Βαρώσια - Αμμόχωστος: Η 46χρονη κοροϊδία

Το 1974 ο τουρκικός στρατός πέρασε υπό την κατοχή του, όπως είχε σχεδιάσει, και την Αμμόχωστο και περιέφραξε τα ‘Βαρώσια’, την τουριστική ακτογραμμή, με πρόσβαση μόνο σ’ αυτούς και τα Ηνωμένη Έθνη.

Ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ στις 17 Ιουλίου 1974 ενημέρωσε πλήρως τη βρετανική κυβέρνηση για τα σχέδια εισβολής του, που περιελάμβαναν την Αμμόχωστο. Επιβεβαίωση, το άκρως μυστικό τηλεγράφημα «Απόρρητο για τα μάτια του ΗΒ/ΗΠΑ μόνο» των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, 9 Αυγούστου 1974, προς τον Υπουργό Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, Τζέιμς Κάλαχαν, στη «Γενεύη ΙΙ»:

«Το σχέδιο έχει δυτική πορεία… ανατολικά της Μόρφου. Από εκεί η γραμμή θα πάει ανατολικά προς Λευκωσία, όπου θα πάρουν το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας… Μετά από αεροπορικές και υπηρεσιακές επιχειρήσεις … η γραμμή σταδιακά θα τραβηχτεί από την Πύλη Αμμοχώστου διά μέσου του παλαιού δρόμου της Αμμοχώστου προς το λιμάνι της Αμμοχώστου… Το σχέδιο είναι σύμφωνα με ό,τι γνωρίζαμε για τα τουρκικά σχέδια πριν από την επέμβαση: Πιστεύουμε οι Τούρκοι πάντα ήλπιζαν να εξασφαλίσουν την Αμμόχωστο… για το οποίο είχε μιλήσει ο Ετζεβίτ».

Στις 21 Απριλίου 1978, ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αυστριακός Κουρτ Βάλντχαϊμ, ενημέρωσε τον Αμερικανό Υπ. Εξωτερικών Σάιρους Βανς ότι ο Πρόεδρος της Κύπρου, μ. Σπύρος Κυπριανού, απέρριψε τις τουρκικές προτάσεις και εισηγήθηκε (ο Βάλντχαϊμ) ότι χρειαζόντουσαν η τουρκική πλευρά να σκεφθεί κάποιο δέλεαρ για να ξεγελάσει την ελληνική πλευρά να διαπραγματευτεί. Στις 11 Μαΐου 1978 ο Τούρκος Πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ, σε ομιλία του στη Βόνη (Γερμανίας), ψέλλισε (στερούμενος ειλικρίνειας) κάτι προς αυτήν την κατεύθυνση (κάποια επιστροφή εδάφους στα ‘Βαρώσια’ που ίσως να επέστρεφαν κάπου 30.000 Ε/κ).

Στις 19 Μαΐου 1979, στις δεύτερες κατευθυντήριες γραμμές για τους διαπραγματευτές μεταξύ Προέδρου Σπ. Κυπριανού και του Τουρκοκύπριου ηγέτη, μ. Ραούφ Ντενκτάς, υπό την προεδρία του Κ. Βάλντχαϊμ, η παράγραφος 5 των κατευθυντηρίων έλεγε:

Ελεύθερη μετάφραση: «5. Θα δοθεί προτεραιότητα στην επίτευξη συμφωνίας για την επανεγκατάσταση στα Βαρώσια υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ταυτόχρονα με την έναρξη της εξέτασης από τους συνομιλητές των συνταγματικών και εδαφικών πτυχών επί μιας συνολικής συμφωνίας. Μετά την επίτευξη συμφωνίας για τα Βαρώσια αυτή θα εφαρμοστεί χωρίς ν’ αναμένεται το αποτέλεσμα των συζητήσεων και επί των άλλων πτυχών του κυπριακού προβλήματος».

Η πιο πάνω κατευθυντήρια έμεινε ανεκπλήρωτη από τους Τούρκους μέχρι σήμερα.

Βρετανική θέση - Σερ Ντέιβιντ Όουεν

Σύμφωνα με τα αποδεσμευμένα επίσημα βρετανική έγγραφα του Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας της Βρετανίας για τα χρόνια 1978/80, όταν οι Αμερικανοί υποστήριξαν την ιδέα όπως το θέμα Αμμοχώστου/Βαρωσίων επιλυθεί ως ξεχωριστό θέμα, ο Βρετανός τότε Υπουργός Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας Ντέιβιντ Όουεν (μετέπειτα λόρδος Όουεν), διαφώνησε. Υποστήριξε όπως αυτό συμπεριληφθεί σε «λύση πακέτου», κάτι που προσέγγιζε περισσότερο την τουρκική θέση.

Τουρκική θέση

Καθ’ όλην τη διάρκεια του 1980 οι Τούρκοι απαιτούσαν αναγνώριση. Στις 15 Νοεμβρίου 1980, ο τότε λεγόμενος «Υπουργός Εξωτερικών» του κατοχικού καθεστώτος, Κενάλ Ατακόλ, εξήγησε στον D. J. Plumbly του Φόρεϊν Όφις τι ακριβώς εννοούσε η τουρκοκυπριακή πλευρά με «επιστροφή των Βαρωσίων». Επιβεβαίωσε ότι μόνον η θαλάσσια ακτογραμμή με τα ξενοδοχεία προσφερόταν και, αυτό, με την προϋπόθεση ότι θα διδόταν αναγνώριση στο παράνομο αεροδρόμιο της Τύμπου («Ερτζάν»).

Ακολούθησε ο Αργεντινός Γιούγκο Κόμπι, ο τότε Μόνιμος Αντιπρόσωπος του ΓΓ του ΟΗΕ στην Κύπρο. Είπε στους Βρετανούς αξιωματούχους στο Φόρεϊν Όφις ότι στην ακρίβεια τα ‘Βαρώσια’ θα έμεναν στα χέρια των Τουρκοκυπρίων και του Τουρκικού Στρατού.

Στις 30 Δεκεμβρίου 1980 ο Τούρκος αξιωματούχος για το Κυπριακό στην Άγκυρα επιβεβαίωσε το βρετανικό Φόρεϊν Όφις ότι η τουρκική πλευρά ίσως να έδιδε χάρτη για την ακριβή περιοχή των ‘Βαρωσίων’ και τόνισε εμφαντικά ότι μόνον τα ‘Βαρώσια’ ήσαν υπό θεώρηση και ότι η παλαιά πόλη της Αμμοχώστου καθόλου δεν περιλαμβανόταν. Η τουρκική πλευρά θεωρούσε ως πρώτο βήμα για μια συμφωνία τον καθορισμό του εδάφους για την κάθε ζώνη.

Μετά τη μονομερή ανακήρυξη του ψευδοκράτους στις 15 Νοεμβρίου 1983 από τον Ραούφ Ντενκτάς, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε τα ψηφίσματα 541/1983 και 550/1984, αμφότερα γραμμένα από τους Βρετανούς ως τους κονδυλο-γράφους (penholders) για το Κυπριακό στον ΟΗΕ. Το δεύτερο ψήφισμα επιγραμματικά στις παραγράφους 3-5 γράφει:

«3. Επαναλαμβάνει την έκκλησή του προς όλα τα κράτη να μην αναγνωρίσουν το δήθεν κράτος της ‘Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου’ που εγκαθιδρύθηκε με τις αποσχιστικές ενέργειες και τα καλεί να μη διευκολύνουν ή με οποιονδήποτε τρόπο βοηθήσουν την προαναφερθείσα αποσχιστική οντότητα.

1. Καλεί όλα τα κράτη να σέβονται την κυριαρχία, την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα, την ενότητα και το αδέσμευτο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2. Θεωρεί απόπειρες για εποικισμό οποιουδήποτε τμήματος των Βαρωσίων από άτομα άλλα από τους κατοίκους των ως απαράδεκτες και ζητά τη μεταβίβαση της περιοχής αυτής στη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών».

Η επιστροφή των ‘Βαρωσίων’ επανήλθε με τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης το 1993/94, τα οποία ακολούθησαν την απόρριψη των λεγόμενων «Ιδεών Γκάλι», που είχαν σχεδιαστεί από το βρετανικό Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας (Φόρεϊν Όφις), αφού προηγήθηκε η έκδοση του ψηφίσματος 649/90 που δέχθηκε ο τότε Πρόεδρος της ΚΔ Γιώργος Βασιλείου, αφού δέχθηκε καθ’ υπόδειξιν των Βρετανών τη Δικοινοτική, Διζωνική Ομοσπονδία δίχως καμία εξουσιοδότηση από τον λαό.

Η Συνταγματολόγος και σύμβουλος της ΚΔ, Δρ. Κλερ Πάλεϊ ,σε μακροσκελή γνωμάτευσή της σχετικά με τα ΜΟΕ, τάχθηκε κατηγορηματικά εναντίον και ειδικά για το θέμα των ‘Βαρωσίων’ τόνισε:

« Για να εξασφαλίσουν την επιστροφή μιας ερήμου την οποία δικαιούνται οι ιδιοκτήτες της, όλοι οι υπόλοιποι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες στην ουσία θυσιάζονται – αυτό που ονομαζόταν ‘αμμοχωστοποίηση του κυπριακού προβλήματος’».

Με το πέρασμα του χρόνου η στάση της βρετανικής κυβέρνησης διαφοροποιήθηκε σημαντικά από τα δύο της ψηφίσματα. Η πρώτη ένδειξη εντοπίστηκε το 2012 σε επιστολή του τότε Πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον προς τον Συντηρητικό τότε βουλευτή Ντέιβιντ Μπάροους, όταν έγραψε, «πιστεύω ότι μια συνολική λύση συνεχίζει να προσφέρει την καλύτερη ελπίδα για διευθέτηση του θέματος (Βαρωσίων)».

Την ίδια θέση ταυτόχρονα υιοθέτησε και ο τότε ΓΓ του ΟΗΕ.

Ακολούθησε στις 10 Απριλίου 2015 ο τότε Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, Φίλιπ Χάμοντ. Επανέλαβε ότι το θέμα της Αμμοχώστου θα λυθεί μέσω μιας συνολικής λύσης και ότι ήταν πολύ δύσκολο να τύχει ξεχωριστού χειρισμού (προεκλογική συνέντευξη Συντηρητικών στην Ελληνική Αδελφότητα στο Βόρειο Λονδίνο).

Στις 25 Σεπτεμβρίου 2020 το Υπουργείο Εξωτερικών, Κοινοπολιτείας και Ανάπτυξης (το νέο του όνομα από τον Σεπτέμβριο του 2020) σε επιστολή της Υφυπουργού του για την Ευρωπαϊκή Γειτονία και Βόρειο και Νότιο Αμερική, Γουέντι Μόρτον, προς τον Συντηρητικό βουλευτή Σερ Ρότζερ Γκέιλ, επανέλαβε: «Η βρετανική κυβέρνηση συνεχίζει να υποστηρίζει μια συνολική και ανθεκτική διευθέτηση του Κυπριακού… Παραμένουμε πεπεισμένοι ότι, στο τέλος, μια ανθεκτική διευθέτηση θα είναι η καλύτερη ευκαιρία για διευθέτηση περίπλοκων θεμάτων, περιλαμβανομένων των Βαρωσίων». Τελικά επικράτησε η αρχική θέση του Φ.Ο. διά του Ντέιβιντ ΄Οουεν.

Συμπέρασμα

Έχοντας γνώση των αποδεσμευμένων βρετανικών επισήμων εγγράφων μέχρι και τις τελευταίες μέχρι σήμερα αποδεσμεύσεις (1993/94) - α), η Αμμόχωστος πάντα ήταν στα τουρκικά σχέδια κατά τις δύο τουρκικές εισβολές, και β) ποτέ δεν εννοούσαν την επιστροφή της Αμμοχώστου όπως οι Ελληνοκύπριοι αφέθηκαν ειρωνικά να πιστεύουν από το 1974. Αυτή ήταν μια ψευδαίσθηση η οποία δημιουργήθηκε από τους Αμερικανούς, με την επιμονή του ελληνικού λόμπι για κάποια δράση, η οποία όμως σκόνταψε στις βρετανικές διαφωνίες και στις τουρκικές φιλοδοξίες. Ξεκίνησε με την έκκληση του Προέδρου Μακαρίου προς τον Χένρι Κίσινγκερ στη συνάντησή τους στις 2 Οκτωβρίου 1974 ότι, αν δεν καταφέρει τους Τούρκους να δεχθούν γεωγραφική ομοσπονδία με περισσότερες από 5 περιοχές, να τους πείσει να επιστρέψουν την Αμμόχωστο, γιατί δεν είχαν τίποτα να χάσουν! Τέτοια μυαλά… Ο Κ. Βάλντχαϊμ (και οι διάδοχοί του), οι Βρετανοί και ως επί το πλείστον οι Τούρκοι, χρησιμοποίησαν την «επιστροφή των Βαρωσίων» όλα αυτά τα χρόνια για δέλεαρ προς την ελληνική πλευρά για να τους ελκύουν στις διαπραγματεύσεις. Αλλά πάντοτε προσθέτοντας οι Τούρκοι, σκόπιμα, νέες απαιτήσεις για παραχωρήσεις από την ελληνοκυπριακή πλευρά, κάνοντας την «επιστροφή» αδύνατη να πραγματοποιηθεί.

Ήταν ένα παιχνίδι υποκρισίας, καθώς, όπως είχε επίσης πει ο ο Ετζεβίτ στην ομιλία του στη Βόνη, «η αξία της περιοχής δεν μπορεί να μετρηθεί σε ποσοστά. Η αξία της περιοχής των Βαρωσίων σε οικονομική προοπτική (για τους Τ/κ) ισοδυναμεί με την αξία της μισής νήσου».

Και στο παιχνίδι αυτό υποκρισίας βρέθηκαν «σύμμαχοι» δικοί μας. Μίζεροι ηγέτες, κομματικοί, οργανώσεις και απλοί. Που αντί από το 1974 να οργανώσουν τους πρόσφυγες σε μια δυνατή φωνή για απελευθέρωση ολόκληρης της κατεχόμενης γης μας, ηττημένα μυαλά, σαλαμοποίησαν τον προσφυγικό κόσμο. Πολέμησαν τη απελευθέρωση. Ο καθένας να ζητεί επιστροφή της μάντρας του! Κάποιοι, μάλιστα, ειδικά για την Αμμόχωστο έφτασαν να εκλιπαρούν να επιστρέψουν… στα ξενοδοχεία τους και υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση! Και όλα αυτά, αφού ξεπούλησαν πρώτα την Κερύνεια, με τον διζωνικό χάρτη που έδωσαν το 1977 στους Τούρκους στη Βιέννη…

*Ερευνήτρια/Δημοσιογράφος

*Ιστορικό Σχόλιο/ συνδρομή της γράφουσας με πρόσκληση της κ. Μερσιλείας

Αναστασιάδου και κ. Ανδρέα Μορφίτη , σε βιβλίο που ετοιμάζει το Συμβούλιο Αμμοχώστου.

Πηγές: «Διζωνική vs Δημοκρατία», Φ.Α.