Nα σου πω μια ιστορία… για την Κύπρο που άφησα

Την προσπάθεια του να διατηρήσει ζωντανές τις μνήμες όσων έζησαν σε μιαν άλλη Κύπρο εξελίσσει διαρκώς ο Κύπριος συγγραφέας και καλλιτέχνης, Κωνσταντίνος Εμμανουήλ. Ο ίδιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μελβούρνη, ως απόγονος Κύπριων μεταναστών στην Αυστραλία. Οι σχέσεις του όμως με τη μεγαλόνησο δημιουργήθηκαν και διατηρήθηκαν στον χρόνο, μέσα από τις εξιστορήσεις της οικογένειάς του. Η απλή περιέργεια που ένιωθε να μάθει με κάθε λεπτομέρεια την ιστορία των γονιών του ήταν η κινητήριος δύναμη για την έρευνα που ακολούθησε, ώστε να περισυλλέξει εκατοντάδες ιστορίες, τις οποίες μοιράστηκε πρώτα με τους διαδικτυακούς φίλους σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης και λίγο αργότερα μέσα από το βιβλίο «Tales of Cyprus: A tribute to a bygone era», ως έναν φόρο τιμής στη γενιά πριν από τη δεκαετία του ‘50.

«Με δύο λίρες και γλώσσα ελληνική»

Από τότε που θυμάται τον εαυτό του ο κ. Εμμανουήλ ένιωθε ότι έπρεπε να βρει τρόπο να διατηρήσει τις προφορικές ιστορίες που άκουε από παιδί. Η αναζήτηση των ριζών ξεκίνησε από μια μακρά συζήτηση, συνέντευξη καλύτερα, από τον ίδιο του τον πατέρα. «Τι κόσμος ανακαλύφθηκε μπροστά μου!», δήλωσε ο ίδιος. «Ένας κόσμος πολύ μακρινός από τον δικό μου, με εμπειρίες που γνώριζα πολύ λίγο έως τότε. Αυτό που με γοήτευσε στη ζωή των γονιών μου και στις αποφάσεις που λάμβαναν ήταν η αποδοχή όσων τους συνέβαιναν και η συνέχειά τους. Σε σύγκριση με τη δική μου γενιά, θα έλεγε κανείς ότι ήταν εντελώς από διαφορετικό πλανήτη», ανέφερε χαρακτηριστικά στη «Σημερινή».

Ο πατέρας του, Μιλτιάδης Νεοφύτου, ξεκίνησε από την Πάφο για την μακρινή Αυστραλία στις αρχές του 1950, αμέσως μετά τον πόλεμο. «Αναζητούσε και αυτός, όπως και πολλοί άλλοι τότε, μια καλύτερη ζωή. Με δύο λίρες στην τσέπη και χωρίς να γνωρίζει λέξη αγγλικά. Τρία χρόνια αργότερα, είδε μια φωτογραφία της μητέρας μου, Παναγιώτας. Αποφάσισε να την φέρει στην Αυστραλία ελπίζοντας να την παντρευτεί. Φυσικά ήταν ένας κανονισμένος γάμος, κάτι πολύ συνηθισμένο για την εποχή εκείνη. Και πραγματικά το έκαναν να λειτουργήσει. Τότε υπήρχε ο σεβασμός και η ανοχή που σήμερα σπάνια το βλέπουμε σε ζευγάρια. Όσο σκληρή κι αν ήταν η ζωή τους και ο γάμος τους, οι γονείς μου ποτέ δεν τα παράτησαν».

Κουβαλούσαν την Κύπρο που έζησαν

Μέσα από μια σειρά 40 συνεντεύξεων και παλιών οικογενειακών φωτογραφιών, ανθρώπων που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο νησί μεταξύ του 1900 και 1950, ο Κωνσταντίνος Εμμανουήλ, προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανό το παρελθόν και άσβεστη τη μνήμη, ως φόρο τιμής στην πατρίδα του και τη γενιά των γονιών του. «Η γενιά των γονιών μου είναι η τελευταία που έζησε σε συνθήκες φτώχιας. Ζούσαν από τη γη, χωρίς τις ανέσεις που έχουμε σήμερα, αλλά ήταν ευτυχισμένοι. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο μάθημα για μένα από αυτό το έργο. Είχαν λιγότερα, αλλά ήταν ευγνώμονες. Αυτό με έκανε πιο αποφασισμένο να βρω περισσότερους ανθρώπους για συνέντευξη και αργότερα να δημιουργήσω κάτι με σεβασμό προς αυτήν τη γενιά, έτσι δημιουργήθηκε το βιβλίο», όπως εξήγησε ο ίδιος.

Για το έργο του «Tales of Cyprus», ο Κωνσταντίνος Εμμανουήλ πραγματοποίησε συνολικά 120 συνεντεύξεις ορθοδόξων αλλά και μουσουλμάνων Κυπρίων που ζουν σε Αυστραλία και Κύπρο. «Κάθε ιστορία αποκαλύπτει μιαν ανθεκτικότητα απέναντι στην ήττα και μιαν αποφασιστικότητα για επιβίωση ενάντια στις πιθανότητες. Είναι υπέροχα παραδείγματα για το πώς ο πολιτισμός και η παράδοση στήριζαν κάποτε την πραγματική κυπριακή ταυτότητα».

Ιστορίες μετανάστευσης

Οι πλείστες ιστορίες που συγκέντρωσε έχουν ως κοινό παρονομαστή την μετανάστευση. Αυτό που παραμένει αξιοσημείωτο είναι πως οι Κύπριοι κατάφεραν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους με όσα στοιχεία αυτή συμπληρώνεται, αλλά και να την μεταφέρουν στις επόμενες γενιές των Κυπρίων που γεννήθηκαν στο εξωτερικό. «Είναι γεγονός ότι η κυπριακή διασπορά έχει καταφέρει να διατηρήσει έναν πιο παραδοσιακό ηθικό κώδικα, περισσότερο από πολλούς που επέλεξαν να παραμείνουν στο νησί.

Όσον αφορά τη μετανάστευση, είναι εκπληκτικό το πόσοι Κύπριοι άφησαν το νησί τους για να ξεφύγουν από οικονομικές δυσκολίες ή κάποια μορφή δίωξης. Σε πολλές από τις συνεντεύξεις που έκανα, υπήρχε μια υποκείμενη αίσθηση απώλειας. Είδα πολλά δάκρυα και παρατήρησα αρκετά θλιβερά χαμόγελα. Πιστεύω πως αυτή η θλίψη ήταν για την απώλεια της ζωής που κάποτε γνώριζαν οι άνθρωποι». Για πολλούς από όσους μίλησαν στον κ. Εμμανουήλ, ήταν η πρώτη φορά που μίλησαν πραγματικά για το παρελθόν τους. «Αυτό το άνοιγμα ήταν μια συγκλονιστική συναισθηματική εμπειρία γι’ αυτούς. Ακόμη τους έλειπαν τα χωριά και τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Μίλησαν για το παρελθόν τους με τόση αγάπη. Υπήρχε μια πραγματική αίσθηση νοσταλγίας και ίσως και λύπης για μια εποχή που δεν υπάρχει πια».

Μια μακρινή ανάμνηση

Η Κύπρος που γνώριζαν οι γονείς του είναι πλέον μια μακρινή ανάμνηση. Αυτό το βιβλίο αλλά και η σελίδα που δημιούργησε στο Facebook και εμπλουτίζει συχνά πυκνά με ιστορίες, παραμένουν για να θυμίσουν αυτή την όμορφη εποχή στο παρελθόν. «Κατά τα αρχικά στάδια της εθνογραφικής μου έρευνας, συνειδητοποίησα τη σημασία της διατήρησης των εικόνων του παρελθόντος. Και συγκεκριμένα των παλιών οικογενειακών φωτογραφιών. Κάθε οικογένεια που επισκέφθηκα, είχε ίσως δύο ή τρεις παλιές φωτογραφίες που είχαν ταξιδέψει μαζί τους από το σπίτι τους. Αυτά τα πολύτιμα αναμνηστικά είναι ο σύνδεσμος μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος».

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ιστορίες αφορούν περίοδο πριν από την τουρκική εισβολή. Ο κ. Εμμανουήλ εξήγησε στη «Σ» ότι στόχος του ήταν να πει τις άλλες ιστορίες. «Οι Τουρκοκύπριοι, οι Μαρωνίτες και οι Αρμένιοι ζούσαν μαζί με τους Ελληνοκύπριους σε μιαν άλλη Κύπρο. Όταν οι γονείς μου μεγάλωναν στην Κύπρο, συνυπήρχαν με μουσουλμάνους. Υπήρξε έστω μια στιγμή στην ιστορία μας που όλοι ζούσαμε σαν αδέρφια, και αυτή, θεωρώ, είναι μια σημαντική ιστορία. Εξάλλου, οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί που έζησαν στο νησί τον 20ό αιώνα έχουν κάθε δικαίωμα να αποκαλούν την Κύπρο σπίτι τους».

Η Κύπρος που γνώριζε η γενιά που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Κωνσταντίνου Εμμανουήλ πέρασε στην ιστορία. «Η γενιά αυτή είναι και η τελευταία που έζησε αυτόν τον τρόπο ζωής, ο οποίος πλέον θα είναι γνωστός μόνο μέσα από φωτογραφίες και βιβλία».