Υπάρχει ατιμωρησία στην Τουρκία και στα κατεχόμενα;

Αυτό το άρθρο συσχετίζεται με την ανάλυσή μου στη «Σημερινή» της 28ης Ιουνίου 2020, υπό τον τίτλο «Υπάρχουν βασανιστήρια στην Τουρκία και στα κατεχόμενα;». Σε εκείνη την ανάλυση, εξήγησα γιατί η Τουρκία έχει γίνει συνώνυμη με τα βασανιστήρια. Σήμερα, υπό το φως νέων εκθέσεων, θα εξακριβώσω εάν η Τουρκία έχει γίνει συνώνυμη με την ατιμωρησία.

(Η προηγούμενη ανάλυσή μου βρίσκεται στο https://simerini.sigmalive.com/article/2020/6/28/uparkhoun-basanisteria-sten-tourkia-kai-sta-katekhomena/)

Η ουσία της ατιμωρησίας

Το διαδικτυακό λεξικό της Οξφόρδης ορίζει την αγγλική λέξη «impunity», δηλαδή «ατιμωρησία», ως «εξαίρεση από την τιμωρία ή την ελευθερία από τις βλαβερές συνέπειες μιας δράσης». Προσθέτει ότι η άμεση αρχαία ρίζα της αγγλικής λέξης «impunity» είναι η λατινική λέξη «impunis», δηλαδή «χωρίς ποινή» (δείτε: www.lexico.com/definition/impunity).

Με τη σειρά της, η σχετική λατινική λέξη «punis» έχει ως ρίζα την ελληνική λέξη «ποινή». Ως εκ τούτου, η ατιμωρησία ισοδυναμεί με την απουσία της αναγκαίας ποινής και έρχεται σε αντίθεση με το κράτος δίκαιου, η βάση του οποίου είναι ότι «κανένας δεν είναι πάνω από τον νόμο».

Στην πράξη, η ατιμωρησία προκύπτει όποτε ένα κράτος, μία κυβέρνηση, ένας οργανισμός ή κάποιο άτομο φαίνεται πως έχει διαπράξει ένα έγκλημα ή κάποιαν άλλη παράνομη πράξη, αλλά, για ανάρμοστο λόγο, δεν έχει υποστεί οποιαδήποτε αποτελεσματική έρευνα, κατηγορία, καταδίκη και ποινή.

Όπως αποδεικνύεται από την ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ), η ατιμωρησία γίνεται ακόμη πιο ειδεχθής σε περιπτώσεις που έχουν προφανώς διαπραχθεί μαζικά εγκλήματα πολέμου και σχετικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά διαδοχικοί Γενικοί Γραμματείς του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) έχουν ουσιαστικά κλείσει τα μάτια τους και ποτέ δεν έχουν απαιτήσει δημοσίως την απονομή της διευθνούς ποινικής δικαιοσύνης.

Οι «τρεις πυλώνες» της ατιμωρησίας στην Τουρκία

Η φερόμενη επικράτηση της ατιμωρησίας στην Τουρκία είναι το θέμα διαφόρων εκθέσεων, όπως: «Disrupting the Shield of Impunity: Security Officials and Rights Violations in Turkey» των Mehmet Atilgan και Serap Isik (Μάρτιος 2012) · «Time for Justice: Ending Impunity for Killings and Disappearances in 1990s Turkey» της Human Rights Watch (Σεπτέμβριος 2012) · και «Impunity: An Unchanging Rule in Turkey» των Υπερασπιστών των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Ιούνιος 2020).

(Δείτε: www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/report_Disrupting_The_Shield_Of_Impunity_Security_Officials_And_Rights_Violations_In_Turkey.pdf, www.hrw.org/report/2012/09/03/time-justice/ending-impunity-killings-and-disappearances-1990s-turkey

και https://fidu.it/wp-content/uploads/2020/06/IMPUNITY-AN-UNCHANGING-RULE-IN-TURKEY.pdf αντίστοιχα.)

Η τελευταία από αυτές τις εκθέσεις, του Ιουνίου του 2020, έχει αγγλικό τίτλο, που μεταφράζεται στα Ελληνικά ως «Ατιμωρησία: Ένας αμετάβλητος κανόνας στην Τουρκία». Παρουσίασε άφθονα αποδεικτικά στοιχεία για τα κρατικά βασανιστήρια, τη σχετική κάλυψη και τη μακρόχρονη ατιμωρησία στην Τουρκία. Μάλιστα, διαπίστωσε ότι η ατιμωρησία είναι ενδημική στο τουρκικό κράτος:

«Στην Τουρκία, η ατιμωρησία δεν είναι ούτε ένα νέο πρόβλημα, ούτε μια παρέκκλιση, αλλά, μάλλον, είναι ο κανόνας όταν διαπράττεται παραβίαση δικαιωμάτων εναντίον ατόμων από κρατικούς αξιωματούχους».

Προσπαθώντας να αιτιολογήσει την ενδημική ατιμωρησία στην Τουρκία, αυτή η νέα έκθεση παρείχε την ακόλουθη εξήγηση:

«Η πολιτική της Τουρκίας υπέρ της ατιμωρησίας έχει τρεις πυλώνες, οι οποίοι είναι: α) η ηθική νομιμοποίηση των παράνομων πράξεων των κρατικών αξιωματούχων, β) η προστασία που παρέχεται στους δράστες από διοικητικές και δικαστικές Αρχές, γ) το στάτους των νομικών κανονισμών ως εμποδίων που αποτρέπουν την έρευνα και τις ποινικές υποθέσεις ή προβλέπουν ρητή ατιμωρησία για τους δράστες».

Η έκθεση κατέληξε στο ζοφερό συμπέρασμα ότι «στη σημερινή Τουρκία, το κοινωνικοπολιτικό τοπίο και το νομικό πλαίσιο έχουν δημιουργήσει την ατιμωρησία και την επιτρέπουν να διατηρηθεί». Έτσι:

«Τα θύματα των βασανιστηρίων, των αναγκαστικών εξαφανίσεων, των εξωδικαστικών, συνοπτικών ή αυθαίρετων εκτελέσεων, και των αυθαίρετων κρατήσεων δεν έχουν την ευκαιρία να επιβάλουν στους δράστες την υποχρέωση λογοδοσίας ενόψει αυτών των εγκλημάτων».

Ατιμωρησία στα κατεχόμενα

Αυτή η νέα έκθεση δεν ανέλυσε την αηδιαστική κατάσταση στα κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη τής ΚΔ. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κατεχόμενα πλήττονται και αυτά από την ενδημική, συστηματική και μακρόχρονη ατιμωρησία. Παρακάτω, θα αναφέρω πέντε από τους πολλαπλούς λόγους.

Πρώτον, o ΟΗΕ ποτέ δεν επέλεξε να εγκαθιδρύσει ένα ανεξάρτητο δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου για την ΚΔ.

Δεύτερον, διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις έχουν εμφανίσει μια εντελώς αντιδημοκρατική νοοτροπία, που θεωρεί το ανώμαλο ως φυσιολογικό. Για παράδειγμα, από το 1974, η Τουρκία δεν θεωρεί τις αυθαίρετες αποκτήσεις και παράνομες εκμεταλλεύσεις των περιουσίων των εκτοπισμένων ως εγκληματικές ή απάνθρωπες πράξεις. Μάλιστα, οι δήθεν «νόμοι» στα κατεχόμενα διευκολύνουν τέτοιες πράξεις και, κατά συνέπειαν, αποτελούν εργαλεία της παρανομίας στα χέρια των υφιστάμενων της κατοχικής δύναμης (δείτε το άρθρο μου «Η ’’εγκατάλειψη’’ ως ευφημισμός που επισκιάζει την εθνοκάθαρση», στη «Σημερινή» της 1ης Μαρτίου 2020, στο https://simerini.sigmalive.com/article/2020/3/1/e-egkataleipse-os-euphemismos-pou-episkiazei-ten-ethnokatharse/)

Τρίτον, η Τουρκία είναι υπεύθυνη για επιβεβαιωμένες συγκαλύψεις προς όφελος των υποπτευόμενων δραστών της εγκληματικότητας. Κλασικές περιπτώσεις είναι οι συγκαλύψεις μετά τις ανθρωποκτονίες του Σολωμού Σολωμού και του Αναστάσιου Ισαάκ το 1996. Τελικά, το 2008, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) όχι μόνον αποφάσισε ότι το κάθε θύμα σκοτώθηκε παράνομα, σε αντίθεση με το βασικό δικαίωμα στη ζωή. Επιπρόσθετα, το ΕΔΑΔ έκρινε ότι η Τουρκία ευθυνόταν για την «αδυναμία διεξαγωγής αποτελεσματικής διερεύνησης των περιστάσεων». Συνεπώς, το ΕΔΑΔ αποφάσισε ότι η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Πηγές: Solomou and Others v Turkey [2008] ECHR 552 και Isaak v Turkey [2008] ECHR 553).

Τέταρτον, εδώ και χρόνια, η Τουρκία αποφεύγει να υπογράψει ή να επικυρώσει κρίσιμες συμβάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που στοχεύουν, μεταξύ άλλων στόχων, να αντιμετωπίσουν την ατιμωρησία. Για παράδειγμα, η Τουρκία έχει αποστασιοποιηθεί από τις ακόλουθες συμβάσεις, τις οποίες δεν έχει καν υπογράψει: τη Διεθνή Σύμβαση για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ του 1973 · των Συμπληρωματικών Πρωτοκόλλων του 1977 των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 · το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του 1998 · και τη Διεθνή Σύμβαση για την Προστασία Όλων των Ατόμων Ενάντια στην Εξαναγκαστική Εξαφάνιση του 2006 (δείτε: https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-7&chapter=4&clang=_en, https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp, https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-10&chapter=18&lang=en και https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-16&chapter=4).

Πέμπτον, στην τελευταία ετήσια έκθεση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δημοσιεύτηκε στις 11 Μαρτίου 2020, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποκάλυψε ότι στα κατεχόμενα κατά τη διάρκεια των τελευταίων δώδεκα μηνών:

«Οι [λεγόμενες] αρχές έλαβαν μέτρα για να ερευνήσουν αξιωματούχους μετά από ισχυρισμούς για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, υπήρχαν αποδείξεις για ατιμωρησία… Ακτιβιστές συνέχιζαν να λένε ότι η έλλειψη καμερών ασφαλείας στα κέντρα κράτησης και σε τμήματα της ‘Κεντρικής Φυλακής’ επέτρεπε στους αστυνομικούς και τους φρουρούς να κακοποιήσουν τους κρατουμένους με ατιμωρησία… Οι αρχές δεν εφάρμοσαν αποτελεσματικά τον ‘νόμο’ [σχετικά με τη διαφθορά] και μερικές φορές οι ‘αξιωματούχοι’ εμπλέκονταν σε διεφθαρμένες πρακτικές με ατιμωρησία» (δείτε: www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-practices/cyprus/area-administered-by-turkish-cypriots/).

Η «ζώνη ατιμωρησίας»

Περισσότερες λεπτομέρειες για την ατιμωρησία στα κατεχόμενα βρίσκονται σε διάφορα άρθρα μου στη «Σημερινή», όπως τα ακόλουθα, των οποίων οι τίτλοι μιλούν από μόνοι τους: «Εγκλήματα κατά των παιδιών και η ’’ζώνη ατιμωρησίας’’ στα κατεχόμενα» (22.9.2018) · «Οι βιασμοί του 1974, ’’το κλίμα ατιμωρησίας’’ και ο ΟΗΕ» (23.6.2019) · «Η ’’ζώνη ατιμωρησίας’’ και η ’’μαζική ροή παράνομων μεταναστών’’» (14.7.2019) · και «Η δίωξη των χριστιανών, η ’’σοκαριστική ατιμωρησία’’ και η ΚΔ» (4.8.2019).

Δύο από αυτούς τους τίτλους επισήμαναν τον όρο «ζώνη ατιμωρησίας» («zone of impunity»), ο οποίος παρουσιαζόταν, στο πλαίσιο των κατεχομένων, στην κάθε ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για το εμπόριο ανθρώπων από το 2012 έως το 2019 (αυτές οι εκθέσεις έχουν αρχειοθετηθεί στο https://2009-2017.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/index.htm και www.state.gov/trafficking-in-persons-report/).

Για κάποιον λόγο, στην τελευταία ετήσια έκθεση για το εμπόριο ανθρώπων, της 25ης Ιουνίου 2020, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέφυγε να περιγράψει τα κατεχόμενα ως «ζώνη ατιμωρησίας». Ταυτόχρονα, όμως, επιβεβαίωσε ότι στα κατεχόμενα οι «νόμοι» δεν εφαρμόζονται ομοιόμορφα, ότι τα εγκλήματα καλύπτονται και ότι τα ευάλωτα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, κινδυνεύουν από τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Άρα, επικρατεί ατιμωρησία (Πηγή: www.state.gov/wp-content/uploads/2020/06/2020-TIP-Report-Complete-062420-FINAL.pdf).

Συμπερασματικά σχόλια

Επειδή διευκολύνει την τυραννική διακυβέρνηση, την παρανομία, την απανθρωπιά, τη συγκάλυψη και τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου, η ατιμωρησία είναι σήμα κατατεθέν ενός αδίστακτου κράτους («rogue state»). Το τελευταίο ορίζεται από το διαδικτυακό λεξικό της Οξφόρδης ως «ένα έθνος ή κράτος που θεωρείται ότι παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο και συνιστά απειλή για την ασφάλεια άλλων εθνών» (δείτε: www.lexico.com/definition/rogue_state).

Με όλα αυτά υπ’ όψιν, η Τουρκία είναι ή δεν είναι αδίστακτο κράτος;

* Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές