Αναλύσεις

Εικονικά νομίσματα: Ωφελήματα και κίνδυνοι

«Οι αμέτρητες πτυχές της απόκτησης και παραγωγής των εικονικών νομισμάτων και πλατφόρμων αυξάνουν την ανάγκη για τη θέσπιση ενός ρυθμιστικού καθεστώτος ειδικά προσαρμοσμένου στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των εικονικών νομισμάτων».

Αναμφίβολα, η τεχνολογία έχει ενσωματωθεί πλέον σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Πολλές δραστηριότητες της καθημερινότητάς μας συγχωνεύθηκαν με την τεχνολογία με σκοπό την ευελιξία και την αποτελεσματικότητά τους σε αισθητά μειωμένο χρονικό διάστημα, όπως για παράδειγμα η αγορά προϊόντων και υπηρεσιών σε διάφορα ηλεκτρονικά δίκτυα με το πάτημα ενός κουμπιού.

Ο ορισμός του εικονικού νομίσματος από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2018/843 σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας («AMLD5»), θεωρείται ως μια ψηφιακή αναπαράσταση αξίας που δεν εκδίδεται από κεντρική τράπεζα ή δημόσια Αρχή ούτε έχει την εγγύησή τους, δεν συνδέεται κατ’ ανάγκην με νομίμως κυκλοφορούν νόμισμα και δεν διαθέτει το νομικό καθεστώς νομίσματος ή χρήματος, όμως γίνεται αποδεκτή ως μέσο συναλλαγής από φυσικά ή νομικά πρόσωπα και μπορεί να μεταφέρεται, να αποθηκεύεται ή να διακινείται ηλεκτρονικά.

Σήμερα η αγοραία αξία των εικονικών νομισμάτων ξεπερνά τα $200 δις. Η χρήση εικονικού νομίσματος έχει γίνει ευρέως διαδεδομένη σε πολλά διαφορετικά συστήματα τα τελευταία χρόνια. Συνεπώς, οι αμέτρητες πτυχές της απόκτησης και παραγωγής των εικονικών νομισμάτων και πλατφόρμων αυξάνουν την ανάγκη για τη θέσπιση ενός ρυθμιστικού καθεστώτος ειδικά προσαρμοσμένου στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των εικονικών νομισμάτων, που σε πολλά σημεία διαφέρουν από τα παραδοσιακά, συμβατικά μέσα πληρωμών.

Οι δυνατότητες των εικονικών νομισμάτων ως μέσα πληρωμής αυξάνονται διαρκώς, αφού γίνονται αποδεκτά σε ένα διαρκώς αυξανόμενο δίκτυο καταστημάτων, εστιατορίων, χώρων ψυχαγωγίας κ.ά., ενώ συχνά δεν συνεπάγονται καμία αμοιβή ή επιβάρυνση για τον χρήστη και διενεργούνται χωρίς την ανάμειξη τραπεζικού ιδρύματος. Επιπρόσθετα, οι χρήστες μπορούν να επενδύσουν ή να κάνουν αγορές προϊόντων ή υπηρεσιών από οπουδήποτε στον κόσμο χωρίς τις διαδικασίες, το υψηλό κόστος και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες που ενέχει μια παραδοσιακή τράπεζα, αφού οι συναλλαγές σε εικονικά νομίσματα δεν περιορίζονται σε γεωγραφικά σύνορα.

Το Bitcoin δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια νέα γενιά αποκεντρωμένων, διομότιμων (peer-to-peer) εικονικών νομισμάτων, τα κρυπτονομίσματα (cryptocurrencies). Το Bitcoin προσφέρει τις ιδιότητες «ψηφιακών μετρητών», είναι μη-ανιχνεύσιμο, ανώνυμο, άμεσο, χωρίς κόστος και ικανό να λειτουργήσει με δίκτυα υπολογιστών. Τη δημιουργία του Bitcoin ακολούθησαν δεκάδες άλλα εικονικά νομίσματα από εταιρείες οι οποίες εκδίδουν κρυπτονομίσματα και τα μεταχειρίζονται με τρόπο παρόμοιο με μετοχές. Έτσι και οι καταναλωτές προσπαθούν να αγοράσουν σε χαμηλές τιμές και να πωλήσουν σε υψηλότερες, με στόχο το κέρδος.

Όταν οι καταναλωτές αγοράζουν εικονικό νόμισμα, αυτό αποθηκεύεται σε ένα «ψηφιακό πορτοφόλι», το οποίο είναι προσβάσιμο μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ή κινητού τηλεφώνου που υποστηρίζει τη σχετική τεχνολογία. Πρόσβαση στα ψηφιακά πορτοφόλια παρέχεται με ένα δημόσιο κλειδί ή/και ένα ιδιωτικό κλειδί ή συνθηματικό κωδικό· παρ’όλα αυτά, υπάρχει πιθανότητα κλοπής ποσού ή πληροφοριών από ψηφιακά πορτοφόλια από επιδέξιους hackers, συχνά με μηδαμινές προοπτικές ανάκτησής τους.

Οι χρήστες των εικονικών νομισμάτων συνιστάται να έχουν επίγνωση των κινδύνων που σχετίζονται με τα εικονικά νομίσματα και να προφυλάσσονται ανάλογα. Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους είναι το γεγονός ότι οι συναλλαγές σε εικονικό νόμισμα μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο κατάχρησης, συμπεριλαμβανομένης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι ενώ οι συναλλαγές σε εικονικά νομίσματα είναι δημόσιες, οι κάτοχοι των νομισμάτων και οι αποδέκτες των συναλλαγών δεν είναι. Οι εν λόγω συναλλαγές είναι σε μεγάλο βαθμό μη ανιχνεύσιμες και παρέχουν στους καταναλωτές εικονικών νομισμάτων υψηλό βαθμό ανωνυμίας. Επομένως, το δίκτυο εικονικού νομίσματος είναι πιθανό να χρησιμοποιείται για συναλλαγές, οι οποίες συνδέονται με εγκληματικές δραστηριότητες.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, στην περίπτωση που μια πλατφόρμα ανταλλαγής που αποδέχεται εικονικά νομίσματα παύσει να λειτουργεί ή καταρρεύσει, δεν υπάρχει στο παρόν στάδιο συγκεκριμένη νομική προστασία η οποία να καλύπτει τις ζημιές από τυχόν απώλεια των κεφαλαίων που διατηρούνταν στην πλατφόρμα, ακόμα και αν η πλατφόρμα είναι καταχωρισμένη στο ανάλογο μητρώο κάποιας εθνικής Αρχής.

Επομένως, η προστασία των καταναλωτών από τους κινδύνους των εικονικών νομισμάτων αποτελεί πρωτίστως προσωπική υπόθεση, εφόσον η φύση αυτών των νομισμάτων καθιστά δύσκολη την παρακολούθησή τους από τις εποπτικές Αρχές. Για τον λόγο αυτό, οι χρήστες παροτρύνονται να εξετάζουν προσεκτικά όλες τις παραμέτρους που απορρέουν από τη χρήση εικονικών νομισμάτων και να κατανοούν τους συναφείς κινδύνους τους.

Η Ευρωπαϊκή Οδηγία AMLD5 καθορίζει τα εικονικά νομίσματα, τους παρόχους υπηρεσιών ανταλλαγής τους, τους κινδύνους που ενέχονται στη χρήση τους και την πρόληψη των κινδύνων αυτών από τα κράτη μέλη. Η προτεινόμενη ρυθμιστική δομή σε συνεργασία με τις κατευθυντήριες γραμμές από την Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF) είναι μόνο η αρχή για την επαρκή καταπολέμηση παράνομων δραστηριοτήτων και φοροδιαφυγής μέσω εικονικών νομισμάτων (συμπεριλαμβανομένων των κρυπτονομισμάτων). Παραμένει ωστόσο ιδιαίτερα σημαντική η ανάγκη για στενή παρακολούθηση της χρήσης εικονικών νομισμάτων τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον, σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο, ούτως ώστε οι εποπτικές Αρχές να βεβαιώνονται και να διασφαλίζουν ότι η υφιστάμενη ρυθμιστική δομή παραμένει επαρκής. Επιπρόσθετα, τα κράτη μέλη δύνανται να καθορίσουν στο εθνικό τους δίκαιο την ανάλογη ρυθμιστική δομή.

Τα εικονικά νομίσματα και τα κρυπτονομίσματα ενέχουν πολλά πλεονεκτήματα αλλά και πολλούς κινδύνους. Στο παρόν στάδιο οι εποπτικές Αρχές αξιολογούν όλα τα σχετικά ζητήματα που αφορούν τα εικονικά νομίσματα, ώστε να προσδιορίσουν κατά πόσον αυτά μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ρύθμισης και εποπτείας. Η ερώτηση όμως παραμένει: Εάν όντως τα εικονικά νομίσματα χρήζουν ρυθμιστικής και εποπτικής πειθαρχίας, τότε υπάρχει τρόπος οι Αρχές να παρακολουθήσουν και να ρυθμίσουν κάτι τόσο ευμετάβλητο, του οποίου το δυνατό σημείο είναι η ανωνυμότητά του;

*Principal, KPMG Limited

**Senior Advisor, KPMG Limited