Η οικονομική περιπέτεια της Ελλάδας

Είναι βέβαιο ότι η πορεία της οικονομίας της Ελλάδας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια αναμένεται να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης και προβληματισμού. Από τη λαμπρότητα των Ολυμπιακών Αγώνων (διατυπώνονται εκτιμήσεις ότι το κόστος διεξαγωγής τους ήταν τόσο βαρύ, που οδήγησε τη χώρα να προχωρήσει σε αλλεπάλληλες εκδόσεις χρέους για να το καλύψει), τον άθλο του ποδοσφαιρικού Euro και την πρωτιά στη Eurovision, στο παρά πέντε της οικονομικής κατάρρευσης και πτώχευσης.
Δομικά προβλήματα

Μέσα από τις αξιολογήσεις των δανειστών είχε φανεί ξεκάθαρα ότι η χώρα αντιμετώπιζε σωρεία δομικών προβλημάτων, με έναν υπέρογκο και σπάταλο δημόσιο τομέα και κύρια χαρακτηριστικά τη φοροδιαφυγή και τη γραφειοκρατία. Χαρακτηριστικός επίσης ήταν ο λανθασμένος υπολογισμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η ξαφνική αναρρίχησή τους σε διψήφιο αριθμό στις αρχές του 2010. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα περισσότερα μέτρα που πάρθηκαν αφορούσαν τον δημόσιο τομέα, τον ασφαλιστικό τομέα και τη φορολογική διαχείριση, χωρίς να σημαίνει ότι όλα τα μέτρα που επιβλήθηκαν ήταν σωστά. Χαρακτηριστική ήταν η παραδοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ότι ο συντελεστής ύφεσης είχε εκτιμηθεί με λανθασμένο τρόπο.

Η χώρα ήταν η πρώτη που ζήτησε οικονομική στήριξη από την Ευρώπη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ουσιαστικά ήταν η αφορμή για τη δημιουργία του Μηχανισμού Στήριξης. Ένας μηχανισμός που τελικά αποδείχθηκε στην πράξη πως έπρεπε να προϋπήρχε? η απουσία του οποίου αποδεικνύει την τότε ανικανότητα των ευρωπαϊκών δομών να διαχειριστούν τέτοιας μορφής κρίση.
Η απομείωση του ελληνικού χρέους

Αλησμόνητη στην ιστορία της ελληνικής οικονομίας θα μείνει η περιβόητη απομείωση του ελληνικού χρέους, η οποία «διέλυσε» κεφαλαιακά τις ελλαδικές και κάποιες κυπριακές τράπεζες, δημιουργώντας ανάγκη ανακεφαλαιοποίησής τους. Υπενθυμίζεται ότι μετά την απομείωση του ελληνικού χρέους, τα τραπεζικά ιδρύματα ανακεφαλαιοποιήθηκαν από το κράτος, το οποίο άντλησε κεφάλαια μέσω έκδοσης χρέους από τον Μηχανισμό Στήριξης (από τη μια υπήρξε απομείωση και από τη άλλη νέος δανεισμός).

Στην Κύπρο οι συνέπειες έγιναν αισθητές λίγο αργότερα (σημειώνεται ότι η απομείωση των ελληνικών ομολόγων ήταν ένα από τα σημαντικά προβλήματα, αλλά το σημαντικότερο ήταν το ποσοστό των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) και τα ελλείμματα που εντόπισε η μελέτη που έγινε), με τη χώρα να υποχρεώνεται να εφαρμόσει το λεγόμενο «bail-in» και τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα του τόπου να κλείνει.

Το παράδοξο της όλης ιστορίας είναι ότι αυτήν τη στιγμή εκφράζονται και πάλι αμφιβολίες για το κατά πόσον το ελληνικό χρέος είναι βιώσιμο - παρά το «κούρεμά» του στην αρχή του προγράμματος κατέληξε και πάλι, μέσα από την παραχώρηση δανεισμού από τους διεθνείς πιστωτές, να είναι δύσκολο να εξυπηρετηθεί.
Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν

Από τις αρχές του 2010 και μέχρι πριν από λίγες ημέρες η Ελλάδα βρισκόταν σε μνημόνιο, εφόσον υπήρξαν διαδοχικά νέα προγράμματα, ενώ το κλείσιμο της τελευταίας αξιολόγησης έγινε μετά από ένα χρόνο προσπαθειών.

Τα μέτρα του αρχικού προγράμματος ήταν τέτοια που δημιούργησαν ένα τεράστιο «υφεσιακό σπιράλ», που ουσιαστικά «γονάτισε» την ελληνική οικονομία. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την παραοικονομία και τις μεταρρυθμίσεις που ψηφίζονταν αλλά ποτέ δεν εφαρμόζονταν, οδήγησαν τη χώρα σε περισσότερα προβλήματα.

Τα εισοδήματα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων συρρικνώθηκαν σημαντικά, με αποτέλεσμα η εγχώρια ζήτηση να φτάσει στο ναδίρ, πολλές επιχειρήσεις να κλείνουν και τα ποσοστά των ΜΕΔ να αυξάνονται σημαντικά (σημειώνεται ότι το ποσοστό ιδιωτικού χρέους ως προς το ΑΕΠ που καταγράφει η Ελλάδα είναι μικρότερο από αυτό της Κύπρου). Οι αλλαγές στις φορολογίες αποθάρρυναν τις ξένες επενδύσεις, ενώ ο τομέας των ακινήτων αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα, κυρίως λόγω του μεγάλου κόστους αγοράς και διακράτησης περιουσίας.

Σημειώνεται όμως ότι υπήρξαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας να διατηρήσουν τους θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Παρά τις αρνητικές συνέπειες από την περικοπή συντάξεων, το ασφαλιστικό σύστημα και το σύστημα υγείας μεταρρυθμίζονται, οι διαδικασίες σε ό,τι αφορά τα ακίνητα επιταχύνονται μέσω την καλύτερης λειτουργίας του κτηματολογίου, ενώ σημαντικά είναι τα βήματα που έχουν γίνει σε ό,τι αφορά τη φορολογική συμμόρφωση. Σε ό,τι αφορά τα τραπεζικά ιδρύματα, υιοθετήθηκαν νέες νομοθεσίες, όπως αυτές που αφορούν τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, ενώ σημαντικός ήταν ο αριθμός των συναλλαγών που αφορούσαν πωλήσεις χρηματοπιστωτικών διευκολύνσεων.
Τα σκαμπανεβάσματα

Η εφαρμογή των μέτρων του μνημονίου δεν ήταν εύκολο εγχείρημα, ενώ σύνηθες ήταν το φαινόμενο οι ψηφοφορίες για εφαρμογή κάποιων μέτρων να κρίνονται με μία ή δύο ψήφους, εφόσον η αντιπολίτευση, όποια και να ήταν σε αυτήν τη δεκαετή περίοδο, καταψήφιζε τα προτεινόμενα νομοσχέδια. Σημειώνεται ότι μέσα σε αυτήν τη δεκαετία υπήρξαν και σημαντικές πολιτικές αλλαγές, όπως για παράδειγμα ο εξανεμισμός των ποσοστών του ΠΑΣΟΚ και η συγκυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ.

Μετά υπήρξε η αποτυχημένη εφαρμογή της «Θεωρίας των Παιγνίων», με τη χώρα να βρίσκεται στον αυτόματο πιλότο. Φυσικά, από την άλλη, θα υπάρχει πάντοτε η απορία τι θα γινόταν αν η Ελλάδα ή και η Κύπρος επέστρεφαν σε εθνικά νομίσματα, εφόσον και στις δύο χώρες ακούστηκαν τέτοιες απόψεις. Αυτό ή θα αποτελούσε μια καλύτερη λύση ή θα έφερνε την καταστροφή.
Η επόμενη μέρα
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΤΑΜΝΗΜΟΝΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΝΑ ΔΙΕΞΑΧΘΕΙ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ
Η λήξη των μνημονίων είναι τυπική, υπό την έννοια ότι υπάρχουν μέτρα για τα οποία η ελληνική Κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να εφαρμόσει, ενώ η εποπτεία των θεσμών για την εφαρμογή τους θα είναι συνεχής.

Σημαντικό γεγονός είναι ότι η Ελλάδα παρουσιάζει θετικό ρυθμό ανάπτυξης. Σε αυτό συνέδραμαν οι εξαιρετικές επιδόσεις της χώρας στον τουρισμό (άλλωστε τα ελληνικά νησιά αποτελούν έναν από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς), στη ναυτιλία, ενώ βελτιώνεται σταδιακά η κατάσταση στο λιανεμπόριο και τις κατασκευές (η χώρα φέτος έχει προχωρήσει στην υιοθέτηση προγράμματος παραχώρησης μόνιμης παραμονής μέσω επένδυσης).

Μεγάλα προβλήματα παραμένουν η γραφειοκρατία, παρά τη βελτίωση που υπήρξε, η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και το υπέρογκο δημόσιο χρέος, για το οποίο υπήρξαν πρόσφατα αποφάσεις ελάφρυνσής του, με επέκταση της περιόδου αποπληρωμής.

Σημαντικός για την πορεία της οικονομίας της χώρας είναι ο πρώτος μεταμνημονιακός έλεγχος που αναμένεται να διεξαχθεί τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Η έκθεση των δανειστών αναμένεται να επηρεάσει και τις αποφάσεις των οίκων αξιολόγησης.

Πέραν του ζητήματος βιωσιμότητας του χρέους, ο δρόμος προς τις αγορές για την Ελλάδα φαντάζει δυσκολότερος αυτήν την περίοδο λόγω των πολιτικών και οικονομικών αντιπαραθέσεων στο διεθνές περιβάλλον και της σταδιακής απόσυρσης των μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης από τις Κεντρικές Τράπεζες.
Ο στόχος για πλεονάσματα της τάξης του 3,5% του ΑΕΠ αποτελεί από τη μια τροχοπέδη για την ανάπτυξη, υπό την έννοια ότι αναμένεται να περιοριστούν περισσότερο οι κρατικές δαπάνες, και από την άλλη αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τη διατήρηση υψηλών θετικών ρυθμών ανάπτυξης, μέσα από την ενίσχυση της εγχώριας, αλλά περισσότερο της εξωτερικής ζήτησης.

Η Ελλάδα παραμένει μια χώρα με ισχυρές παραγωγικές δυνάμεις, με τις προκλήσεις όμως να παραμένουν: η πολιτική σταθερότητα, η αλλαγή νοοτροπίας, η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, η αποφυγή των πρακτικών της «αρπακτής» που υπήρξαν στο παρελθόν, ο σεβασμός στην κοινωνία και τους πολίτες και η επαναφορά της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να «σηκωθεί ο ήλιος» πάνω από την Ελλάδα.
ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗΣ
Οικονομολόγος