Αναλύσεις

Αρχιεπισκοπικές εκλογές και η ρωσική επιρροή

Πώς η Ορθοδοξία αντικατέστησε τον μαρξισμό και εργαλειοποιήθηκε ως βραχίονας γεωπολιτικής επιρροής της Μόσχας

Οι «βυζαντινισμοί» για τη διαδοχή του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β’ έχουν αρχίσει εδώ και καιρό στα εκκλησιαστικά παρασκήνια. Μέχρι στιγμής έχουν ήδη δηλώσει ενδιαφέρον 6 ιεράρχες για να γίνουν ποιμενάρχες της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Κύπρου, από τους οποίους οι δύο θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα «προκριθούν» στη β’ φάση. Πρόκειται για τους Μητροπολίτες Λεμεσού Αθανάσιο και Ταμασσού Ησαΐα. Οι δύο μαζί με άλλους είχαν στιγματιστεί στο παρελθόν για φιλορωσική στάση, πρακτική που άλλαξε υπό το βάρος κυρίως της εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Τη φιλική στάση ορισμένων Ιεραρχών προς το Πατριαρχείο Μόσχας σχολίασε σε συνέντευξή του στον «Πολίτη» τον Ιούνιο και ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β’, ο οποίος είπε: «Δεν θέλω να πιστεύω ότι ο Κύκκου πιάνει χρήματα ή έχει ανάγκη χρημάτων από τη Μόσχα. Δεν έχει. Μπορεί να έχει ο Ταμασσού, που ένας Ρώσος τού έχτισε και εκκλησία εκεί πάνω κ.λπ». Για τους Μητροπολίτες Λεμεσού και Μόρφου είπε: «Δεν ορθοφρονούν. Εγώ τους είπα, και τα ξεχνάμε δυστυχώς αυτά, εμείς να μείνουμε ουδέτεροι» (για το ζήτημα του Αυτοκέφαλου της Ουκρανικής Εκκλησίας).

Αντιπαράθεση Μόσχας-Κωνσταντινούπολης

Η σύγχρονη αντιπαράθεση μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινούπολης είναι το αποτέλεσμα ενός ανταγωνισμού αιώνων για την ηγεσία του ορθόδοξου χριστιανικού κόσμου, με το πιο πρόσφατο σημαντικό κεφάλαιο να λαμβάνει χώραν το 2018. Μετά από χρόνια αιτημάτων από Ορθόδοξους Χριστιανούς στην Ουκρανία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε επίσημα την αυτοκεφαλία, ή ανεξαρτησία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, αφαιρώντας την έτσι από τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Αυτή η κίνηση υποκινήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αναγνώριση από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο της κακής επιρροής του Κρεμλίνου στην Ουκρανική Εκκλησία.

Ο Πατριάρχης Κύριλλος, αναγνωρίζοντας την κίνηση ως τεράστιο πλήγμα για την εξουσία του, απάντησε διακόπτοντας τη μνημόνευση του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει αποδειχθεί εξαιρετικά πολύτιμο για τις Ηνωμένες Πολιτείες για τον ρόλο του στην εξισορρόπηση έναντι της Μόσχας, επί του παρόντος παλεύει για την ίδια την επιβίωσή του υπό το ισλαμικό καθεστώς του ΑΚΡ.

Ρωσική παρουσία στην Κύπρο

Το ενδιαφέρον για τις αρχιεπισκοπικές εκλογές εστιάζεται στο ποιος θα είναι ο τρίτος ιεράρχης που θα καταφέρει να μπει στο «τριπρόσωπο». Το γεγονός πάντως ότι στην Κύπρο διαμένουν δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι, οι οποίοι διαθέτουν δικαίωμα ψήφου στην ανάδειξη Αρχιεπισκόπου, περιπλέκει σε κάποιο βαθμό την κατάσταση. Το ζήτημα γεωπολιτικής επιρροής της Ρωσία μέσω της Ορθοδοξίας δεν είναι κάτι καινούργιο και δεν αφορά μόνο την Κύπρο. Η ρωσική επιρροή συνεχίζει, είναι ήδη ισχυρή στη Σερβία, τη Γεωργία και τη Συρία μεταξύ του Πατριαρχείου Αντιοχείας.

Την τελευταία δεκαετία χιλιάδες Ρώσοι ή και ρωσόφωνοι έχουν εγκατασταθεί στην Κύπρο ή επισκέπτονται ως τουρίστες τα θρησκευτικά μας μνημεία, ενώ με ρωσικά χρήματα έχουν χτιστεί αρκετές εκκλησίες αφιερωμένες σε Ρώσους Αγίους. Μερικές από αυτές είναι το εξωκκλήσι του Αγίου Ιωάννη Του Ρώσου στο Βουνί Λεμεσού, η εκκλησία «Παναγία Σεμιστρέλια», η οποία βρίσκεται στο Αλεθρικό και η εκκλησία Αποστόλου Ανδρέα και Πάντων των Ρώσων Αγίων, η οποία βρίσκεται στο χωριό Επισκοπειό. Από τους άμβωνες των εκκλησιών συγκεκριμένοι Μητροπολίτες κάνουν κατήχηση για τον Άγιο Ευγένιο τον Ρώσο, που πολέμησε στην Τσετσενία.

Από τον μαρξισμό στην Ορθοδοξία

Η Ρωσία έχει δεχτεί τον Χριστιανισμό με τον ηγέτη των Ρως, τον Βλαδίμηρο, ο οποίος βαπτίστηκε από Βυζαντινούς το 988 μ.Χ. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, η Μόσχα προσπάθησε να αποκτήσει μια ηγεμονική παρουσία στον Ανατολικό Ορθόδοξο Χριστιανισμό και αυτοανακηρύχθηκε η «Τρίτη Ρώμη». Σήμερα, υπάρχουν περίπου 300 εκατομμύρια Ορθόδοξοι Χριστιανοί σε όλον τον κόσμο και η Ρωσία αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο αυτών των οπαδών.

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός αντικατέστησε το μαρξιστικό δόγμα ως το κύριο ιδεολογικό εργαλείο επιρροής της Ρωσίας στον γεωπολιτικό της σχεδιασμό. Σε αυτό το πλαίσιο, η σημασία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αναβαθμίστηκε και εργαλειοποιήθηκε ως ένας αποτελεσματικός βραχίονας της κρατικής προπαγάνδας. Από τότε που ανέλαβε την εξουσία πριν από 20 χρόνια, η Ρωσική Ορθοδοξία έχει αναβαθμιστεί: δεκάδες χιλιάδες εκκλησίες έχουν χτιστεί. Οι ολιγάρχες έχουν χρηματοδοτήσει φιλανθρωπικά ιδρύματα της Εκκλησίας και ο Πούτιν έχει ζητήσει τακτικά -και δημόσια- τη συμβουλή των Γερόντων της Εκκλησίας σε θέματα πνευματικά. Ο ίδιος χρησιμοποίησε τη θρησκεία για να τονίσει τις διαιρέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της «αμαρτωλής» και «άθεης» Δύσης.

Πρόβλημα για συνοχή ΝΑΤΟ

H ρωσική θρησκευτική επιρροή θεωρείται από τους Δυτικούς ως απειλή για τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Αρκετά μέλη της συμμαχίας -συμπεριλαμβανομένου του Μαυροβουνίου, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Ελλάδας- έχουν πλειοψηφικό Ορθόδοξο πληθυσμό. Σύμφωνα με μια μελέτη του Pew Research του 2017, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων σε καθένα από αυτά τα κράτη (εξαιρουμένου του Μαυροβουνίου, το οποίο δεν συμμετείχε στη δημοσκόπηση) είπαν ότι μια ισχυρή Ρωσία ήταν απαραίτητη για να ισορροπήσει ενάντια στην επιρροή της Δύσης. Επιπλέον, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων σε κάθε κράτος δήλωσαν ότι η Ρωσία είχε την υποχρέωση να προστατεύει τους Ορθόδοξους Χριστιανούς εκτός των συνόρων της Ρωσίας. Σαφώς, η Ρωσία κατάφερε να αποκτήσει ευρεία επιρροή στους πληθυσμούς πολλών κρατών μελών του ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση της Κύπρου, η Ρωσία είχε στείλει στο νησί μας τον Πατριάρχη Μόσχας να κάνει περιοδεία τη δεκαετία του ’70 και στις υπόλοιπες χώρες της περιοχής της Μέσης Ανατολής για να αυξήσει τη ρωσική επιρροή.

Τρόποι αναχαίτισης

Όπως αναφέρει ο Επίκουρος Λέκτορας Γεωπολιτικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δρ Ιωάννης Κοτούλας, σε πρόσφατη ανάλυσή του στο Institute of Foreign Affairs, «Ορθόδοξη γεωπολιτική: Πώς η Ρωσία χρησιμοποιεί τη θρησκεία για την εξωτερική της πολιτική και πώς να αντιδράσουμε», σήμερα η Ρωσία επιθυμεί να επιβάλει το δικό της Πατριαρχείο Μόσχας ως τον κυρίαρχο θεσμό μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών, αντικαθιστώντας την κυριαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των ελληνορθόδοξων δικτύων που κυριαρχούν στην Αφρική και το Ισραήλ.

O Δρ Κοτούλας προτείνει πως για να κερδίσουμε καρδιές και μυαλά ενάντια στον ρωσικό θρησκευτικό επεκτατισμό και τις γεωπολιτικές επιδιώξεις στην Ανατολική Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και τώρα στην Αφρική, η Δύση πρέπει να σχηματίσει μια συνεκτική, μακροπρόθεσμη στρατηγική, που θα επιτρέψει τη διατήρηση της ιστορικής ταυτότητας των Ορθοδόξων δικτύων και να αποτρέψουν τη μετατροπή τους σε σφαίρες ρωσικής κρατικής επιρροής.

«Πρώτον, σε επίπεδο θεσμικής πολιτικής, οι Δυτικές δυνάμεις πρέπει να στηρίξουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Τουρκία, το πνευματικό κέντρο του Ορθόδοξου Χριστιανισμού […] Το ίδιο το Πατριαρχείο χρειάζεται να εμβαθύνει τους δεσμούς του με όλες τις Ορθοδόξους Εκκλησίες, ειδικά με εκείνες στη Γεωργία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία -και οι τρεις κάτω από ρωσική επιρροή- και προώθηση της εκπαίδευσης του κλήρου με σεμινάρια βασισμένα στην πλούσια ιστορία της ελληνικής θεολογίας. Δεύτερον, μια αποτελεσματική αντίδραση στον ρωσικό θρησκευτικό επεκτατισμό βασίζεται στην υποστήριξη της ανεξαρτησίας και εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Αίγυπτο και τον μεγαλύτερο δεσμό των ελληνορθόδοξων δικτύων».