικής είναι ν’ αποφευχθεί το ενδεχόμενο γενικευμένης κατάρρευσης του συστήματος, όμως οι μεγαλεπήβολες δηλώσεις και τα φιλόδοξα σχέδια φαίνεται να μένουν στα χαρτιά. Η απογοήτευση είναι διάχυτη στους πολίτες και καμία δικαιολογία δεν γίνεται πια ανεκτή.

Η αναμενόμενα υψηλή ζήτηση έφτασε στα όρια της διαθέσιμης προσφοράς τις προηγούμενες μέρες, με αποτέλεσμα η παραγωγή να μην μπορεί να διατηρήσει την ευστάθεια του συστήματος. Η ισορροπία, σύμφωνα με τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου, επιτεύχθηκε μόνο με τη μείωση του φορτίου. Όπως ανέφεραν οι αρμόδιοι, κάθε ομάδα καταναλωτών παρέμεινε χωρίς ρεύμα το πολύ για 30 λεπτά.

Αξίζει ν’ αναφερθεί πως, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, από το 2018 έως και το πρώτο εξάμηνο του 2025, οι καταναλωτές της Κύπρου έχουν καταβάλει συνολικά περίπου €1,173 δις για την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (σ.σ. ρύπων). Αναλυτικά, το 2018 περίπου €38,8 εκ., το 2019 €67,2 εκ., το 2020 €74,7 εκ., το 2021 €165,4 εκ., το 2022 περίπου €248 εκ., το 2023 περίπου €256,4 εκ., το 2024 €229,9 εκ. και το 2025 μέχρι τα μέσα του χρόνου €92,5 εκ..

Τα παραπάνω ποσά αντανακλούν την εξέλιξη των δαπανών για ρύπους τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα, το ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου παραμένει έντονα εξαρτημένο από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία καλύπτουν περίπου το 79% της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνεισφέρουν μόλις το 21%.

Μονάδες ευάλωτες στις βλάβες

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Σ», η αιτία της πρώτης διακοπής ήταν μια απρόβλεπτη βλάβη σε μονάδα παραγωγής της ΑΗΚ στον σταθμό του Βασιλικού. Στη συνέχεια σημειώθηκαν βλάβες σε συνολικά τέσσερεις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Βασιλικό και στη Δεκέλεια. Δεν είναι οι πρώτες βλάβες του φετινού καλοκαιριού και, όπως όλα δείχνουν, πιθανόν να μην είναι και οι τελευταίες, αφού το δίκτυό μας είναι απαρχαιωμένο.

Το ζήτημα, όπως υπογραμμίζουν ειδικοί, δεν αφορά την επάρκεια ισχύος αλλά τη διαθεσιμότητα. Η συνολική εγκατεστημένη συμβατική ισχύς στην Κύπρο φτάνει τα 1.478 MW, ποσότητα μεγαλύτερη από τη μέγιστη συνηθισμένη ζήτηση όταν δεν λειτουργούν τα φωτοβολταϊκά, δηλαδή κυρίως τις απογευματινές και τις βραδινές ώρες.

Οι μονάδες παραγωγής της ΑΗΚ χαρακτηρίζονται ως «ευάλωτες στις βλάβες», με αποτέλεσμα να μην αξιοποιείται πλήρως η ημερήσια παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές και το σύστημα να παραμένει εξαρτημένο από ακριβά συμβατικά καύσιμα. Σε αυτά προστίθεται και το κόστος των εκπομπών ρύπων, το οποίο μετακυλίεται στον καταναλωτή.

Απουσία έγκαιρης προειδοποίησης

Η απουσία έγκαιρης προειδοποίησης προς το κοινό για τον κίνδυνο διακοπών προκαλεί ανησυχία. Οι ίδιες συνθήκες αναμένονται και τις επόμενες μέρες, με θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών Κελσίου. Αν δεν αποκατασταθούν οι βλάβες στις γεννήτριες, η επάρκεια ρεύματος το απόγευμα είναι αβέβαιη. Η πιθανότητα νέων εκ περιτροπής διακοπών δημιουργεί αναστάτωση, ειδικά για όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Παρότι οι διακοπές ήταν σύντομες, οι κίνδυνοι για άτομα με προβλήματα υγείας, ηλικιωμένους ή μικρά παιδιά παραμένουν σημαντικοί.

Ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς, κληθείς από τη «Σ» ν’ απαντήσει στις έντονες διαμαρτυρίες των καταναλωτών ότι δεν ενημερώνονται για τις διακοπές ρεύματος, εξήγησε πως αυτό δεν είναι εφικτό, καθώς οι συγκεκριμένες διακοπές δεν ήταν προγραμματισμένες. Ωστόσο, στη συνέχεια η ΑΗΚ έδωσε στη δημοσιότητα το σχέδιο έκτακτης απόρριψης φορτίου, που περιλαμβάνει έναν κατάλογο με τις περιοχές που ανήκουν σε κάθε ομάδα παροχής ηλεκτρικού ρεύματος.

Το Υπουργείο Ενέργειας, η ΡΑΕΚ, ο ΔΣΜΚ και η ΑΗΚ σημειώνουν πως είχαν ήδη προειδοποιήσει ότι η κάλυψη της ζήτησης το φετινό καλοκαίρι θα ήταν «οριακή», προσθέτοντας ότι, τις τελευταίες μέρες, η επάρκεια διασφαλίστηκε χάρη στις αδιάκοπες προσπάθειες του προσωπικού. Η Κύπρος, βάσει του ισχύοντος νομικού πλαισίου, δεν διαθέτει επαρκή ισχύ όταν η κατανάλωση ανεβαίνει και η παραγωγή από φωτοβολταϊκά μηδενίζεται, ενώ αποθηκευτικά συστήματα δεν διαθέτει ακόμη.

Ανάγκη για μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό

Οι πρόσφατες εξελίξεις αναδεικνύουν την ανάγκη για μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό, καθώς, όπως τονίζουν οι ειδικοί, η χώρα συνεχίζει ν’ αντιμετωπίζει μεμονωμένα περιστατικά αντί να εφαρμόζει προληπτικές πολιτικές. Η θερμοκρασία παγκοσμίως έχει αυξηθεί κατά 1,5°C, ενώ στην Κύπρο η άνοδος είναι ακόμη μεγαλύτερη, καθώς η Μεσόγειος θερμαίνεται κατά 20% περισσότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Όπως εξήγησαν, η αυξημένη χρήση κλιματιστικών και οι ανάγκες αφαλάτωσης, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής, έχουν εκτινάξει τη ζήτηση. Παράλληλα, ανέδειξαν σειρά παραλείψεων, όπως καθυστέρηση στην αντικατάσταση των γεννητριών στη Δεκέλεια, αργοπορία στην έλευση του φυσικού αερίου και στην εγκατάσταση μπαταριών, μονοπωλιακή κατάσταση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, μη αναβάθμιση του δικτύου και έλλειψη ηλεκτρικής διασύνδεσης.

Όσον αφορά την έλευση του φυσικού αερίου στην Κύπρο, σημειώνεται πως είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθεί αρχές του 2026 που έχει εξαγγείλει η Κυβέρνηση. Την ίδια ώρα, αβέβαιο παραμένει το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Ελλάδα και το Ισραήλ. Συνεπώς, η έλευση του φυσικού αερίου και η ηλεκτρική διασύνδεση θα μπορούσαν να είχαν ήδη λύσει τα περισσότερα προβλήματα επάρκειας, αν η Πολιτεία έκανε τους σωστούς σχεδιασμούς και τις απαραίτητες εργασίες.

Στο περίμενε για γεννήτριες

Ο Πρόεδρος της ΑΗΚ, Γιώργος Πέτρου, ανέδειξε ως «τη μόνη λύση» για την πλήρη επάρκεια την εγκατάσταση νέων γεννητριών στη Δεκέλεια. Όπως είπε, οι γεννήτριες αυτές θα προσφέρουν επιπλέον συμβατική παραγωγή 80-90 MW. Ωστόσο, λόγω μεγάλης ζήτησης στην παγκόσμια αγορά, η παράδοσή τους δεν αναμένεται πριν από 18 μήνες.

Για τις μπαταρίες, ο κ. Πέτρου σημείωσε ότι ήδη έγιναν προσφορές για τρία σημεία, ενώ μελετάται εγκατάσταση και στον σταθμό της Μονής. Όπως εξήγησε, αυτή είναι κάποια λύση που θα βοηθήσει, γιατί εκείνες τις ώρες που δεν μπορούν να προμηθεύουν οι ΑΠΕ, θα μπορεί να απορροφηθεί κάποια ενέργεια, ώστε η απόδοση να αυξάνεται.

Αναφορικά με τις πρόσφατες βλάβες, αποκάλυψε ότι επισκευάζονται οι μηχανές που ήταν εκτός λειτουργίας. Τόνισε πως οι παλαιές μηχανές και η συνεχής διακοπή και επανέναρξη λειτουργίας τους προκαλούν φθορές.

Το ζήτημα των φωτοβολταϊκών

Την ίδια ώρα, η συζήτηση γύρω από τις περικοπές στην παραγωγή ενέργειας από οικιακά φωτοβολταϊκά έχει πάρει διαστάσεις. Αν και το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και χρόνια, η αυξημένη παρουσία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο δίκτυο και οι τεχνικοί περιορισμοί το έχουν φέρει ξανά στο επίκεντρο.

Η τοποθέτηση συστημάτων ripple control στα φωτοβολταϊκά των κατοικιών επιτρέπει στον διαχειριστή να διακόπτει την παραγωγή όταν κινδυνεύει η σταθερότητα του δικτύου, ώστε ν’ αποτρέπονται γενικευμένες διακοπές ρεύματος. Ωστόσο, αρκετοί πολίτες εκφράζουν την απογοήτευσή τους, καθώς, παρότι επένδυσαν σε φωτοβολταϊκά, βλέπουν την παραγωγή τους να περιορίζεται.

Όπως επισημαίνουν ειδικοί στη «Σ», ο τρόπος εφαρμογής των διακοπών είναι λανθασμένος. Υποστηρίζουν ότι ο εξοπλισμός μπορεί να ρυθμιστεί έτσι ώστε, όταν απαιτείται μείωση της ενέργειας που εισέρχεται στο δίκτυο, να συνεχίζεται η παραγωγή για κάλυψη των οικιακών αναγκών. Όπως τόνισαν, ένα φωτοβολταϊκό σύστημα μπορεί να τροφοδοτεί απευθείας τις συσκευές ενός σπιτιού, χωρίς να στέλνει ενέργεια στο δίκτυο όταν δεν υπάρχει ζήτηση.

Είναι άδικο να στερούνται τα νοικοκυριά το δικαίωμα της ιδιοκατανάλωσης και προτείνουν να δοθεί στους καταναλωτές μεγαλύτερος έλεγχος στη διαχείριση της παραγωγής τους. Αναφορικά με την αποθήκευση ενέργειας, επισήμαναν ότι ακόμη και αν υπήρχαν σήμερα οικιακές μπαταρίες, οι τρέχουσες πρακτικές περικοπών θα εμπόδιζαν τη φόρτισή τους, αφού η παραγωγή διακόπτεται εντελώς.

Νομικά, οι διακοπές θεωρούνται απολύτως θεμιτές, αφού περιλαμβάνονται στις συμβάσεις με την ΑΗΚ, η οποία μπορεί να τις εφαρμόζει για τη διατήρηση της σταθερότητας του συστήματος. Ωστόσο, πολλοί θεωρούν την πρακτική αυτή άδικη και ανήθικη.

Ασκούν κριτική στον σχεδιασμό των προηγούμενων ετών, σημειώνοντας πως η απουσία κεντρικών συστημάτων αποθήκευσης αφήνει τα οικιακά φωτοβολταϊκά εκτεθειμένα σε προβλήματα λειτουργίας του ripple control και ενδεχόμενες οικονομικές απώλειες για τους ιδιοκτήτες.

Η εγκατάσταση μπαταριών για την αποθήκευση ενέργειας από ΑΠΕ προβλέπεται να ξεκινήσει το 2026, με ισχύ 160 MW και δυνατότητα αποθήκευσης 2-3 ωρών, σύμφωνα με τον Υπουργό Ενέργειας, Γιώργο Παπαναστασίου. Σχέδια εξετάζονται και για οικιακές λύσεις, με στόχο τη μείωση των περικοπών και την καλύτερη αξιοποίηση της πράσινης ενέργειας. Αναμένεται να δούμε πόσο θα κοστίσει η εξασφάλιση των μπαταριών αυτών στους πολίτες. Το πιο σημαντικό πάντως είναι να αναδειχθεί η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη στρατηγική, που θα μειώσει το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.