Από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία

Η ανάπτυξη και η εξέλιξη είναι ένας μονόδρομος, τον οποίο καλούμαστε όλοι να ακολουθήσουμε, έστω για την απλή μας επιβίωση. Ωστόσο, η μέχρι πρότινος πολιτική, που ήθελε την παραγωγή και τη μετέπειτα απόρριψη, δεν μπορεί να συνεχιστεί. Ο πλανήτης εδώ και καιρό εκπέμπει SOS. Τα αποθέματα πόρων λιγοστεύουν, οι πρώτες ύλες ακριβαίνουν και οι τεχνικές παραγωγής πλέον δεν είναι προς το υγειονομικό συμφέρον κανενός. Η στιγμή μετάβασης από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία έχει έρθει και καλούνται, όχι μόνο τα κράτη και οι επιχειρήσεις, αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες να αναλάβουν πλέον το δικό τους μερίδιο ευθύνης για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης.

Τι είναι η κυκλική οικονομία

Μέχρι τώρα η οικονομία λειτουργούσε σύμφωνα με το μοντέλο «παίρνω - φτιάχνω - απορρίπτω». Το γραμμικό αυτό μοντέλο υπογράμμιζε ότι κάθε προϊόν αναπόφευκτα φτάνει στο «τέλος της ωφέλιμης ζωής του». Από την άλλη μεριά, η κυκλική οικον0μία στόχο έχει την οικονομική ανάπτυξη χωρίς την αύξηση της κατανάλωσης πόρων. Αυτό βέβαια συνεπάγεται βαθιές μεταρρυθμίσεις των αλυσίδων παραγωγής και των καταναλωτικών συνηθειών μας.

Η παραγωγή τροφίμων, η κατασκευή υποδομών και κατοικιών, η παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, ακόμη και η παροχή ενέργειας προϋποθέτουν τη χρήση πολύτιμων αγαθών. Μετά τη χρήση τους είθισται να απορρίπτονται. Ωστόσο, η αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου οδηγεί σε μεγαλύτερη ζήτηση πρώτων υλών, με συνέπεια την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ως αποτέλεσμα τα μέταλλα και τα μεταλλεύματα, τα ορυκτά καύσιμα, οι ζωοτροφές και τα τρόφιμα, το καθαρό νερό και τα γόνιμα εδάφη έχουν υπερδιπλασιάσει την αξία τους.

15 τόνοι υλικών ανά άτομο

Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιούνται σχεδόν 15 τόνοι υλικών ανά άτομο. Κάθε πολίτης της ΕΕ παράγει, κατά μέσο όρο, πάνω από 4,5 τόνους αποβλήτων τον χρόνο, ενώ τα μισά καταλήγουν σε ΧΥΤΑ. Ως εκ τούτου, η γραμμική οικονομία, η οποία βασίζεται αποκλειστικά στην εξόρυξη πόρων, δεν αποτελεί πλέον βιώσιμη επιλογή.

Η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία αποτελεί πρόκληση για όλες τις χώρες της ΕΕ καθώς προϋποθέτει την αλλαγή εστίασης στην επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανανέωση και ανακύκλωση υφιστάμενων υλικών και προϊόντων. Με άλλα λόγια, οτιδήποτε προηγουμένως θεωρείτο «απόβλητο», μπορεί να μετατραπεί σε πρώτη ύλη.

Η επιχειρηματικότητα κρατά το τιμόνι

Για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία χρειάζεται ένας κύριος παίχτης, που δεν είναι άλλος από τις επιχειρήσεις. Η άλλοτε σύντομη διάρκεια ζωής των προϊόντων ήταν το κλειδί πολλών εταιρειών, που προωθούσαν έξυπνα τις απαραίτητες αναβαθμίσεις και νέες τεχνολογίες. Η σημερινή πρόκληση καλεί τον επιχειρηματικό κόσμο να αρπάξει τις ευκαιρίες που προσφέρονται για δημιουργία ανταγωνιστικών προϊόντων με παράταση διάρκειας ζωής. Αυτοκίνητα, υπολογιστές, οικιακές συσκευές, συσκευασίες και άλλα πολλά μπορούν να σχεδιαστούν με γνώμονα την ανθεκτικότητα, την επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή, την ανακατασκευή και φυσικά την ανακύκλωση.

Οι εξελίξεις στην περιβαλλοντική καινοτομία εξασφαλίζουν νέα προϊόντα, τεχνολογίες και οργανωτική δομή. Εταιρείες βρίσκουν νέες αγορές μεταβαίνοντας από την πώληση προϊόντων στην πώληση υπηρεσιών. Αναπτύσσουν επιχειρηματικά μοντέλα βασισμένα στη μίσθωση, στον καταμερισμό, στην επισκευή, στην αναβάθμιση ή στην ανακύκλωση επιμέρους στοιχείων. Άρα, προκύπτουν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Από καταναλωτές σε χρήστες

Οι αλλαγές που προκύπτουν δεν αφορούν μόνο τις επιχειρήσεις και την παραγωγή, αλλά και τους ίδιους τους καταναλωτές. Κατ’ αρχάς, οι επιλογές κατανάλωσης που είναι αειφόρες θα πρέπει να γίνουν ευκολότερες και πιο προσβάσιμες, ελκυστικές και οικονομικές για όλους. Οι αποφάσεις των καταναλωτών επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα τη συμπεριφορά των υπολοίπων, το κόστος, τα οφέλη των επιλογών κ.ά. Οι παράγοντες αυτοί ενδέχεται να συμβάλουν σε μιαν αλλαγή στον τρόπο σκέψης, ώστε ο καταναλωτής να γίνει χρήστης, ο ιδιοκτήτης να γίνει συμμέτοχος. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται περισσότερη ζήτηση για υπηρεσίες που συνδέονται με τη μίσθωση, την κοινή χρήση, την ανταλλαγή, την επισκευή και ανακατασκευή προϊόντων.

Τα εμπόδια και οι προκλήσεις

Μπορεί η μετάβαση προς την κυκλική οικονομία να κερδίζει ολοένα και περισσότερους οπαδούς από το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, ωστόσο επικρατούν ακόμη αρκετά πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και τεχνολογικά εμπόδια. Από τη μια πλευρά οι ίδιες οι εταιρείες στερούνται της ευαισθητοποίησης, γνώσης ή ικανότητας που απαιτείται για την αναζήτηση κυκλικών οικονομικών λύσεων. Επίσης τα υφιστάμενα συστήματα, οι υποδομές, τα επιχειρηματικά μοντέλα και η τεχνολογία συχνά επιβάλλουν τη χρήση του γραμμικού μοντέλου οικονομίας. Από την άλλη πλευρά, οι επενδύσεις σε μέτρα για τη βελτίωση της αποδοτικότητας, ή σε καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα, παραμένουν ανεπαρκείς, εφόσον θεωρούνται επισφαλείς ή πολύπλοκες.

Η χαμηλή ζήτηση των αειφόρων προϊόντων και υπηρεσιών είναι ένας άλλος παράγοντας που εμποδίζει την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας, εφόσον χρειάζεται να προηγηθεί μια ριζοσπαστική αλλαγή συμπεριφοράς, κουλτούρας και σκέψης.

Ευκαιρία για αλλαγή το μνημόνιο συνεργασίας

Στόχος του Μνημονίου Συνεργασίας, που υπεγράφη τις προάλλες μεταξύ Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής και της Ομοσπονδίας Εργοδοτών και Βιομηχάνων, είναι να διευκολυνθεί και να επιταχυνθεί η μετάβαση των επιχειρήσεων του τόπου στην κυκλική οικονομία.

Το Μνημόνιο Συνεργασίας περιλαμβάνει δράσεις που αφορούν στην αλλαγή της κουλτούρας, στην ευαισθητοποίηση αλλά και στην αλλαγή της προσέγγισης όσον αφορά το επιχειρησιακό μοντέλο της κάθε εταιρείας, όπως εξήγησε η Υπουργός Ενέργειας, κ. Νατάσα Πηλείδου, με το πέρας της δημοσιογραφικής διάσκεψης που ακολούθησε. Η ανάγκη για κυκλική οικονομία δεν προκύπτει μόνο από τις αποφάσεις της ΕΕ σχετικά με την Πράσινη Συμφωνία, αλλά με τη σημερινή πραγματικότητα. Αν όλοι αγκαλιάσουν την πράσινη ανάπτυξη, η οικονομία και η κοινωνία θα κερδίσει τα μέγιστα, συμπλήρωσε η Υπουργός.

Μεγάλες οι αλλαγές για τις εταιρείες

Μεγάλες οι αλλαγές που πρέπει να κάνουν οι εταιρείες, τα εργοστάσια και οι βιομηχανίες γενικότερα ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και να εδραιωθεί το κυκλικό μοντέλο. Τα προϊόντα που θα παράγονται θα πρέπει να πιστοποιούνται ως προϊόντα που έχουν παραχθεί κάτω από συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Τεράστιες οι προκλήσεις για τον επιχειρηματικό τομέα και όχι μόνο, αλλά παράλληλα είναι η ευκαιρία για ενθάρρυνση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, όπως ανέφερε ο Υφυπουργός Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, κ. Κυριάκος Κόκκινος. Η συλλογική προσπάθεια για την επίτευξη της υιοθέτησης του κυκλικού μοντέλου οικονομίας είναι απαραίτητη και δεν αφορά μόνο τους εταίρους που προχώρησαν στην υπογραφή της συμφωνίας αλλά όλη την κοινωνία, όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά από τα συμβαλλόμενα μέρη.

Άμεση δράση και εκπαίδευση

Η Διευθύντρια του Τμήματος Ενέργειας και Περιβάλλοντος της ΟΕΒ, Ανθή Χαραλάμπους, μιλώντας στη «Σημερινή», ανέφερε ότι κάποιες από τις δράσεις δεν χρειάζονται νομοθετική ρύθμιση και μπορούν να ξεκινήσουν άμεσα. Τόνισε ωστόσο την αναγκαιότητα για την υλοποίηση μιας φιλόδοξης στρατηγικής, η οποία περιλαμβάνει δράσεις και εκπαίδευση. «Αν δεν προηγηθεί η εκπαίδευση και η κατάρτιση δεν μπορεί να επιτευχθεί η κυκλική οικονομία. Η ενημέρωση σίγουρα βοηθά, γι’ αυτό άλλωστε έχει δημιουργηθεί το Δίκτυο Κυκλικής Οικονομίας Κύπρου. Αυτό που επιβάλλεται να γίνει είναι η σωστή εκπαίδευση από το βασικό επίπεδο μέχρι την ολοκληρωμένη κατάρτιση». Μάλιστα η κ. Χαραλάμπους ανέφερε ότι από τον Ιούλιο θα ξεκινήσουν οι εκπαιδεύσεις στις επιχειρήσεις, ώστε να είναι έτοιμες να ακολουθήσουν τα σωστά βήματα για την υιοθέτηση του κυκλικού μοντέλου.

Πέρα από την απαραίτητη εκπαίδευση, η σωστή ενημέρωση είναι εξίσου σημαντική. Όπως εξήγησε στη «Σ» η κ. Χαραλάμπους, οι περισσότεροι δεν ξέρουν τι σημαίνει κυκλική οικονομία ή θεωρούν ότι είναι κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι. Έτσι συμβολή πολλών διαφορετικών ομάδων της κοινωνίας θα πρέπει να γίνει ομπρέλα σωστής προβολής και ενημέρωσης, ώστε να γνωρίζουν όλοι τα οφέλη που προκύπτουν από την κυκλική οικονομία όχι μόνο σε συλλογικό αλλά και σε ατομικό επίπεδο.