Η «πολιτική ισότητα» ως ευφημισμός για την αθέμιτη ανισότητα

Εδώ και δεκαετίες, το παραπλανητικό λεξιλόγιο του λεγόμενου «κυπριακού προβλήματος» έχει απορροφήσει τον έναν ευφημισμό μετά τον άλλο. Απ’ όλους αυτούς τους ευφημισμούς, ένας από τους πιο ύπουλους είναι η «πολιτική ισότητα», κάτι που συνδέεται με τις «δικοινοτικές», «διζωνικές», «δικρατικές» και σχετικές φιλοδοξίες της μακρόχρονης τουρκικής στρατηγικής.

Ενώ το καθοριστικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι ένας και μοναδικός δήμος ή λαός, η «πολιτική ισότητα» απαιτεί τον «δικοινοτικό» δημογραφικό διαχωρισμό σύμφωνα με έναν διχαστικό νεο-οθωμανικό τουρκικό ισχυρισμό – ότι στη Νήσο Κύπρο υπάρχουν δύο ξεχωριστές και ίσες «κοινότητες» που ισοδυναμούν με δύο ξεχωριστούς και ίσους «λαούς». Εξ ου και ο παράλληλος ισχυρισμός ότι καθεμία από τις «δύο κοινότητες» δικαιούται το δικό της ξεχωριστό και ίσο «κράτος» στη δική της «ζώνη».

Ακόμη χειρότερα, η «πολιτική ισότητα» όχι μόνο παραβλέπει τους κινδύνους που προκύπτουν από οποιονδήποτε «δικοινοτικό» διαχωρισμό. Είναι επιπρόσθετα παραλλαγή του δυσφημισμένου «δόγματος του χωριστού αλλά ίσου» («the separate but equal doctrine»), το οποίο αποτελούσε σήμα κατατεθέν του διαχωρισμού («segregation») στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ως εκ τούτου, η «πολιτική ισότητα» υποσκάπτει ένα από τα αναγνωρισμένα θεμέλια του κράτους δικαίου – την ισονομία μέσω της ισότητας του κάθε πολίτη ενώπιον του νόμου και μέσω της συνδεδεμένης απαγόρευσης των άμεσων ή έμμεσων μορφών διακρίσεων με βάση τη φυλετική ή την εθνοτική καταγωγή του ατόμου.

Παρακάτω, αποδεικνύω αυτές τις πραγματικότητες.

Δίδαγμα της ιστορίας

Επειδή οι υποστηρικτές της «πολιτικής ισότητας» είναι ανιστόρητοι, ή κάνουν ότι είναι, αρχίζω με ένα κορυφαίο δίδαγμα της ιστορίας. Συνήθως, όποτε ένα κράτος ή μια πολιτεία διαχωρίσει τους πολίτες σε «δικοινοτική» βάση αυτομάτως δημιουργεί φυτώριο στο οποίο προκαλούνται άμεσες ή έμμεσες μορφές διακρίσεων, αν όχι χειρότερα. Παραδείγματα υπάρχουν σε αφθονία. Θα παρουσιάσω τρία από αυτά.

Πρώτον, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το ισλαμο-οθωμανικό δίκαιο υπέβαλλε τον «δικοινοτικό» διαχωρισμό μεταξύ των «πιστών» μουσουλμάνων και των «μη πιστών» μη μουσουλμάνων. Τα αποτελέσματα περιελάμβαναν την ανισότητα και σχετικές διακρίσεις εις βάρος των «μη πιστών» μη μουσουλμάνων, οι οποίοι υπέστησαν γενοκτονία.

Δεύτερον, στη Ναζιστική Γερμανία, ειδικά από τη θέσπιση των Νόμων της Νυρεμβέργης το 1935, το ναζιστικό γερμανικό δίκαιο υπέβαλλε τον «δικοινοτικό» διαχωρισμό μεταξύ των «Αρίων» και των «μη Αρίων». Τα αποτελέσματα περιελάμβαναν την ανισότητα και σχετικές διακρίσεις εις βάρος των «μη Αρίων», ειδικά των Εβραίων και Τσιγγάνων, οι οποίοι υπέστησαν γενοκτονία.

Τρίτον, στην Αλαμπάμα και σε ορισμένες άλλες πολιτείες των ΗΠΑ κατά την εποχή του διαχωρισμού, ο τοπικός νόμος υπέβαλλε τον «δικοινοτικό» διαχωρισμό μεταξύ των «λευκών » και των «νέγρων». Τα αποτελέσματα περιελάμβαναν την ανισότητα και σχετικές διακρίσεις εις βάρος των «νέγρων».

Αυτό το μοτίβο είναι αυτονόητο, αναμφισβήτητο και ανησυχητικό. Ωστόσο, στο πλαίσιο του «Κυπριακού» στις 12 Μαρτίου 1990, μέσω της τρίτης Λειτουργικής Παραγράφου του Ψηφίσματος 649 (1990), το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κάλεσε «τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων» να «επιτύχουν» μια «λύση που να προνοεί για την εγκαθίδρυση ομοσπονδίας, η οποία θα είναι δικοινοτική όσον αφορά τις συνταγματικές πτυχές και διζωνική όσον αφορά τις εδαφικές πτυχές… επί ίσοις όροις [‘‘on an equal footing’’]».

Έτσι, το Συμβούλιο Ασφαλείας αγνόησε ένα βασικό δίδαγμα της ιστορίας – ότι ο «δικοινοτικός» διαχωρισμός έχει την ενδημική τάση να προκαλέσει ατομική ανισότητα.

«Το δόγμα του χωριστού αλλά ίσου»

Στις ΗΠΑ κατά την εποχή του διαχωρισμού, οι υποστηρικτές αυτής της πολιτικής προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν το αδικαιολόγητο με το να επικαλεστούν «το δόγμα του χωριστού αλλά ίσου» («the separate but equal doctrine»). Αυτή ήταν μια αμερικανική παραλλαγή της «πολιτικής ισότητας», όπως ακούγεται σήμερα στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ). Ωστόσο, το 1954, στην ιστορική υπόθεση Brown v. Board of Education of Topeka 347 US 483 (1954), το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ συμφώνησε με την πρόταση ότι, στον τομέα της παιδείας, η οποία ήταν στο επίκεντρο της υπόθεσης, «το δόγμα του χωριστού αλλά ίσου» παρήγαγε αντισυνταγματική ανισότητα και όχι ισότητα.

Στην απόφασή του, ο Αρχιδικαστής Earl Warren εξέφρασε τη λογική όλων των εννέα δικαστών με τον ακόλουθο τρόπο: «Συμπεραίνουμε ότι στον τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης το δόγμα του ‘χωριστού αλλά ίσου’ δεν έχει θέση. Οι χωριστές εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις είναι εγγενώς άνισες».

«Ο διαχωρισμός αναπόφευκτα προκαλεί ανισότητα»

Στα χρόνια που ακολούθησαν αυτήν την ιστορική δικαστική απόφαση του 1954, κορυφώθηκε η εκστρατεία του Δρος Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ κατά του διαχωρισμού σε όλους τους τομείς, πέραν της παιδείας. Για παράδειγμα, στη Νέα Υόρκη στις 15 Δεκεμβρίου 1956, ο Δρ Κινγκ περιέγραψε τον διαχωρισμό ως «evil», δηλαδή ως «μοχθηρό» με σατανικό υπαινιγμό. Ο Δρ Κινγκ εξήγησε ότι «o διαχωρισμός είναι τόσο ορθολογικά ανεξήγητος, όσο και ηθικά αδικαιολόγητος». Σύμφωνα με τον Δρα Κινγκ, «ο διαχωρισμός αναπόφευκτα προκαλεί ανισότητα» (Δείτε: https://kinginstitute.stanford.edu/king-papers/documents/desegregation-and-future-address-delivered-annual-luncheon-national-committee).

Το 1960, αυτές οι σοφές προειδοποιήσεις από τις ΗΠΑ αγνοήθηκαν όταν η ΚΔ εγκαθιδρύθηκε επάνω σε ραγισμένα «δικοινοτικά» διαχωριστικά θεμέλια, συμπεριλαμβανομένων των ξεχωριστών «κοινοτικών» δημοτικών σχολείων και των ξεχωριστών εκλογικών λιστών σύμφωνα με τα άρθρα 20.2 και 63.1 του Συντάγματος αντίστοιχα.

Τελικά, ειδικά μετά τη θέσπιση από το Κογκρέσο του Νόμου περί Πολιτικών Δικαιωμάτων του 1964, ο νομιμοποιημένος διαχωρισμός κατέρρευσε εντελώς στις ΗΠΑ. Το ίδιο έτος, ο Δρ Κινγκ βραβεύτηκε ως Νομπελίστας Ειρήνης. Στον απόηχο αυτών των εξελίξεων, υιοθετήθηκαν διάφορα νομικά κείμενα. Θα αναφέρω τρία από αυτά, επειδή έχουν ζωτική συμμαχία, αλλά δεν αναφέρονται συχνά, αν ποτέ, και δεν εφαρμόζονται σωστά στην ΚΔ, ειδικά στα εδάφη υπό τουρκική κατοχή.

Το πρώτο κείμενο είναι η Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων, που εγκρίθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1965. Μέσω του άρθρου 3, «τα κράτη μέρη [στην παρούσα Σύμβαση, όπως την ΚΔ] καταδικάζουν ιδιαίτερα τον φυλετικό διαχωρισμό και το απαρτχάιντ και δεσμεύονται να αποτρέψουν, να απαγορεύσουν και να εξαλείψουν όλες τις μεθόδους αυτού του είδους σε εδάφη που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους».

Το δεύτερο κείμενο είναι το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, που εγκρίθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1966. Αυτό υπογραμμίζει την αρχή της ατομικής ισότητας ενώπιον του νόμου.

Το τρίτο κείμενο είναι η Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ. Αυτή εγκρίθηκε στις 30 Νοεμβρίου 1973, 25 χρόνια από την εισαγωγή του Απαρτχάιντ στο δίκαιο της Νότιας Αφρικής, 8 χρόνια μετά τη μονομερή διακήρυξη «ανεξαρτησίας» από τους «λευκούς» της διπλανής Ροδεσίας και 5 χρόνια μετά τη δολοφονία του Δρος Κινγκ.

Είναι περίεργο το γεγονός ότι τα 109 κράτη μέρη αυτής της Σύμβασης κατά του Απαρτχάιντ δεν περιλαμβάνουν την ΚΔ και τις τρεις «εγγυήτριες δυνάμεις» της – την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ). Απορώ γιατί.

«Προσβολή στην αξιοπρέπεια»

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι, όπως το Απαρτχάιντ, το «δόγμα του χωριστού αλλά ίσου» έχει περάσει στην ιστορία ως επονείδιστο δόγμα της διαίρεσης. Μάλιστα, στον διαφωτισμένο δημοκρατικό κόσμο τού σήμερα, αναγνωρίζεται ως δόλιο, αθέμιτο και σε αντίθεση με το κράτος δικαίου.

Το 2017, στην υπόθεση R (Coll) v Secretary of State for Justice [2017] UKSC 40, το Ανώτατο Δικαστήριο («Supreme Court») του ΗΒ υπενθύμισε το κοινό ότι οποιαδήποτε πολιτική ή πράξη που βασίζεται στο «δόγμα του χωριστού αλλά ίσου» έχει την ενδημική ικανότητα να προκαλέσει αδικία. Στην παράγραφο 34 της απόφασής της, η Βαρόνη Hale, Πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστήριο του ΗΒ, με την οποία συμφώνησαν όλοι οι υπόλοιποι τέσσερεις δικαστές, παρατήρησε τα εξής: «Η ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής, για να πάρουμε τα δύο πιο προφανή παραδείγματα, μας έχει διδάξει να αντιμετωπίζουμε με μεγάλη υποψία τον ισχυρισμό ότι, εάν οι φυλές διαχωρίζονται, ‘ξεχωριστές αλλά ίσες’ εγκαταστάσεις μπορούν να παρέχονται και για τα δύο». Η Βαρόνη Hale πρόσθεσε ότι αυτή η «υποψία» ήταν πέρα «από την προσβολή στην αξιοπρέπεια» που προκύπτει από «την υπόθεση ότι οι φυλές πρέπει να διατηρούνται ξεχωριστές».

Το ευρωπαϊκό Δίκαιο

Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία ανήκουν η Ελλάδα και η ΚΔ, αλλά όχι η Τουρκία και το ΗΒ, αντικατοπτρίζει την παγκόσμια αντιπάθεια κατά του διαχωρισμού, «του δόγματος του χωριστού αλλά ίσου», του Απαρτχάιντ και των διακρίσεων, λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής. Η επιβεβαίωση βρίσκεται στην Οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής των καταγωγής. Αυτή η Οδηγία έχει ενισχυθεί από τα άρθρα 20 και 21.1 του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ της 7ης Δεκεμβρίου 2000, τα οποία τέθηκαν σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009 (μετά το φιάσκο που προκλήθηκε το 2004 από το αποτυχημένο «Σχέδιο Ανάν»).

Στο ίδιο πνεύμα είναι το ευρωπαϊκό δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα που διαφυλάσσεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, στο οποίο ανήκει η ΚΔ, η Ελλάδα, η Τουρκία και το ΗΒ. Μάλιστα, έχει ειδική σημασία το Δωδέκατο Πρωτόκολλο της 4ης Νοεμβρίου 2000 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου 2005 (μετά το προαναφερθέν φιάσκο του 2004). Το Δωδέκατο Πρωτόκολλο επιβάλλει μια «Γενική απαγόρευση των διακρίσεων», εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως «η εθνική ή κοινωνική καταγωγή».

Ενώ η ΚΔ έχει υπογράψει, επικυρώσει και θέσει σε ισχύ το Δωδέκατο Πρωτόκολλο, η ​​Τουρκία μόνο υπέγραψε. Ούτε η Ελλάδα, ούτε το ΗΒ έχουν καν υπογράψει. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργεί μιαν απαράδεκτη κατάσταση πραγμάτων. Μέσω της εγκαθίδρυσης της προτεινόμενης «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας» («ΔΔΟ») και της σχετικής «πολιτικής ισότητας», η Ελλάδα, η Τουρκία και το ΗΒ ουσιαστικά επιδιώκουν να επιβάλουν στην ΚΔ απάνθρωπες διακρίσεις κατά των πολιτών της – σε αντίθεση με το Δωδέκατο Πρωτόκολλο, από το οποίο έχουν απομακρυνθεί και οι τρεις τους!

Ολοφάνερη ασυμβατότητα

Αυτό που κρύβεται πίσω από την παραπλανητική ρητορική ορισμένων πολιτικών που μιλούν υπέρ της προτεινόμενης «ΔΔΟ» και της σχετικής «πολιτικής ισότητας» είναι μια ολοφάνερη ασυμβατότητα μεταξύ (ι) των διαχωριστικών απαιτήσεων των Ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και (ιι) των αντίθετων απαιτήσεων της δημοκρατίας, του διεθνούς δικαίου και του ευρωπαϊκού δικαίου.

Αυτή η ασυμβατότητα φαίνεται από τον διαχωριστικό τρόπο με τον οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ερμηνεύει την «πολιτική ισότητα» (Για λεπτομέρειες, δείτε το άρθρο υπό τον τίτλο «Το Ψήφισμα 2561 (2021) και η προώθηση της ‘‘κοινοτητοκρατίας’’, αντί της δημοκρατίας» στο https://simerini.sigmalive.com/article/2021/2/22/to-psephisma-2561-2021-kai-e-proothese-tes-koinotetokratias-anti-tes-demokratias/).

Αυτή η ερμηνεία της «πολιτικής ισότητας» δεν είναι τίποτα άλλο από παραλλαγή του δυσφημισμένου «δόγματος του χωριστού αλλά ίσου». Όχι μόνο βασίζεται στη διαχωριστική έννοια των «δύο κοινοτήτων», αντί στη δημοκρατική έννοια του λαού. Περαιτέρω, προβλέπει την πολιτική υπεροχή των «Τουρκοκυπρίων» στο προτεινόμενο «Τουρκικό Κυπριακό Ομόσπονδο Κράτος». Επομένως, προετοιμάζει το έδαφος για έμμεσες, αν όχι και άμεσες διακρίσεις κατά των «Ελληνοκυπρίων» σε αυτό το «Κράτος».

Παράλληλα, αυτή η ερμηνεία της «πολιτικής ισότητας» προβλέπει την πολιτική υπεροχή των «Ελληνοκυπρίων» στο προτεινόμενο «Ελληνικό Κυπριακό Ομόσπονδο Κράτος». Επομένως, προετοιμάζει το έδαφος για έμμεσες, αν όχι και άμεσες διακρίσεις κατά των «Τουρκοκυπρίων» σε αυτό το «Κράτος».

Η ασυμβατότητα που ανέφερα επάνω φαίνεται επίσης από τον διαχωριστικό τρόπο, με τον οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ερμηνεύει τη «διζωνικότητα». Μέσω της Λειτουργικής Παραγράφου 4 του Ψηφίσματος 750 (1992), το Συμβούλιο Ασφαλείας υποστηρίζει ρητά «τη δέσμη ιδεών που περιγράφεται στις παραγράφους 17 μέχρι 25 και στην παράγραφο 27 της έκθεσης του Γενικού Γραμματέα [στο Έγγραφο του ΟΗΕ S/23780 της 3ης Απριλίου 1992] ως κατάλληλης βάσης για την επίτευξη ενός συνολικού πλαισίου συμφωνίας, υπό την προϋπόθεση ότι το έργο που απομένει να γίνει στα εκκρεμή θέματα και ιδιαίτερα στο θέμα των εδαφικών αναπροσαρμογών και των εκτοπισμένων θα ολοκληρωθεί ως ένα ενιαίο σύνολο που θα συμφωνηθεί αμοιβαία από τις δύο κοινότητες».

Έτσι, με περιφραστικό τρόπο, το Συμβούλιο Ασφαλείας χρησιμοποίησε το Ψήφισμα 750 (1992) για να εγκρίνει την ακόλουθη διαχωριστική και διακριτική ερμηνεία της «διζωνικότητας» στην παράγραφο 20 της Έκθεσης του Γενικού Γραμματέα της 3ης Απριλίου 1992:

«Η διζωνικότητα της [προτεινόμενης] ομοσπονδίας αντανακλάται στο γεγονός ότι κάθε ομόσπονδο κράτος [‘‘federated state’’] θα διοικείται από μία κοινότητα, η οποία θα εξασφαλίζεται με σαφή πλειοψηφία του πληθυσμού και της ιδιοκτησίας της γης στην περιοχή της. Αντικατοπτρίζεται, επίσης, με το γεγονός ότι δεν θα επιτρέπεται στην ομόσπονδη Κυβέρνηση να καταπατά τις αρμοδιότητες των [δύο] ομόσπονδων κρατών [‘‘federated states’’], ούτε το ένα ομόσπονδο κράτος να καταπατά τις εξουσίες και αρμοδιότητες του άλλου κράτους».

(Πηγές: Ψήφισμα 750 στο https://undocs.org/pdf?symbol=en/S/RES/750(1992) και Έγγραφο του ΟΗΕ S/23780: https://digitallibrary.un.org/record/141467?ln=en).

Άρα, η «πολιτική ισότητα» συνάδει πλήρως με τον «δικοινοτισμό», τη «διζωνικότητα» και το ευρύτερο διχαστικό όραμα που προβλέπουν τα Ψηφίσματα του ΟΗΕ, όπως τα Ψηφίσματα 716 (1991) και 750 (1992).

Για να επιτευχθεί τέτοιο όραμα, θα πρέπει να επιτευχθούν διάφορα μέτρα με διακριτικούς στόχους ή με διακριτικά αποτελέσματα. Θα σας παρουσιάσω ένα παράδειγμα. Επειδή, πριν από το 1974, οι πολίτες της ΚΔ με ελληνικό υπόβαθρο σχημάτιζαν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των γαιοκτημόνων στα εδάφη που, το 1974, έγιναν κατεχόμενα, το Ψήφισμα 750 (1992) σιωπηρά προβλέπει την υποχρεωτική κατάσχεση των οικιών και των οποιωνδήποτε άλλων περιουσιών εκτοπισμένων πολιτών της ΚΔ με ελληνικό υπόβαθρο (ή, εάν έχουν πεθάνει, των διαδόχων τους) που θα βρίσκονται ανάμεσα στα όρια ή στα σύνορα του προτεινομένου «Τουρκικού Κυπριακού Ομόσπονδου Κράτους». Το σιωπηρό κίνητρο πίσω από οποιαδήποτε τέτοια κατάσχεση θα είναι το ελληνικό υπόβαθρο ως στόχος αυτής της πράξης. Η αναπόφευκτη συνέπεια θα είναι η αυξημένη ατομική ανισότητα των εκτοπισμένων και η ολοκλήρωση του εξευτελισμού αυτών των θυμάτων της Τουρκίας.

Συμπεράσματα

Συμπεραίνω ότι η «πολιτική ισότητα» είναι ευφημισμός για την ατομική ανισότητα των πολιτών – μέσω του «δικοινοτικού» διαχωρισμού, τη «δικρατική» πόλωση, τον «διζωνικό» υπερεπεκτατισμό και ένα είδος «ομοσπονδοποίησης» ή «συνομοσπονδοποίησης». Ταυτόχρονα, η «πολιτική ισότητα» υποσκάπτει – και, έτσι, δεν συμβιβάζεται με – την ευρωπαϊκή έννομη τάξη, το διεθνές δίκαιο και το κράτος δικαίου. Ωστόσο, η «πολιτική ισότητα» βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του λεξιλογίου του «Κυπριακού» και στο επίκεντρο της προτεινόμενης «λύσης». Ντροπή.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές