Ξοδεύουν περισσότερα τα νοικοκυριά

Σημαντικά σημάδια ανάκαμψης παρουσίασε το 2018 η κατανάλωση στην Κύπρο και αυτό επιβεβαιώνεται από τα στατιστικά που αφορούν τη χρήση των πιστωτικών καρτών στη χώρα μας και τον δείκτη τιμών καταναλωτή. Είναι ξεκάθαρο ότι η βελτίωση στην πορεία της οικονομίας και η ενίσχυση των οικογενειακών εισοδημάτων, με τις περικοπές στο κρατικό μισθολόγιο να αποκαθίστανται σταδιακά και την ανεργία να ακολουθεί μια συνεχόμενη πτωτική τάση, ενισχύει την εγχώρια ζήτηση και κατανάλωση.

Σημειώνεται ότι η πορεία της κατανάλωσης αποτελεί σημαντική ένδειξη για το υγιές μιας οικονομίας και ταυτόχρονα καταδεικνύει τις διαθέσεις των καταναλωτών/πολιτών. Η ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης συνεισφέρει σημαντικά στον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και ενισχύει τα δημόσια οικονομικά μέσω της είσπραξης φορολογιών.
Νέοι παίκτες στο παζάρι

Τονίζεται ότι ο λιανικός τομέας αναδιαρθρώθηκε σημαντικά λόγω της κρίσης, με αρκετές εταιρείες, κυρίως μικρομεσαίες (παρόλο που είδαμε και μεγάλες αλυσίδες να πτωχεύουν), να αναστέλλουν δραστηριότητες λόγω οικονομικών προβλημάτων, και νέους «παίκτες» να μπαίνουν στην αγορά ή υφιστάμενους να ενισχύουν τον κύκλο εργασιών τους.

Επιπλέον, παρατηρείται αλλαγή στη νοοτροπία των καταναλωτών, οι οποίοι είναι πιο προσεκτικοί στις αγορές και στις δαπάνες τους και προχωρούν σε έρευνα αγοράς πριν προχωρήσουν σε αυτές. Επιπρόσθετα, σημειώνεται αύξηση στις διαφημίσεις των εταιρειών του τομέα και των κονδυλίων που δαπανώνται για σκοπούς προβολής και προώθησης.
Η διαχείριση της ρευστότητας

Η κατανάλωση, πέρα από τη διάθεση των καταναλωτών, επηρεάζεται και από τη ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά και το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, καθώς και τη διάθεση των πολιτών να αποταμιεύσουν. Με τα καταθετικά επιτόκια στο ναδίρ και τον υψηλό φόρο επί των τόκων εισπρακτέων, η διάθεση για αποταμίευση είναι περιορισμένη.

Σημειώνεται ότι η διαχείριση των ρευστών διαθεσίμων, είτε αναφερόμαστε σε επιχειρήσεις είτε σε οικογένειες, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε σε περιόδους ευφορίας να δημιουργούνται «αναχώματα» για τις περιόδους που οι οικονομικές προκλήσεις θα είναι περισσότερες.

Η αύξηση του πληθωρισμού δεν είναι φαινόμενο μόνο κυπριακό, αλλά αυξητικές τάσεις παρουσιάζονται και στην Ευρωζώνη, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να ανακοινώνει την ολοκλήρωση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης. Αυτό σταδιακά θα συνοδευτεί με τη σταδιακή αύξηση των επιτοκίων.
Η «εισαγόμενη» κατανάλωση

Η αυξητική πορεία του τουρισμού ενισχύει και την κατανάλωση, αν και το μέγεθος αυτής της ενίσχυσης μπορεί να μην είναι ανάλογο, εφόσον τα έσοδα από τον τουρισμό δεν αυξάνονται ποσοστιαία με τον ίδιο ρυθμό όπως οι αφίξεις τουριστών. Η «εισαγόμενη» κατανάλωση αποτελεί ακόμη ένα στοιχείο ενίσχυσης της εμπορικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας της χώρας. Η προσέλκυση υψηλής εισοδηματικής τάξης τουριστών ενισχύει άμεσα και έμμεσα την οικονομία, εφόσον πέραν των ξενοδοχείων και άλλες επιχειρήσεις, όπως καταστήματα ρούχων και εστιατόρια, μπορούν να ευνοηθούν.

Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμο να αναλυθούν με περισσότερη λεπτομέρεια οι επιμέρους τομείς που παρουσιάζουν αύξηση στη ζήτηση. Όπως γίνεται κατανοητό, η αύξηση της ζήτησης σε προϊόντα εισαγωγής θα επηρεάσει το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας.
Κίνητρα ενίσχυσης της οικονομίας

Την ίδια στιγμή, στον προϋπολογισμό του 2019 αυξημένες εμφανίζονται οι δαπάνες του κράτους κυρίως σε ό,τι αφορά τους μισθούς, λόγω των νέων προσλήψεων που έγιναν, κάτι που επίσης ενισχύει την κατανάλωση.

Η πολιτεία προχώρησε τα τελευταία χρόνια σε παραχώρηση κινήτρων ενίσχυσης της οικονομίας. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, είναι απόλυτα θεμιτό να παραχωρούνται διαφόρων μορφών κίνητρα για προσέλκυση επενδύσεων και ενίσχυση της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης. Είναι σημαντικό τα αποτελέσματα αυτών των κινήτρων να αξιολογούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα και να λαμβάνονται οι δέουσες αποφάσεις.

Αποτελεί αναγκαιότητα η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που έχουν οι αποφάσεις δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής και η λήψη αναγκαίων μέτρων για αποτροπή δυσάρεστων γεγονότων στο μέλλον, όπως η δημιουργία φούσκας στις χρηματαγορές ή στην αγορά ακινήτων.
Να μην υπάρχει εφησυχασμός

Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, θα ήταν φρόνιμο να αναλυθεί συνδυαστικά η πορεία της κυπριακής οικονομίας με την πορεία του πληθωρισμού και το ενδεχόμενο λήψης τέτοιων μέτρων και κινήτρων που θα περιορίσουν την εσωτερική ζήτηση, όχι εις βάρος της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά σε ένα πλαίσιο ορθολογιστικού σχεδιασμού. Σίγουρα δεν πρέπει να υπάρχει εφησυχασμός από την πορεία της οικονομίας, η οποία βρίσκεται σε θετικό πρόσημο, εφόσον κύριο χαρακτηριστικό των οικονομιών είναι η κυκλικότητα.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, που απαιτείται όταν παραχωρούνται διαφόρων ειδών κίνητρα, είναι η δημιουργία μηχανισμών ελέγχου και λογοδοσίας, εφόσον πολλές φορές αυτά τα κίνητρα αποτελούν μια μορφή χαλάρωσης και διευκολύνσεων. Είναι φυσικό ότι οποιαδήποτε «κακή χρήση» αυτών των κινήτρων θα ζημιώσει την οικονομία και την εικόνα της χώρας.

Απ' εκεί και πέρα, απαιτείται μακροχρόνιος και προσεκτικός σχεδιασμός, ώστε τα οφέλη που προκύπτουν από προσωρινές πολιτικές να μεταφέρονται στην πραγματική οικονομία και να δημιουργούνται προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης, βασισμένης σε θεμελιώδη στοιχεία. Την ίδια στιγμή, αυτός ο σχεδιασμός θα πρέπει να προβλέπει τον τρόπο και τον ρυθμό απόσυρσης αυτών των προσωρινών μέτρων ή την τροποποίησή τους.

Η προώθηση των έργων υποδομής, η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η προώθηση τομέων της οικονομίας που θα προσελκύσουν υψηλά αμειβόμενους επαγγελματίες, είναι κάποια από τα μέτρα που μπορούν να υποβοηθήσουν στη δημιουργία πραγματικής αξίας στις επενδύσεις.
Με σχέδιο για απελευθέρωση παραγωγικών μονάδων
Τα τελευταία δημοσιονομικά στοιχεία που ανακοινώθηκαν καταδεικνύουν ότι το δημοσιονομικό πλεόνασμα έχει αυξηθεί, λόγω της γενικότερης ανάκαμψης της οικονομίας και της συνεισφοράς συγκεκριμένων τομέων (όπως ο τουρισμός), σε μεγαλύτερο βαθμό. Σε αυτό προστίθενται τα έσοδα από τη νομοθεσία για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές από το Τμήμα Φορολογίας και από την αυξημένη δραστηριότητα που παρατηρείται στον κατασκευαστικό τομέα, λόγω των συγκεκριμένων κινήτρων που παραχωρήθηκαν.

Το ζήτημα που προκύπτει είναι αν αυτή η αυξημένη ροή εσόδων διοχετεύεται στην οικονομία με βάση συγκεκριμένο πλάνο, ώστε να απελευθερωθούν οι παραγωγικές μονάδες και να οδηγηθούμε σε μόνιμα θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης ή καταναλώνονται σε βραχυπρόθεσμες δαπάνες (οι οποίες ναι μεν ενισχύουν προσωρινά την κατανάλωση, αλλά δεν έχουν πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα).

Δυστυχώς, η κυπριακή οικονομία παρουσιάζει ένα ιστορικό δυσμενών περιόδων λόγω κακών σχεδιασμών και απουσίας μηχανισμών ελέγχου. Ενός ελέγχου όχι με την έννοια της κρατικής παρέμβασης αλλά της αποφυγής δημιουργίας τεχνικής ευφορίας, όπως ήταν για παράδειγμα οι «ένδοξες» εποχές του χρηματιστηρίου.
Η θετική πορεία της κατανάλωσης ενισχύει την οικονομία, όμως οποιεσδήποτε υπερβολές πρέπει να τύχουν σωστής διαχείρισης. Ο χώρος του λιανικού εμπορίου και οι συνήθειες των καταναλωτών έχουν αλλάξει μετά την κρίση του 2013, με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις να μη βρίσκουν ουσιαστικά περιθώριο επαναδραστηριοποίησης στα προ κρίσης επίπεδα.