Η ανάγνωση του προϋπολογισμού

Ο κρατικός προϋπολογισμός αποτελεί εργαλείο άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής από το κράτος, εφόσον δίνει τη δυνατότητα σε μια κυβέρνηση να υλοποιήσει το πρόγραμμά της και να προχωρήσει στην εκτέλεση συγκεκριμένων έργων. Την ίδια στιγμή, λόγω της μειοψηφίας που διαθέτει το κυβερνών κόμμα, ο προϋπολογισμός γίνεται όχημα άσκησης αντιπολιτευτικής κριτικής ή υιοθέτησης μέτρων που προτείνονται από δυνάμεις της αντιπολίτευσης, ώστε να είναι δυνατή η υπερψήφισή του. Όπως είναι φυσικό, όλοι σπεύδουν να αναλάβουν την πατρότητα μέτρων που θεωρούνται φιλολαϊκά, ενώ στις δύσκολες, αλλά απαραίτητες αποφάσεις, οι πλειοψηφίες επιτυγχάνονται με ιδιαίτερη δυσκολία.

Επιπλέον, μέσα στον προϋπολογισμό αποτυπώνονται οι εκτιμήσεις για την πορεία της οικονομίας και των άλλων δεικτών που την επηρεάζουν ή επηρεάζονται από αυτήν, όπως η ανεργία και ο πληθωρισμός. Σχεδόν όλοι οι δείκτες εκτιμάται ότι θα κινηθούν με θετικό πρόσημο, με το ύψος του δημόσιου χρέους να προβληματίζει, αν και σταδιακά αναμένεται να αποδώσει η διαχείριση των δανείων του Συνεργατισμού που «έμειναν» στον «φορέα».
Το πλαίσιο

Η ετοιμασία του εκάστοτε προϋπολογισμού οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις μακροοικονομικές συνθήκες της χώρας και της διεθνούς οικονομίας, τις ανάγκες των πολιτών και τους περιορισμούς που τίθενται, όπως για παράδειγμα το δημοσιονομικό σύμφωνο που αποφασίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί πλέον μέρος της εθνικής νομοθεσίας. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός πρέπει να ετοιμάζεται στο πλαίσιο του δημοσιονομικού στρατηγικού σχεδιασμού που εκτείνεται πέραν του ενός χρόνου, εφόσον ο μεσο-μακροπρόθεσμος σχεδιασμός αποτελεί σημαντικό εργαλείο στον περιορισμό των δημοσιονομικών κινδύνων.

Είναι ξεκάθαρο ότι, σε περιόδους ανάπτυξης και αύξησης των κρατικών εσόδων, η ετοιμασία του προϋπολογισμού γίνεται ευκολότερη, εφόσον οποιεσδήποτε αυξήσεις στις κρατικές δαπάνες μπορούν να καλυφθούν μέσω των αυξημένων κρατικών εσόδων. Φυσικά, το καίριο θέμα είναι να γίνεται προετοιμασία και για τις εποχές ύφεσης, οι οποίες αναπόφευκτα θα έρθουν, εφόσον η οικονομία χαρακτηρίζεται από κυκλικότητα.
Περιβάλλον για επενδύσεις

Πολύ εύκολα θα μπορούσε κάποιος να παρομοιάσει τα δημόσια οικονομικά με τον οικονομικό προγραμματισμό μιας οικογένειας. Τα έξοδα δεν μπορούν να είναι περισσότερα από τα έσοδα, ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι υποχρεώσεις, σε ό,τι αφορά τα δάνεια που έχουν ληφθεί για αγορά κατοικίας ή για οποιονδήποτε άλλο σκοπό. Την ίδια στιγμή, οποιαδήποτε πλεονάσματα είτε αποταμιεύονται (τα επιτόκια είναι πολύ χαμηλά και δεν υπάρχει κίνητρο προς την αποταμίευση) είτε επενδύονται.

Το ίδιο και το κράτος, το οποίο θα πρέπει να εξυπηρετεί τις υποχρεώσεις του, λαμβάνοντας υπόψη το υψηλό ποσοστό δημόσιου χρέους. Ο κρατικός προϋπολογισμός δεν μπορεί να αποτελέσει από μόνος του εργαλείο ώθησης της ανάπτυξης. Η προώθηση αναπτυξιακών έργων και έργων υποδομής θα πρέπει να συνδυαστεί με σημαντικές πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα. Αυτό που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τον προϋπολογισμό, είναι η απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας και η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και για προσέλκυση των επενδύσεων.
Οι δαπάνες

Σε ό,τι αφορά τις δαπάνες, υπάρχουν οι ανελαστικές και οι ελαστικές. Δηλαδή οι δαπάνες που είναι δύσκολο να μειωθούν λόγω της φύσης τους και οι δαπάνες που εξαρτώνται από την παραγωγή. Η ανάλυση/κατανομή των δαπανών στις προσφερόμενες κρατικές υπηρεσίες και η συσχέτιση με το όφελος που δημιουργείται στο κράτος και στους πολίτες, δίνει τη δυνατότητα στην εκάστοτε κυβέρνηση να αξιολογεί ποιοι τομείς χρήζουν βελτίωσης και, προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, ποιες υπηρεσίες μπορούν να αγοραστούν από τον ιδιωτικό τομέα σε χαμηλότερο κόστος.

Υπογραμμίζεται ότι απαραίτητη προϋπόθεση για υλοποίηση του προϋπολογισμού είναι η επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί για το ποσοστό με το οποίο θα αναπτυχθεί η κυπριακή οικονομία. Είναι σημαντικό να αναλύονται συνεχώς οι μεταβολές στη διεθνή οικονομία, εφόσον η Κύπρος ως εξωγενής οικονομία επηρεάζεται σημαντικά από τις αλλαγές, ώστε όπου χρειάζεται να γίνονται γρήγορες διορθωτικές κινήσεις.
Stress test εσόδων

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει ανάλυση ευαισθησίας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα κρατικά έσοδα. Για να γίνει αυτό, είναι σημαντικό να αναλυθούν τα έσοδα ανά τομέα και πώς αυτά επηρεάζονται από τις τάσεις της αγοράς αλλά και τις αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον.

Από τα στατιστικά είναι ξεκάθαρο ότι οι οικονομικοί τομείς που οδηγούν την ανάπτυξη είναι οι ίδιοι με αυτούς πριν από δέκα χρόνια, με μοναδική ίσως διαφοροποίηση την ενίσχυση της εκπαίδευσης. Οπότε θα ήταν σωστό (αν δεν έχει γίνει ακόμη), να αξιολογηθεί το πώς θα κινηθούν τα κρατικά έσοδα κάτω από δυσμενείς συνθήκες (stress test).

Είναι σημαντικό, λοιπόν, ο προϋπολογισμός να είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία.
Τα πλεονάσματα του 2018

Απ' εκεί και πέρα, ο προϋπολογισμός αποτελεί εργαλείο ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών και προώθησης πολιτικών ενίσχυσης του περιβάλλοντος. Φυσικά, όλα αυτά μακριά από υπερβολές που έχουμε δει παλαιότερα, όταν το κράτος δανειζόταν για να πληρώνει κοινωνικές παροχές.

Το 2018 φαίνεται να επιτυγχάνονται πλεονάσματα πέραν των αναμενόμενων, κάτι που δίνει τη δυνατότητα στην Κυβέρνηση μέσω συμπληρωματικών προϋπολογισμών να αυξάνει τις δαπάνες. Τα συγκεκριμένα πλεονάσματα προέρχονται κυρίως από την αυξημένη ροή φόρων, τόσο άμεσων όσο και έμμεσων, από επιχειρήσεις. Σημειώνεται ότι η παροχή κινήτρων μπορεί βραχυπρόθεσμα να δημιουργεί αρνητικό αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά, αλλά, αν σχεδιαστούν σωστά, ενισχύουν μεσο-μακροπρόθεσμα την επιχειρησιακή δραστηριότητα, τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και τους φόρους που καταβάλλονται.
Οι αυξήσεις του 2019 και ο έλεγχος των κρατικών δαπανών

Ο προϋπολογισμός του 2019 συμπεριλαμβάνει τόσο αυξήσεις στις κοινωνικές παροχές όσο και στο κρατικό μισθολόγιο. Αυτό αναμένεται να τροφοδοτήσει την κατανάλωση, εφόσον ενισχύονται τα οικογενειακά εισοδήματα, δημιουργώντας προοπτικές διατήρησης της ανάπτυξης. Από την άλλη, γίνονται αναφορές για σταδιακή επαναφορά πρακτικών του παρελθόντος, που στο τέλος οδήγησαν σε αδικαιολόγητες αυξήσεις κρατικών δαπανών (αυτό δεν αποτυπώνεται έντονα στον προϋπολογισμό του 2019, αλλά δεν μπορεί αυτή η αύξηση να θεωρείται δεδομένη και να υπάρχουν συμπληρωματικοί προϋπολογισμοί, κάτι που βλέπουμε να συμβαίνει κάθε χρόνο).

Απ' εκεί και πέρα υπάρχουν συγκεκριμένα κονδύλια, των οποίων η αποτελεσματικότητα θα κριθεί στην πορεία, όπως η σταδιακή εφαρμογή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στη δημόσια υπηρεσία και το σχέδιο στήριξης των δανειοληπτών. Η σωστή αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού δίνει τη δυνατότητα στις εκάστοτε κυβερνήσεις να λάβουν διορθωτικά μέτρα εκεί και όπου χρειάζεται. Προς αυτήν την κατεύθυνση είναι απαραίτητο να υπάρχουν αφενός οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και, αφετέρου, οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών.