40 υποθέσεις μέσα σε μια 10ετία μετρά η μικρή Κύπρος

Μαύρο έτος και πάλι το 2021… Καθημερινά ακούμε μια νέα γυναικοκτονία σε Ελλάδα και Κύπρο, θυμίζοντάς μας και πάλι ότι αθώες γυναίκες έσβησαν στα χέρια κάποιου αδίστακτου άνδρα. Συγκεκριμένα, είκοσι γυναικοκτονίες μετρά η Κύπρος τα τελευταία τρία χρόνια, κάνοντας τις γυναίκες-θύματα βίας να νιώθουν ότι ίσως είναι οι επόμενες. Στην Ελλάδα μια φοιτήτρια έχασε τη ζωή της όταν δυο συμφοιτητές της την έριξαν στα βράχια, μια νέα μαμά ξεψύχησε στα χέρια του συζύγου της δίπλα από το νεογέννητο μωρό της, μια γυναίκα πήρε την απόφαση να χωρίσει από τον καταπιεστικό σύντροφό της και τελικά κατέληξε νεκρή. Γυναίκες διαφόρων ηλικιών, μόρφωσης, οικογενειακής κατάστασης, δέχτηκαν βία, σωματική και ψυχική, γυναίκες καθημερινές βρέθηκαν νεκρές από ένα και μόνο όπλο, τους άνδρες συντρόφους τους ή συζύγους ή φίλους τους. Μάλιστα μόλις την περασμένη Τετάρτη μια γνωστή ολυμπιονίκης βρέθηκε άγρια δολοφονημένη από τον σύζυγό της λίγο μόνο καιρό αφότου αγωνίστηκε στο Τόκιο.

Ο όρος γυναικοκτονία και η σημασία του

Γιατί όμως αναφερόμαστε συνέχεια στον όρο γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία; Και οι γυναίκες δεν είναι άνθρωποι; Και οι γυναίκες εν έτει 2021 δεν είναι ίσες με τους άντρες; Γυναικοκτονία, λοιπόν, είναι ένας όρος ο οποίος δεν υπάρχει νομικά, αλλά έχει μια πολύ συγκεκριμένη κοινωνική έννοια. Είναι η δολοφονία λοιπόν μιας γυναίκας, επειδή ακριβώς είναι γυναίκα και αυτό ίσως να… ενοχλεί!

Όπως έχει ερμηνευθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αφορά την «ανθρωποκτονία γυναικών από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες». Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων ορίζει τις Γυναικοκτονίες ως «δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως εγκλήματα για λόγους τιμής».

Μέχρι πρότινος η λέξη γυναικοκτονία δεν υπήρχε στο Κυπριακό Δίκαιο και φυσικά καλυπτόταν από το κακούργημα της ανθρωποκτονίας με ποινή διά βίου φυλάκισης. Η Πρόεδρος της Βουλής και βουλευτής του ΔΗΣΥ, Αννίτα Δημητρίου, κατέθεσε πρόσφατα πρόταση νόμου, η οποία να καλύπτει το αδίκημα της γυναικοκτονίας ως κακούργημα εναντίον γυναικών λόγω του φύλου τους, με διά βίου φυλάκιση.

Φυσικά η συζήτηση στη Βουλή ξεκίνησε από το 2019, μετά από πρόταση των βουλευτών του ΑΚΕΛ Σκεύης Κούτρα Κουκουμά, Ευανθίας Σάββα και Ειρήνης Χαραλαμπίδου, με αφορμή την ανάγκη μελέτης των αιτιών των γυναικοκτονιών στην Κύπρο από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με στόχο να δοθεί σαφής εικόνα για τις ενέργειες που γίνονται απ’ όλους τους φορείς, ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο με αφορμή τις επτά δολοφονίες του καταδικασθέντος, Νίκου Μεταξά, αλλά και τη δολοφονία της Σοφίας Ζήνωνος στη Λεμεσό.

Γυναικοκτονίες στην Κύπρο

Μεταξύ 2000-2021 είχαμε 40 υποθέσεις γυναικοκτονίας στην Κύπρο. Είναι γεγονός ότι η βία στην οικογένεια και η βία κατά των γυναικών αποτελεί ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο με σοβαρές συνέπειες στη ζωή των θυμάτων, στα μέλη των οικογενειών τους αλλά και της κοινωνίας γενικότερα. Εξάλλου οι γυναικοκτονίες είναι αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας ή βίας μεταξύ συντρόφων. Φαίνεται πως στην Κύπρο, αλλά και ανά το παγκόσμιο, κατά την περίοδο της πανδημίας και των lockdowns οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας είχαν αυξηθεί σημαντικά. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Αστυνομίας, οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας διπλασιάστηκαν σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά από το 2016 μέχρι και το 2020. Συγκεκριμένα, όπως διαφαίνεται από τα στοιχεία που παρέχει η Αστυνομία για την ενδοοικογενειακή βία, το 2016 καταγγέλθηκαν 902 περιστατικά, με τα περισσότερα να αφορούν γυναίκες (519), ενώ το 2020 οι καταγγελίες γι’ αυτού του είδους τα αδικήματα έφτασαν τις 1968. Στο σύνολό τους κατά την πενταετία 2016-2020 οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας έφτασαν τις 6015. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τα εν λόγω στοιχεία, είναι η ραγδαία αύξηση που σημειώθηκε στα περιστατικά αυτά κατά το 2020, έτος κατά το οποίο η κοινωνία μας τελούσε υπό καθεστώς lockdown. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως το 2019 οι γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας ανέρχονταν στις 776, ενώ το επόμενο έτος, το 2020, έφτασαν τις 1364. Εξάλλου, όπως φαίνεται και στον πίνακα που δημοσιεύουμε, την υπό αναφορά 5ετία στο σύνολό τους τα περισσότερα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αφορούσαν γυναίκες, ακολούθως άνδρες, αγόρια κάτω των 18 ετών και τέλος κορίτσια κάτω των 18 ετών.

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Αστυνομίας, η ενδοοικογενειακή βία διπλασιάστηκε σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά από το 2016 μέχρι και το 2020.

Σε δηλώσεις του στη «Σημερινή» ο Ανδρέας Καπαρδής, Πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Εγκληματολογίας και Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Κύπρου και Επισκέπτης Καθηγητής στην Εγκληματολογία, Cambridge University, τόνισε πως «στη σοβαρή ενδοοικογενειακή βία οι γυναίκες και τα παιδιά είναι αυτά που υποφέρουν πιο πολύ στα χέρια εκείνων που εμπιστεύονται και αγαπούν». Επίσης σχολίασε το γεγονός ότι με την αλλαγή του πληθυσμού της Κύπρου ένας στους πέντε είναι Ελλαδίτης καθώς και μετανάστες των γύρω χωρών, στις οποίες είναι υψηλό το ποσοστό βίας κατά των γυναικών λόγω της κουλτούρας τους, πράγμα που αυξάνει και τα ποσοστά βίας εντός του νησιού μας όπου και διαμένουν.

«Η συμπεριφορά των δύο σε μια σχέση εξαρτάται πάντα από την ανατροφή που τους δόθηκε και από το πολιτισμικό τους περιβάλλον. Όπως σε κάποιες χώρες οι γυναίκες θεωρούνται κτήματα των συζύγων τους και πως σε θέματα οικογένειας δεν μπορούν να παρεμβαίνουν άλλοι, γιατί μόνο ο άνδρας είναι κυρίαρχος της οικογένειας. Μιλάμε βέβαια για ορισμένες κουλτούρες και όχι τη δική μας», συνέχισε ο καθηγητής, ενώ σχολίασε πως η Κύπρος είχε μια τέτοια κουλτούρα γύρω στο '50 και ’60. Σήμερα στην Κύπρο υπάρχει ένα μικρό ποσοστό που στηρίζει αυτές τις αντιλήψεις και συμπεριφέρεται αναλόγως και αυτό οφείλεται κυρίως στη μόρφωση και στην ενδοοικογενειακή ανατροφή.

Καταληκτικά τόνισε πως η συμπεριφορά και η ενδοοικογενειακή ζωή όπως και το μορφωτικό επίπεδο μπορούν να ανατρέψουν αυτές τις βίαιες συμπεριφορές ιδιαίτερα προς τις γυναίκες, οι οποίες καταλήγουν ορισμένες φορές σε γυναικοκτονίες. Κάτι το οποίο σχολίασε και η Υπουργός Παιδείας στην Ελλάδα μετά και τη δολοφονία της εκπαιδευτικού στη Ρόδο, αναφέροντας πως «για να σταματήσει πια αυτό το φαινόμενο και για να μην ακούσουμε ξανά για άλλη μια γυναικοκτονία οφείλουμε όλοι να διδάξουμε στα παιδιά μας τον αλληλοσεβασμό και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, να μεγαλώσουμε τα αγόρια και τα κορίτσια μας με θάρρος και γνώση για τα όρια και την αξιοπρέπεια, τη δική τους και των άλλων».

Οι αριθμοί τρομάζουν

Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, η έμφυλη βία αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή ως κύρια αιτία θανάτου και αναπηρίας για τις γυναίκες ηλικίας 16 - 44 ετών, ξεπερνώντας ακόμη και τον καρκίνο αλλά και τα τροχαία.

Το 2017, η Eurostat κατέγραψε 854 γυναίκες θύματα ανθρωποκτονίας από μέλος της οικογένειας ή τον σύντροφο σε 16 χώρες - μέλη που παρείχαν τα σχετικά στοιχεία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο 2019, στην εκδήλωση με θέμα «Έμφυλη Βία και οι Κοινωνικο-πολιτικές Πρακτικές»:

• 2.600 γυναίκες στην ΕΕ χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από ενδοοικογενειακή βία.
• Το 82% των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας έχουν θύματα τις γυναίκες.
• 1 στις 2 δολοφονίες γυναικών παγκοσμίως γίνεται από τους συζύγους/συντρόφους.
• 1 στις 3 γυναίκες και κορίτσια παγκοσμίως βιώνουν σωματική ή σεξουαλική βία κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Αριθμοί οι οποίοι τρομάζουν, αλλά εξακολουθούν να συμβαίνουν. Αυτοί οι αριθμοί είναι γυναίκες που ξυλοκοπήθηκαν, βιάστηκαν και δολοφονήθηκαν ακριβώς επειδή είναι γυναίκες.

Γυναικοκτονίες ανά το παγκόσμιο

Στις λίγες ευρωπαϊκές χώρες όπου είναι διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία ή απολογισμοί οργανώσεων για το 2021 οι αριθμοί είναι αμείλικτοι, όπως για παράδειγμα στην Ισπανία, όπου μετά την άρση τον Μάιο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης λόγω του covid-19 μια γυναίκα δολοφονείται κάθε τρεις ημέρες από τον πρώην ή νυν σύντροφό της, έναντι μίας κάθε εβδομάδα κατά μέσο όρο πριν από την πανδημία.

Στο Βέλγιο, τους τέσσερεις πρώτους μήνες του έτους καταγράφηκαν 13 γυναικοκτονίες έναντι 24 στο σύνολο του 2020. Στη Γαλλία, 56 γυναίκες έχουν φονευθεί από την αρχή του 2021, ενώ στη διάρκεια της ίδιας περιόδου πέρυσι ο αριθμός ήταν 46, σύμφωνα με την οργάνωση «Γυναικοκτονίες από συντρόφους ή πρώην».

«Όταν οι γυναίκες ξαναβρίσκουν την ελευθερία τους, οι κακοποιητές αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο και αντιδρούν πιο βίαια, η έξαρση των γυναικοκτονιών τούς τελευταίους μήνες το αποδεικνύει», εξηγεί η Βικτόρια Ροσέλ, επικεφαλής της επιτροπής της ισπανικής κυβέρνησης κατά της έμφυλης βίας.

Η Ισπανία, η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που υιοθέτησε το 2004 νόμο που καθιστά το φύλο του θύματος επιβαρυντική περίσταση σε έναν φόνο, θέλει να βάλει τέλος μια και καλή σε αυτήν τη μάστιγα, τόνισε ο Πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ μετά την πρόσφατη άνοδο των γυναικοκτονιών.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 17/10/2021)