Η μετατροπή της Ουκρανίας σε Συρία της Ευρώπης και η ναρκοθέτηση της «Στρατηγικής Πυξίδας»

Οι εξελίξεις που προκύπτουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι ραγδαίες. Η παρουσία του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν την περασμένη Πέμπτη στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου επιβεβαιώνει την έντονη επιστροφή των ΗΠΑ στην Ευρώπη, ως μιας Ευρωπαϊκής Δύναμης σε μια ΕΕ, η οποία τείνει να είναι γερμανική. Όχι μόνο οικονομικά αλλά και στρατιωτικά, μετά την απόφασή της να αυξήσει τον αμυντικό της προϋπολογισμό για τα επόμενα χρόνια στα 100 δις ευρώ. Το ερώτημα είναι πώς η Κύπρος και η Ελλάδα μπορούν να έχουν ρόλο, και ποιο, στη νέα τάξη πραγμάτων και δη μέσα από τις διαδικασίες της ΕΕ, όπως είναι η στρατηγική πυξίδα της ΕΕ, της οποίας τα όποια οφέλη κινδυνεύουν να ναρκοθετηθούν από εμάς του ίδιους.

Οι τιμές του σίτου και του πετρελαίου και οι επιπτώσεις στην οικονομία

Το ρωσικό τόξο και η νέα ΝΑΤΟϊκή αποτροπή

Οι λανθασμένες επιλογές και η ευρωπαϊκή πυξίδα του ΝΑΤΟ

Ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ

Οι ζώνες της Ουκρανίας και η κατατριβή

Χωρίς το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, η Ευρώπη δεν μπορεί να αποτρέψει τη νέα ρωσική απειλή, την οποία τροφοδότησε η Συμμαχία με την επέκτασή της προς την Ουκρανία και τις θέσεις του Προέδρου Ζελένσκι για ανάπτυξη πυρηνικών επί του εδάφους της χώρας του. Μια πολιτική, που έδωσε άλλοθι στη Μόσχα να προχωρήσει στην εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου, η οποία είναι ενταγμένη στη ρωσική αναθεωρητική πολιτική, που ξεκινά από τη Βόρεια Θάλασσα και φτάνει στη Μέση Ανατολή. Βρισκόμαστε ενώπιον εξελίξεων που ενδέχεται να δημιουργήσουν στην Ουκρανία μιαν ανοικτή διαρκή σύγκρουση. Να καταστεί, δηλαδή, κάτι ανάλογο με ό,τι είχαμε παλαιότερα στο Βιετνάμ ή με ό,τι συμβαίνει σήμερα στη Συρία. Αυτό το σενάριο μπορεί να το δούμε κάτω από τις εξής προϋποθέσεις:

1. Δημιουργία δυο ζωνών στην Ουκρανία. Μία υπό τον έλεγχο των Ρωσόφιλων και μια άλλη προς τα δυτικά υπό την επιρροή της Δύσης. Εάν αυτή θα πάρει επίσημη μορφή ομοσπονδίας ή συνομοσπονδίας ή εάν θα δημιουργηθεί μια de facto κατάσταση είναι θέμα ανοικτό. Οι Ρώσοι, πάντως, εάν ελέγξουν το τόξο από τα νοτιοανατολικά ώς την Υπερδνειστερία, σημαίνει ότι θα έχουν τα λιμάνια της Μαριούπολης, της Οδησσού και του Χάρκοβο ως οικονομικό κέντρο, καθιστώντας: Α) Την υπόλοιπη χώρα περίκλειστο κράτος, χωρίς δηλαδή πρόσβαση στη θάλασσα. Β) Την Ουκρανία περικυκλωμένη από τα βόρεια μέσω της Λευκορωσίας και από τα νότια διά του τόξου που σχηματίζεται από τα νοτιοανατολικά ώς την Υπερδνειστερία.
2. Ακόμη και αν καταληφθεί όλη η Ουκρανία από τα ρωσικά στρατεύματα και αντικατασταθεί η υφιστάμενη από μια νέα Κυβέρνηση, η οποία θα είναι φιλορωσική, η Δύση θα εφαρμόσει την πολιτική τής κατατριβής με την ενίσχυση αντικαθεστωτικών δυνάμεων εντός της Ουκρανίας, με απώτερο στόχο να συνιστά η χώρα μια μόνιμη πληγή για τη Μόσχα. Αυτή η πολιτική, δηλαδή της κατατριβής, θα συνοδευτεί: Α) Από μια κυβέρνηση εν εξορία με έδρα π.χ. την Πολωνία, όπως υπάρχουν επί τούτου πολλά σενάρια, που θα αναγνωρίζεται διεθνώς. Β) Από τη στήριξη που θα λαμβάνουν οι Ουκρανοί αντικαθεστωτικοί από τις χώρες του ΝΑΤΟ που συνορεύουν με την Ουκρανία, όπως είναι για παράδειγμα η Πολωνία, η οποία τελεί υπό καθεστώς αξιόπιστης αποτροπής υπό την έννοια ότι ανήκει στο ΝΑΤΟ. Ή μέσω της Ρουμανίας, της Σλοβακίας ή της Βουλγαρίας. Η θέση της Συμμαχίας και δη των ΗΠΑ είναι σαφής: Η όποια σε βάρος τους επίθεση συνιστά αιτία πολέμου (αυτό θα ισχύει και για την Ουκρανία, η οποία, όμως, διάκειται φιλικά προς τη Μόσχα). Γ) Από την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας από το ΝΑΤΟ, όπως αποφασίστηκε την περασμένη Πέμπτη (αντιαρματικά, αντιαεροπορικά και drones, καθώς και άλλα). Η απόφαση του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να είναι διαφορετική, εφόσον έχει ηθική και πολιτική υποχρέωση να στηρίξει την Ουκρανία.
3. Εμπλοκή δυνάμεων του ΝΑΤΟ με τη μορφή Ειρηνευτικών Στρατευμάτων, όπως εισηγήθηκε η Πολωνία, αν δεν οδηγήσει σε πανευρωπαϊκή ή παγκόσμια σύρραξη, θα επιβεβαιώσει τη δημιουργία μιας χαοτικής κατάστασης ανάλογης με τη Συρία, με απρόβλεπτη επιδείνωση της οικονομίας. Ταυτοχρόνως, θα πλήξει τον ήδη τραυματισμένο ΟΗΕ, διότι, πώς θα σταλούν ειρηνευτικές δυνάμεις χωρίς απόφαση του Σ. Ασφαλείας και πώς θα ληφθεί μια τέτοια απόφαση χωρίς την άρση του ρωσικού βέτο; Εκτός και αν η Ουκρανία σηματοδοτήσει και την αρχή του τέλους του ΟΗΕ. Εάν, δηλαδή, θα έχει την τύχη της Κοινωνίας των Εθνών. Μια τέτοια εξέλιξη σημαίνει μια χαώδη διεθνή κατάσταση.
4. Συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης και κλιμάκωση των επιχειρήσεων από τη Ρωσία, εφόσον δεν έχει άλλη επιλογή εκτός από τη νίκη, όσο χρόνο και αν της πάρει. Ακόμη και αν η νίκη είναι πύρρειος. Αλλιώς η Ρωσία θα γίνει θύμα της δυτικής κατατριβής και ο Πούτιν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα επιβίωσης. Όμως, ακόμη και αν επιβληθεί, είναι πιθανό να ισχύσει το προηγούμενο σενάριο, δηλαδή της αντίστασης των Ουκρανών σε βάρος του νέου ρωσόφιλου καθεστώτος. Ήδη υπάρχουν περιοχές της Ουκρανίας, όπως η Μαριούπολη και αλλού, που θυμίζουν Συρία.

Η σιταποθήκη της Ευρώπης και η ενέργεια

Η Ουκρανία είναι η σιταποθήκη της Ευρώπης, αν όχι του κόσμου. Η σημασία του σίτου είναι ανάλογη μ’ εκείνην του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Όσο περισσότερο θα διαρκεί η κρίση, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το πρόβλημα, διότι δεν μπορεί να επιλυθεί εν μιά νυκτί, συν του ότι επηρεάζει ολόκληρη τη διατροφική αλυσίδα και την παγκόσμια οικονομία. Για την Ευρώπη το θέμα της ενέργειας είναι και θα παραμένει έντονο, εφόσον είναι εξαρτημένη πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Και εδώ είναι που επανέρχεται το θέμα του EastMed ως εναλλακτικής επιλογής, σε συνδυασμό με άλλα δρομολόγια, όπως μέσω Αιγύπτου. Η εταιρεία Ποσειδών, που αναλαμβάνει το έργο, δεν αποκλείει άλλες συμπληρωματικές επιλογές. Είναι, δε, πρόδηλον ότι και το εβραϊκό λόμπι στις ΗΠΑ στηρίζει τον αγωγό. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ έκλεισαν συμφωνία με την ΕΕ για την παροχή υγροποιημένου αερίου με LNG, χωρίς, όμως, να καθοριστούν οι τιμές και χωρίς να υπάρχουν επαρκείς υποδομές. Για το τρέχον έτος οι ΗΠΑ θα πωλήσουν στην ΕΕ 15 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και ώς το 2030, 50 δις κ.μ. φυσικού αερίου. Περνά, δηλαδή, η εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία στις ΗΠΑ. Κατά τα άλλα, το γνωστό αμερικανικό non paper δεν θέλει τον αγωγό EastMed για οικολογικούς λόγους…

Η στρατηγική πυξίδα

Μέσα σε αυτό το πολεμικό σκηνικό, η ΕΕ προσπαθεί να βρει τα πόδια της σε διάφορους τομείς. Από τα θέματα της οικονομίας και της ακρίβειας ώς τα ζητήματα της ενέργειας και της αγροτικής πλέον πολιτικής, καθώς και αυτών της άμυνας επί της οποίας λήφθηκε την περασμένη Δευτέρα απόφαση για τη «στρατηγική πυξίδα», που έχει ως χρονικό ορίζοντα υλοποίησης το 2030 και δείχνει ΝΑΤΟ! Η γαλλική Προεδρία, που υποσχόταν να φέρει πρόταση για αυτονόμηση της ευρωπαϊκής άμυνας και για τη δημιουργία Ευρωστρατού, συμβιβάζεται με την πραγματικότητα και τη συνέχιση της στρατηγικής αγκίστρωσης στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ, που παραμένει το θεμελιώδες, όπως παραδέχονται τα κράτη μέλη της ΕΕ, σύστημα συλλογικής ασφάλειας. Πότε, δε, λαμβάνεται η απόφαση; Λίγο πριν από την άφιξη του Προέδρου Μπάιντεν στην Ευρώπη, ο οποίος καταφθάνει και εμφανίζεται τόσο στο ΝΑΤΟ, όσο και στην ΕΕ ως ο αρχηγός της Συμμαχίας. Τι ενδιαφέροντα αναφέρει η «στρατηγική πυξίδα» της ΕΕ;

Πρώτο, η γενικότερη πολιτική άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ είναι ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ του ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμελιώδες συλλογικό σύστημα για τα μέλη του, εντός και εκτός της Ευρώπης. Εκτός από την Κύπρο, τη Μάλτα, τη Φινλανδία, τη Σουηδία και την Αυστρία, τα άλλα 22 κράτη μέλη ανήκουν στο ΝΑΤΟ και οι ίδιες οι συνθήκες της ΕΕ καθορίζουν ότι οι αποφάσεις της ΕΕ λαμβάνονται σε συνεννόηση με το ΝΑΤΟ. Τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή; Το συλλογικό σύστημα ασφάλειας του ΟΗΕ, δηλαδή το Σ. Ασφαλείας, όπως και ο ΓΓ των Ην. Εθνών είναι παραλυμένοι, λόγω του ρωσικού βέτο. Αυτό το συλλογικό σύστημα ασφάλειας περνά στα χέρια του ΝΑΤΟ και δη των ΗΠΑ. Με το αμυντικό σύστημα της ΕΕ να είναι τμήμα του.

Δεύτερο, συνεργασία με τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία ως χώρες, και με τον ΟΗΕ ως Οργανισμό για την ανάληψη δράσης. Τι σημαίνει με τον ΟΗΕ; Ότι η δράση της ΕΕ μπορεί να προκύψει μέσω αποφάσεων του Σ. Ασφαλείας για ειρηνευτικές δράσεις με τη συμμετοχή της ΕΕ ή στη βάση του άρθρου 51 που αφορά στο δικαίωμα της αυτοάμυνας, όταν δεν υπάρχει απόφαση του Σ. Ασφαλείας και η ΕΕ κρίνει με τους συμμάχους ότι θα πρέπει να υποστηριχθεί κράτος που τελεί υπό καθεστώς επίθεσης. Όπως αυτήν τη στιγμή η Ουκρανία ή όπως η Κύπρος, όπου ο εισβολέας κατέχει εδάφη κράτους μέλους της ΕΕ και της ίδιας της Ένωσης.

Το άρθρο 42,7 και η αποτροπή

Τρίτο, η πρόταξη του άρθρου 42,7 των Συνθηκών, που είναι συναφής με το 51 του Χάρτη των Ην. Εθνών για το δικαίωμα των κρατών στην αυτοάμυνα, καθώς και την αλληλεγγύη, όπως ρητώς αναφέρεται από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, όταν δικό της κράτος μέλος δέχεται επίθεση από τρίτο κράτος και κινδυνεύει η εδαφική του ακεραιότητα. Το άρθρο αυτό έχει ενεργοποιηθεί το 2015, όταν η Γαλλία δέχθηκε τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι. Δεν ενεργοποιείται αυτόματα, αλλά κατόπιν αιτήματος του κράτους που δέχεται την επίθεση, οπότε τα υπόλοιπα κράτη σπεύδουν να το στηρίξουν με κάθε μέσο, ακόμη και στρατιωτικά. Ενδέχεται, δε, να συνυπάρξει η στήριξη αυτή με κυρώσεις. Ούτε η Κύπρος ούτε η Ελλάδα, παρότι τελούμε υπό κατοχή και παρότι ο Πρόεδρος Αναστασιάδης αναφέρθηκε σε τουρκική εισβολή στις θάλασσες μετά από εκείνη του 1974, προχώρησαν στην ενεργοποίηση του 42,7. Τι εννοούμε; Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες θα έπρεπε να τροχοδρομηθεί η αποτρεπτική εντός της ΕΕ διαδικασία: Δηλαδή στην πρακτική εφαρμογή της σταθερότητας και της ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο θα έπρεπε να υπάρξει απόφαση της ΕΕ για αυτόματη ενεργοποίηση του άρθρου 42,7 σε περίπτωση που η Τουρκία επιτεθεί στρατιωτικά ή παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας εκ νέου στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα. Αυτό θα έπρεπε να είχε γίνει προ καιρού. Θα μπορούσε όμως να ζητηθεί ενεργοποίηση χωρίς ρητή αναφορά στην Άγκυρα. Πώς όμως να τεθεί σε εφαρμογή μια τέτοια διεκδίκηση, όταν ο Έλληνας Πρωθυπουργός χαρακτηρίζει ως σύμμαχο χώρα την Τουρκία και η κυπριακή Κυβέρνηση, κατόπιν οδηγιών της Βρετανίας, επιμένει μέσω του ΥπΕξ Ι. Κασουλίδη εντός και εκτός της ΕΕ για την προώθηση ΜΟΕ, με στόχο μια συμφωνία με το ψευδοκράτος και μάλιστα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για τη νομιμοποίηση του αεροδρομίου της Τύμπου; Δηλαδή αποδοχή (acknowledgement) χωριστής οντότητας, ως προηγούμενο στάδιο της πλήρους αναγνώρισης που θα προκύψει με τη λύση στη βάση της πολιτικής ισότητας και της ισότιμης κυριαρχίας.

Σύστημα ασφαλείας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Τέταρτο, την αναδόμηση του συστήματος ασφάλειας της ΕΕ στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Εδώ υπάρχουν δύο χώρες της ΕΕ, που μπορούν να έχουν ρόλο. Η μία είναι η Κύπρος και η άλλη η Ελλάδα ως πόλοι συμμαχιών με τις γειτονικές χώρες. Συνεπώς, η στρατιωτική συνεργασία Ελλάδας - Κύπρου στο πλαίσιο ενός αμυντικού δόγματος μπορεί να εμφανιστεί εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, εφόσον η Αθήνα συμμετέχει στη Συμμαχία, ως το σημαντικό υποσύστημα ασφάλειας της Ένωσης στην περιοχή διά του οποίου μπορούν να αναπτυχθούν συνεργασίες σταθερότητας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο διά της ανάπτυξης ταυτοχρόνως της πολιτικής που αφορά στην ασφάλεια της ενέργειας. Βεβαίως, θα ισχυριστεί κάποιος ότι υπάρχει και η Τουρκία, την οποία όμως οι εκθέσεις της ΕΕ χαρακτηρίζουν ως ταραχοποιό της περιοχής και ως χώρα με πληθώρα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνεπώς, η Κύπρος και η Ελλάδα θα πρέπει από τώρα να θέσουν ως βασική προϋπόθεση ότι η συμμετοχή της Τουρκίας μπορεί να γίνει μόνο με την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο και τον σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κράτους μέλους της ΕΕ.

Το εύκολο άλλοθι

Η ΕΕ εκ των κειμένων της συνδέει κάθε φορά το Κυπριακό και με το Ουκρανικό και με τις αρχές δικαίου. Δεν ισχυριζόμαστε ότι οι εταίροι μας δεν εφαρμόζουν το δίκαιο αναλόγως των δικών τους συμφερόντων, αλλά όταν εμείς οι ίδιοι προσφέρουμε συγχωροχάρτι στον Τούρκο εισβολέα, αποσυνδέοντας το Ουκρανικό από το Κυπριακό και όταν με λανθασμένες πολιτικές ναρκοθετούμε τα όποια οφέλη μπορούν να προκύψουν από τη «στρατηγική πυξίδα» της ΕΕ, γιατί να αναμένουμε τους άλλους να είναι βασιλικότεροι του βασιλέως; Είναι εύκολο να ρίχνεις τις ευθύνες που πηγάζουν από τα δικά σου πολιτικά κενά, και δη του εξευμενισμού, στους ώμους άλλων…

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων