Η δεκαετία των μεγάλων αλλαγών στο τραπεζικό σύστημα της Κύπρου

Αποτελεί φυσική εξέλιξη οι συνθήκες στην οικονομία και στην κοινωνία να αλλάζουν, να εξελίσσονται και να ανατρέπονται μέσα από την πάροδο του χρόνου. Η οικονομία κάνει κύκλους, με τους θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και τις περιόδους ύφεσης. Το μεγάλο στοίχημα και πρόκληση είναι κατά την περίοδο «ευφορίας» και ανάπτυξης να διαμορφώνεται ένα στρατηγικό πλάνο που να δημιουργεί προοπτικές απορρόφησης οποιωνδήποτε μετέπειτα υφεσιακών κραδασμών - να είναι δηλαδή η περίοδος ύφεσης μια περίοδος υγιούς διόρθωσης, μέχρι την επόμενη ανάκαμψη.
1. Οι αλλαγές στο εποπτικό πλαίσιο

Οι αλλαγές στο τραπεζικό σύστημα της Κύπρου την τελευταία δεκαετία είναι τεράστιες. Για παράδειγμα, κανένας δεν θα μπορούσε να διανοηθεί πριν από δέκα χρόνια ότι σήμερα δεν θα είχαμε ούτε Λαϊκή Τράπεζα, ούτε Συνεργατισμό.

Πέραν των μεγάλων λαθών και παραλείψεων που έγιναν μέσα από τη χωρίς όρια πιστωτική επέκταση (κάτι που «επέτρεπε» στα πιστωτικά ιδρύματα η μεγάλη ρευστότητα από τις ξένες καταθέσεις που έλαβαν λόγω των υψηλών καταθετικών επιτοκίων) και τις αμφιβόλου ποιότητας επενδύσεις των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων αποτέλεσε και η αλλαγή στο εποπτικό πλαίσιο.

Η χώρα ως μέλος της Ευρωζώνης έπρεπε να συμμορφωθεί με τους ευρωπαϊκούς κανόνες, οι οποίοι μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση έγιναν αυστηρότεροι, ενώ σημαντική εξέλιξη ήταν η μεταφορά της εποπτείας των συστημικών τραπεζών στον ενιαίο εποπτικό μηχανισμό.

Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι μέχρι το 2013 ο ορισμός των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) όπως εφαρμοζόταν στην Κύπρο δημιουργούσε στρεβλώσεις, με την έννοια ότι ένα δάνειο ακόμη κι αν ήταν χρόνια σε καθυστέρηση, συνέχιζε να είναι εξυπηρετούμενο αν η αξία των εξασφαλίσεων (ο τρόπος καθορισμού της αξίας τώρα έχει αλλάξει άρδην) κάλυπτε το ποσό του δανείου. Ίσως η αλλαγή του ορισμού θα έπρεπε να είχε γίνει σταδιακά από το 2008, όταν η χώρα εντάχθηκε στην Ευρωζώνη και όχι μεμιάς το 2013. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ακόμη και πριν από το 2013, έκανε αναφορές για τον αδύναμο ορισμό των ΜΕΔ που υιοθετούσε η Κύπρος.
2. Ο τρόπος υπολογισμού των επισφαλειών

Επισφάλεια αποτελεί η διαφορά μεταξύ του ποσού του δανείου και της αξίας των εξασφαλίσεων που καλύπτουν το δάνειο. Η αλλαγή του ορισμού των ΜΕΔ σε δάνεια σε καθυστέρηση 90 ημερών οδήγησε στην αύξηση των επισφαλειών, εφόσον το ποσοστό αθέτησης των υποχρεώσεων είναι αυξημένο για τα ΜΕΔ.
Την ίδια ώρα η αλλαγή του τρόπου υπολογισμού της αξίας των υποθηκών οδήγησε σε ενίσχυση των επισφαλειών και της ανάγκης των τραπεζών σε κεφάλαια.

Πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση, η αξία των υποθηκών υπολογιζόταν από ανεξάρτητους εκτιμητές με βάση κυρίως τη συγκριτική μέθοδο, δηλαδή εξέταζαν την τιμή ανά τετραγωνικό των πιο πρόσφατων αγοραπωλησιών στην ίδια περιοχή όπου βρισκόταν το υποθηκευμένο ακίνητο. Πλέον ο υπολογισμός της αξίας των υποθηκών γίνεται με τη χρήση εξειδικευμένων μοντέλων, τα οποία πέρα από τα μακροοικονομικά στοιχεία και δείκτες, λαμβάνουν υπόψη την περίοδο που μπορεί το τραπεζικό ίδρυμα να ανακτήσει την υποθήκη. Και είναι εδώ που υπήρξε η μεγάλη συζήτηση για το νομοθετικό πλαίσιο των εκποιήσεων και τη δυνατότητα των τραπεζών να προχωρήσουν σε αυτές.

Η πρώτη μεγάλη νομοθετική αλλαγή πραγματοποιήθηκε το 2015, μετά από απαίτηση της Τρόικας και αφού το τότε πλαίσιο ουσιαστικά δεν έδινε τη δυνατότητα για εκποιήσεις, ενώ τον Ιούλιο φέτος οι διαδικασίες έγιναν ακόμη πιο αποτελεσματικές (εφόσον τα στατιστικά στοιχεία κατέδειξαν ότι οι εκποιήσεις που έγιναν ήταν ελάχιστες, λόγω των εμποδίων που υπήρχαν στις νομοθεσίες).
3. Οι πωλήσεις δανείων

Απότοκο των πιο πάνω αλλαγών ήταν να ενταθούν οι πιέσεις για πιο δραστικές λύσεις στο θέμα των ΜΕΔ. Η πρόσφατη ανακοίνωση από χρηματοπιστωτικό ίδρυμα της χώρας για πώληση χρηματοπιστωτικών διευκολύνσεων σε επενδυτικό ταμείο είναι αποτέλεσμα των συγκεκριμένων πιέσεων. Για την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης αλλαγής απαιτήθηκε η εκ νέου τροποποίηση των νόμων που αφορούν τις πωλήσεις δάνειων αλλά και την παραχώρηση κινήτρων για ανταλλαγή χρέους με ακίνητα.

Η πώληση δανείων δίνει τη δυνατότητα στο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα να απαλλαγεί από τα ΜΕΔ, άμεσα, παραχωρώντας τα όμως με σημαντική έκπτωση προς τον αγοραστή.
4. Η μείωση των υποκαταστημάτων και η ηλεκτρονική τραπεζική

Το 2013 υπήρξε η πρώτη μεγάλη συγχώνευση τραπεζών, με τα υποκαταστήματα να μειώνονται δραστικά λόγω των συνεργειών που αναπτύχθηκαν. Αυτό οδήγησε τον περιορισμό του κόστους σε ενοίκια, έξοδα συντήρησης και το κόστος της ετήσιας φθοράς των κτηρίων. Απώλεια σίγουρα για την κοινωνία, ο περιορισμός των θέσεων εργασίας και η αλλαγή των συνηθειών.

Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, πέντε χρόνια μετά, καταδεικνύει ότι όντως η οικονομία μπορεί να δουλέψει κανονικά και με λιγότερα υποκαταστήματα. Η δεύτερη μεγάλη συγχώνευση πρόκειται να ολοκληρωθεί το αμέσως επόμενο διάστημα, καθιστώντας το τραπεζικό σύστημα της χώρας μικρότερο, όχι ως προς τον όγκο εργασιών του αλλά ως προς τον αριθμό των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο.

Η συγχώνευση του «καλού κομματιού» του Συνεργατισμού με την Ελληνική Τράπεζα, παρόλο που έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με την πρώτη συγχώνευση του 2013, είναι διαφορετική. Κατ' αρχάς τα μεγέθη είναι διαφορετικά, η συγχώνευση γίνεται μόνο με το «καλό» μέρος του Συνεργατισμού και η διαδικασία είναι συμφωνημένη μεταξύ των δύο μερών (δεν υπάρχουν ούτε διατάγματα ούτε διαδικασία εξυγίανσης).

Επιπλέον, σε πολλά σημεία η συγχώνευση συμπληρώνει «κενά» των δύο οργανισμών. Για παράδειγμα, η Ελληνική αναζητούσε αύξηση του μεριδίου αγοράς, κάτι που επιτυγχάνει μέσα από την απόκτηση των «καλών» δανείων του Συνεργατισμού (μεγάλο μέρος είναι στεγαστικά), ενώ ο Συνεργατισμός μόλις πρόσφατα είχε δημιουργήσει τμήμα διεθνών επιχειρήσεων. Επιπλέον, με την προσθήκη αυτών των δανείων, το ποσοστό ΜΕΔ της Ελληνικής μειώνεται.

Είναι σίγουρο ότι θα απαιτηθεί χρόνος για την πλήρη συγχώνευση, με τις αλλαγές στα υποκαταστήματα, τα ηλεκτρονικά συστήματα και την απορρόφηση του προσωπικού, όμως αναμένεται να δημιουργηθούν συνέργειες. Σε ό,τι αφορά την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, πρόσφατα, τραπεζικά ιδρύματα του τόπου προχώρησαν σε στοχευμένες αυξήσεις των υπηρεσιών που προσφέρονται, ώστε οι πελάτες τους να χρησιμοποιούν περισσότερο την ηλεκτρονική τραπεζική (οι εξελίξεις στο διεθνή χώρο καταδεικνύουν ότι κινούμαστε σε πλήρη αυτοματοποίηση συγκεκριμένων τραπεζικών υπηρεσιών).
5. Δανεισμός

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, η βελτίωση του οικονομικού κλίματος στην Κύπρο οδηγεί σε αύξηση στη ζήτηση για νέο δανεισμό. Παρόλο που τα τραπεζικά ιδρύματα διαθέτουν σημαντικά αποθέματα ρευστότητας, οι δανειοδοτήσεις γίνονται με προσεκτικό τρόπο, ενώ τα έγγραφα που απαιτούνται έχουν αυξηθεί σημαντικά.

Τονίζεται ότι για να γίνει δυνατή η δανειοδότηση θα πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρο πλάνο αποπληρωμής, συνεισφορά ιδίων κεφαλαίων από τον δανειολήπτη (για όσους έχουν αυτά τα κεφάλαια) και η δόση να μην αποτελεί ένα μεγάλο ποσοστό επί των μηνιαίων απολαβών ή κερδοφορίας, αν αναφερόμαστε σε επιχειρήσεις.

Η αποκλιμάκωση του ποσοστού των ΜΕΔ από τα δύο, πλέον, μεγαλύτερα τραπεζικά ιδρύματα της Κύπρου αναμένεται να δημιουργήσει προοπτικές παραχώρησης νέων δανείων, αλλά σε καμία περίπτωση αυτή η δανειοδότηση δεν θα έχει σχέση με την πιστωτική επέκταση προ του 2013.
ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗΣ
Οικονομολόγος