O προϋπολογισμός ως μέσο δημοσιονομικής πολιτικής

Το Υπουργικό Συμβούλιο προχώρησε στην έγκριση του κρατικού προϋπολογισμού για το 2021, ο οποίος ετοιμάστηκε μέσα σε ένα περιβάλλον με πολλούς αστάθμητους παράγοντες και προκλήσεις. Από τη μια η επιδημιολογική κατάσταση, της οποίας αυτήν τη στιγμή κανένας δεν μπορεί με ασφάλεια να προσδιορίσει την εξέλιξη, και από την άλλη οι προκλήσεις που υπάρχουν στο διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον.

Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις, με στρατιωτικές συγκρούσεις σε αρκετά μέρη του κόσμου, οι συζητήσεις για την τελική έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το αποτέλεσμα των εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι παράγοντες που θα επηρεάσουν τις αγορές και την παγκόσμια οικονομία.

Η Κύπρος ως εξωγενής οικονομία επηρεάζεται σημαντικά από οποιεσδήποτε αρνητικές εξελίξεις, ειδικά σε χώρες οικονομικά συνδεμένες με αυτές. Η συγκεκριμένη κρίση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες εφόσον επηρεάζει στο σύνολό τους τις οικονομίες. Σημαντικοί τομείς της οικονομίας, όπως ο τουρισμός, έχουν επηρεαστεί σημαντικά, με την κατακόρυφη μείωση των τουριστών στη χώρα και θα είναι εφιαλτικό σενάριο αν η κατάσταση δεν βελτιωθεί σημαντικά το 2021.

Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών, η κυπριακή οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 5,5% το 2020, για να υπάρξει ανάκαμψη το 2021 της τάξης του 4,5% και 3,5% το 2022, έτος πλήρους ανάκαμψης μετά την ύφεση λόγω του ιού. Φυσικά αυτά αποτελούν εκτιμήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ενδεχομένως να ανατραπούν σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων όσον αφορά την πανδημία.

Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που πρέπει ο προϋπολογισμός να δίνει κάποια περιθώρια ευελιξίας. Όπως γίνεται αντιληπτό, με το δημόσιο χρέος να αποτελεί 115% του ΑΕΠ (αναμένεται αποκλιμάκωσή του τα επόμενα χρόνια), τα περιθώρια νέου δανεισμού είναι περιορισμένα. Η ύπαρξη ενδεχομένως κάποιων εκτάκτων εσόδων, όπως από την πώληση μέρους του δανειακού χαρτοφυλακίου της ΚΕΔΙΠΕΣ, θα βοηθούσε την προσπάθεια, αλλιώς σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων η μόνη διέξοδος θα είναι η μείωση των δαπανών.

Το 2020 προβλέπεται έλλειμμα 4,5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) από πλεόνασμα 1,7% το 2019, ενώ ελλείμματα αναμένονται τα επόμενα έτη, στο 0,7% του ΑΕΠ το 2021 και 0,6% το 2022.

Επίσης για την επόμενη τριετία 2021-2023 αναμένεται να δαπανηθούν για αναπτυξιακά έργα €3.200 εκ., κοινωνικές παροχές €4.907 εκ., έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης €240 εκ. και για στήριξη επιχειρήσεων €565 εκ. Σημειώνεται ότι μέρος των δαπανών αυτών αναμένεται να χρηματοδοτηθούν από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, νοουμένου φυσικά ότι θα μπορέσουμε ως χώρα να παρουσιάσουμε ένα ολοκληρωμένο πλάνο μεταρρυθμίσεων, για το οποίο θα υπάρξει πολιτική θέληση να υλοποιηθεί (υπενθυμίζεται ότι το 2021 είναι έτος εκλογών). Σε αντίθετη περίπτωση δεν θα είναι δυνατή η άντληση των συγκεκριμένων πόρων.

Η δημιουργία μιας ευέλικτης και αποδοτικής κρατικής μηχανής ενισχύει το επιχειρηματικό περιβάλλον και την ποιότητα των υπηρεσιών, που προσφέρονται προς τους πολίτες. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που θα πρέπει να προωθηθούν τα νομοσχέδια που αφορούν στη μεταρρύθμιση του κρατικού μηχανισμού και της υιοθέτησης απλών και σύντομων διαδικασιών, με την ενίσχυση ταυτόχρονα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

Η επίδραση του ιού

Η εξάπλωση του ιού κατέδειξε ότι μπορούμε να προσαρμοστούμε στη νέα τάξη πραγμάτων και στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων και ελπίζω ότι αυτή η δυναμική που δημιουργήθηκε θα συνεχιστεί.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στις εκθέσεις της για την καθυστέρηση στο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων, θέμα πολύ ευαίσθητο πολιτικά, ειδικά κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου και στη μεταρρύθμιση της δημόσιας υπηρεσίας, τα νομοσχέδια για την οποία επαναδιατυπώθηκαν μετά τις συζητήσεις στο Κοινοβούλιο.

Η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, του δικαστικού τομέα, της εξειδίκευσης όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, η διασφάλιση ενός πιο φιλικού προς το περιβάλλον οικονομικού μοντέλου, η διασφάλιση της σωστής αξιολόγησης, ανέλιξης και του μισθολογίου στον δημόσιο τομέα, το ενδεχόμενο δημοσιονομικό βάρος από την εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας, είναι οι μεταρρυθμίσεις που επείγουν και οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Υπάρχει στον προϋπολογισμό κονδύλι για τη στήριξη των επιχειρήσεων, η οποία θα είναι στοχευμένη σε τομείς που έχουν πληγεί περισσότερο από τον ιό, όμως τέτοια μέτρα σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να έχουν μόνιμο χαρακτήρα και το ποσό θα εξαντληθεί ενδεχομένως το πρώτο τετράμηνο - εξάμηνο του 2021.

H Κύπρος μέσα από τις τωρινές συγκυρίες έχει την ευκαιρία να αναδιοργανωθεί και να δημιουργήσει μια πιο ευέλικτη οικονομία, σημαντικά διαφοροποιημένη. Τα κεφάλαια που έχει στη διάθεσή της η κυπριακή κυβέρνηση μέσα από τα ευρωπαϊκά κονδύλια τής δίνουν αυτήν τη δυνατότητα, νοουμένου ότι το πλάνο που θα εκπονηθεί θα είναι βιώσιμο, πρακτικά εφαρμόσιμο.

Ο προϋπολογισμός αποτυπώνει τις πολιτικές που μια κυβέρνηση θέλει να προωθήσει, έχοντας υπόψη πάντοτε τα δημοσιονομικά όρια στα οποία μπορεί να κινηθεί και τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους ανήκει.

Σημειώνεται ότι, μετά την εφαρμογή του δημοσιονομικού συμφώνου και την υιοθέτηση διαδικασιών ελέγχου των κρατικών προϋπολογισμών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ετοιμασία των προϋπολογισμών γίνεται με βάση συγκεκριμένα, πιο αυστηρά, κριτήρια. Μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να επέτρεψαν κάποιες χαλαρώσεις λόγω του ιού, αλλά θα αρχίσουν να τις «μαζεύουν». Χαρακτηριστικό αυτού είναι η λήξη του νόμου που αφορά την αναστολή των δόσεων δανείων, με τις τράπεζες να έχουν ήδη ξεκινήσει τις αξιολογήσεις της κατάστασης των δανειοληπτών, ώστε να μην υπάρξει νέα μεγάλη αύξηση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

Είναι σημαντικό μέσα από τον προϋπολογισμό να γίνεται ορθολογιστική χρήση των οικονομικών πόρων, να παρέχονται κίνητρα προς την οικονομική δραστηριότητα και φυσικά να λαμβάνονται μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες.

Η καλύτερη στόχευση των κρατικών δαπανών σε τομείς με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα και η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών στη δημόσια υπηρεσία, οδηγούν στην απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας και στην ανάπτυξη. Η στήριξη των παραγωγικών μονάδων και επιχειρήσεων του τόπου την περίοδο της εξάπλωσης της πανδημίας είναι ένα σωστό και θεμιτό μέτρο, αλλά στο τέλος οι δυνάμεις της αγοράς θα πρέπει να αφεθούν να λειτουργήσουν ελεύθερα, ώστε να βρεθεί η ισορροπία.

Επιπλέον, είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία.

Η σωστή αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού δίνει τη δυνατότητα στις εκάστοτε κυβερνήσεις να λάβουν διορθωτικά μέτρα εκεί και όπου χρειάζεται. Προς αυτήν την κατεύθυνση είναι απαραίτητο να υπάρχουν, αφενός, οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και, αφετέρου, οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών, ώστε να δημιουργηθούν τα ανάλογα αναχώματα στην περίπτωση αρνητικών εξελίξεων.